اقتصاد پساکرونا؛ ترسیم بهترین مدل مستقل از نفت
بودجه بدون نفت در گفت و گوی «فراز» با «اکبر ترکان» واکاوی شد
«اقتصاد پساکرونا» موضوعی که این روزها اقتصاددانان با تحمیل هزینه‌های ناشی از مقابله با این ویروس به دولت درباره آن اظهارنظر می‌کنند. اکبر ترکان، مشاور سابق رییس‌جمهوری در این‌باره به «فراز» می‌گوید: «با تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها آثار آن قابل مطالعه است اما بعد از پایان بحران کرونا هر مدل فرضی برای اقتصاد ایران باید با در نظر گرفتن شرایط تحریمی و ادامه آن باشد و باور کنیم دوران تکیه بر صادرات نفتی و وابستگی بودجه به آن نه‌تنها در ایران که در دنیا به پایان رسیده است.»
محاسبه بار مالی هر روز تعطیلی از یک سو و اختصاص منابع مالی برای مهار بیماری کرونا از سوی دیگر موجب شده تا فعالان حوزه اقتصاد به ارزیابی و پیش‌بینی وضعیت ایران در ماه‌های آتی بپردازند. به اعتقاد برخی از این کارشناسان باید از همین حالا به فکر برنامه‌ریزی بود تا پس از عبور از این بحران آسیب‌های اقتصادی کمتر و کمتر شود.
اما آنچه در ظاهر از فعالیت دولتمردان به‌نظر می‌رسد این است که از وزیر بهداشت تا وزیر ارتباطات همگی کمر همت را برای پایان دادن به این زنجیره بیماری محکم بسته‌اند. در این میان، برخی می‌گویند با توجه به فشار مالی و روانی حاصل از همه‌گیری این ویروس در کشور، توجه و برنامه‌ریزی اقتصادی برای بعد از آن دشوار است آن‌هم در وضعیتی که ایران با چالش‌های عدیده اقتصادی روبروست.
برنامه‌ریزی از الان برای بعد از بحران
از طرفی، برخی اقتصاددانان نیز معتقدند اتفاقا با وجود این مشکلات باید از همین الان به فکر ماه‌های آینده بود تا صدمات ناشی از این ویروس در کشور بیشتر از این به اقتصاد ایران لطمه نزند.
این اظهارنظرها درحالی است که مشاور سابق رییس‌جمهوری درباره وضعیت فعلی ایران به «فراز» می‌گوید: «آنچه که درحال حاضر اهمیت دارد این است که نظام سلامت جامعه در پیشگیری از انتشار بیشتر ویروس کرونا موفق شود. در واقع باید تمام ظرفیت‌ها متمرکز بر حفظ سلامت مردم باشد هرچند که واضح است این بیماری آسیب‌های اقتصادی جدی به جامعه و کشور وارد می‌کند.»
اهمیت مطالعه خسارت به مشاغل
به گفته ترکان «با در نظر گرفتن این موضوع که نباید این آسیب‌ها را بزرگ کرد واقعیت این است که با تعطیل شدن فعالیت‌ها و بیکاری افراد در کسب‌وکارهای آزاد، ساختمانی یا روزمزد باید خسارت‌های ناشی از این ویروس به این مشاغل مورد مطالعه قرار بگیرد.»
این اقتصاددان با بیان اینکه «مهم این است که در شرایط بسیار سهمگین تحریمی هستیم و این تحریم‌ها ادامه خواهد داشت» می‌گوید: «با در گرفتن شرایط تحریمی برنامه‌ریزی باید به‌گونه‌ای باشد که کشور به بهترین شکل اداره شود اگرچه تحریم‌ها آثار مخربی بر اقتصاد ایران گذاشته اما چون موجب کاهش درآمدهای ارزی کشور شده بنابراین واردات به کشور کاهش یافته و در مقابل صنعت داخلی فعال شده است.»
توجه و تمرکز بر صنایع معدنی
تاکید ترکان بر این است که «در شرایط تحریمی باید دید کدام صنایع می‌توانند با کمترین وابستگی پیش بروند. با این توضیح که مهمترین آن، صنایع معدنی است اعم از معادن فلزی رنگی و سیاه و معادن غیرفلزی؛ این‌ها صنایعی هستند که کمترین وابستگی را دارند و باید تمرکز روی این صنایع باشد.»
او با بیان اینکه «حوزه انرژی دیگر بخشی است که در این وضعیت باید موردتوجه قرار بگیرد» توضیح می‌دهد: «از آنجایی که مصرف انرژی در ایران بیش از 80 میلیارد دلار است باید کسب‌وکارهای مرتبط با کاهش انرژی رونق بگیرند. با این کار هم اشتغال‌زایی و درآمدزایی محقق می‌شود و همزمان در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود.»
اشتغال‌زایی با هدف کاهش مصرف انرژی
ترکان معتقد است: «کاهش مصرف انرژی در بخش خانگی، صنعت، حمل‌ونقل جزو حوزه‌های جدید کسب‌وکار هستند که باید از سوی دولتمردان مدنظر قرار بگیرند تا اشتغال‌زایی نیز افزایش یابد. با این توضیح که نرخ بیکاری در میان اقشار فقیر جامعه مساله مهمی است درحالی که از این ظرفیت انسانی می‌توان بهره‌مند شد.»
به گفته دبیر پیشین شورای هماهنگی مناطق آزاد «برای پیش‌بینی اقتصاد ایران بعد از بحران کرونا باید ابتدا به تحولات جهانی و سپس به تحولات داخلی نگاه کرد. ضمن اینکه باید درنظر داشت اقتصادهای جهانی به سمت اقتصاد منطقه‌ای پیش می‌روند. اما اینکه تاثیر این اقتصاد در خاورمیانه چقدر و چگونه است بحث مفصلی است.»
اقتصاد جهانی تغییر کرده است
این اقتصاددان با اشاره به اینکه «دوره اینکه انرژی نفت تعیین‌کننده بسیاری از جریان‌های جهانی است، گذشته است» می‌گوید: «توسعه انرژی‌های خورشیدی و تجدیدپذیر و فعال‌سازی حوزه‌های نفت و گاز ماسه‌ای باعث شده از اهمیت و تاثیرگذاری حوزه‌های نفتی خاورمیانه – به میزان نقش قبلی خود- کاسته شود بنابراین همه این‌ها بر ایجاد شکل جدیدی از اقتصاد در جهان تاثیر گذاشته است.»
به اعتقاد ترکان «در این وضعیت ایران یک راه بیشتر ندارد؛ اینکه اقتصاد طوری بنا شود که متکی به صادرات نفت خام نباشد چراکه دوران اینکه بتوانیم نفت خام صادر و مایحتاج زندگی مردم را با صادرات نفت تامین کنیم، گذشته است.»
تاکید مشاور سابق رییس‌جمهوری بر این است که «باید بودجه مستقل از نفت شود؛ نفت باید برای صنعت و توسعه داخلی به‌کار گرفته شود نه برای صادرات نفت خام. همان‌طوری که در سال‌های اخیر در پتروشیمی با سرعت پیش می‌رویم و از نفت و گاز صنعت می‌سازیم. باید نگاه به نفت به‌عنوان سوخت و انرژی پایان یابد و صادرات نفت‌خام محور اقتصاد کشور نباشد.»