حمل‌و‌نقل عمومی در سراشیب سقوط

وضعیت حمل و نقل شهر تهران بحرانی است. این را اعضای شورای شهر گفته بودند و حالا نامه شهردار به دفتر مقام معظم رهبری مهر تاییدی بر آن است. این نامه یک معنی دیگر نیز دارد؛ به نظر می‌رسد تعامل شهرداری با دولت برای برای مواجهه‌ با چالش‌های این حوزه به نتیجه نرسیده است و اختلاف نظرها بیش از پیش ظهور و بروز پیدا کرده است. حمل و نقل عمومی حتی پیش از شیوع کرونا نیز با مشکلات عدیده مالی مواجه بود و کرونا دامنه مشکلات آن را گسترده‌تر کرده. از ناوگان فرسوده اتوبوسرانی گرفته تا خطوط ناایمن مترو و البته واگن‌هایی که باید مدت‌ها قبل کنار گذاشته می‌شدند اما جایگزینی برای آن‌ها وجود ندارد. به گفته اعضای کمیسیون حمل و نقل شورای شهر در چنین شرایطی شیوع کرونا مخارج را دو چندان کرده و هزینه‌ها از درآمد پیشی گرفته است. البته این وضعیت قبل از شیوع کرونا هم به همین منوال بود حالا ادامه آن می‌تواند حتی منجر به از کار افتادن بخشی از سیستم حمل و نقل تهران شود که به گفته شهردار تهران پیامد‌ها اجتماعی، امنیتی و اقتصادی دارد. پیروز حناچی شهردار تهران در نامه‌ای از مقام معظم رهبری خواسته تا ایشان با برداشت ۸ هزار میلیارد تومان برای خرید واگن و اتوبوس موافقت کنند. البته این نامه خطاب به حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری و همچنین محمدباقر نوبخت معاون رئیس جمهور و محمد نهاوندیان دبیر شورای عالی هماهنگی امور اقتصادی نوشته شده است. همه این‌ها هم در حالی است که همچنان در فضای مجازی اظهارنظر رییس شورای شهر تهران محل بحث است. محسن هاشمی در آیین آغاز عملیات خط ۱۰ مترو گفته شهرداری بابت واگذاری خط هفت مترو به قرارگاه خاتم در دادگاه پرونده مفتوح دارد. او در این جلسه که محمدباقر نوبخت رییس سازمان برنامه بودجه هم در آن حضور داشت از کمبود بودجه شهرداری برای توسعه حمل و نقل عمومی و بدقولی‌های دولت نیز صحبت کرد. در مقابل نوبخت نیز در سخنرانی‌اش پاسخ‌هایی به هاشمی داد و از اختصاص ۸ هزار میلیارد تومان برای توسعه مترو خبر داده است. آن هم در حالی که هنوز تکلیف نحوه تخصیص یک میلیارد یورویی که دولت برای مقابله با بحران کرونا از صندوق توسعه ملی برداشت مشخص نیست و فقط ۳۰ درصد آن به وزارت بهداشت داده شده.

مترو در آستانه ورشکستگی

شهردار تهران در نامه خود به دفتر مقام معظم رهبری نوشته که «در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد ناوگان اتوبوسرانی تهران فرسوده بوده و در سامانه مترو نیز بیش از ۵۰ درصد قطارها از مرز تعمیرات اساسی عبور کرده‌اند و این در حالی است که شهر تهران با کمبود حدود ۳۰۰۰ دستگاه اتوبوس و ۱۵۰۰ دستگاه واگن مترو نیز مواجه می‌باشد.» این یعنی حمل و نقل در تهران در حالی با کمبودهای اساسی روبه‌رو است که بخش عمده‌ای از امکانات فعلی آن نیز به لحاظ استاندارد بین‌المللی قابل استفاده نیست. ناوگان فرسوده مسبب یکی دیگر از مهم‌ترین چالش‌های پایتخت یعنی آلودگی هوا نیز محسوب می‌شود. محسن هاشمی رییس شورای شهر تهران حتی پا را فراتر گذاشته و در همین زمینه گفته که اگر وضعیت به همین منوال پیش برود سیستم مترو شکست می‌خورد: «چرا که واگن‌های ما برای سال ۷۶ و ۷۷ است و ۲۵ سال از عمر آن می‌گذرد و عمدتا بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار کیلومتر کار کرده‌اند و نیازمند اورهال هستند.» به گفته هاشمی بر اساس مصوبه سال ۹۵ دولت باید دو میلیارد یورو برای کمک به شهرداری تجهیزات می‌خرید اما حالا چهار سال است که این مصوبه معلق مانده است. در همین شرایط چهار کارخانه واگن‌سازی که می‌تواند ۲۰۰۰ واگن بسازد و از مترو تهران پشتیبانی کند به دلیل مشکلات مالی بیکار و بدون استفاده مانده‌اند.

بدهی‌های هزار میلیاردی دولت به شهرداری

در بخش دیگری از نامه شهردار تهران تاکید شده که شیوع ویروس کرونا «و الزامات ناشی از مصوبات ستاد ملی مدیریت بیماری کرونا مبنی بر رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، بیش از پیش نمود یافته و عدم نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی تبعات اجتماعی و امنیتی بسیار خطرناکی را در شرایط اقتصادی کنونی به دنبال خواهد داشت.» شهردار در ادامه درخواست کرده تا برای خرید هزار دستگاه اتوبوس سه هزار میلیارد و ۲۱۰ دستگاه واگن مترو ۵ هزار میلیارد و در مجموع هشت هزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی اختصاص پیدا کند. حال باید دید که پاسخ این نامه چه خواهد بود. در حالی که رییس سازمان برنامه و بودجه ادعا کرده دولت برای توسعه مترو هشت هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اختصاص داده است. محمد علیخانی رییس کمیسیون عمران و حمل و نقل شهرداری اما پیش از این به «فراز»‌گفته بود که دولت حتی سهم خود از یارانه حمل و نقل عمومی را هم نپرداخته است. به گفته علیخانی دولت سال ۹۸ از ۹۵۰ میلیارد تومان هزینه یارانه فقط ۲۵ میلیارد را پرداخت کرده است و البته همین مبلغ نیز به گفته اعضای شورای شهر «به دلیل راهپیمایی اربعین به شهرداری پرداخت شده است.» طبق گفته علیخانی دولت سهم شهرداری از هزار و ۲۰۰ میلیارد جریمه وصول شده سال ۹۸ را هم نپرداخته تا حمل و نقل عمومی برای سرپا ماندن با معضلات جدی روبه‌رو باشد.

حمل و نقل عمومی در سراشیب

این‌ها البته تمام چالش‌های شهرداری نیست. رییس شورای شهر به تازگی از چالش دیگری هم پرده برداشته و آن دادگاهی شدن برای واگذاری خط هفت مترو به قرارگاه خاتم النبیاء‌ سپاه است. قرارگاهی که اغلب با عنوان «خاتم» شناخته می‌شود و از بزرگ‌ترین پیمانکاران اقتصادی و عمرانی ایران است. این قرارگاه بعد از جنگ ایران و عراق تشکیل شده و در حوزه‌های مختلف از جمله «نفت، گاز و پتروشیمی، صنعت و معدن، خطوط انتقال گاز، راه وباند، ساخت بنادر ،سد و سازه های دریایی و غیره» فعال است. قرارگاه خاتم در واقع مهم‌ترین بازوی اقتصادی سپاه پاسداران محسوب می‌شود، بخش بزرگی از اقتصاد ایران را پوشش می‌دهد و  البته فعالیت در برخی حوزه‌ها را به شکل انحصاری در اختیار دارد. رییس شورای شهر تهران خطاب به سعید محمد فرمانده این قرارگاه از سال ۹۷، گفت: «خط هفت را به شما دادیم اما حالا در دادگاه هستیم، چرا که یک روزی به اصرار، خط هفت را به شما دادیم و بعد از آن بازرسی کل کشور گفت که چرا این خط را به خاتم الانبیا دادید و پرونده ما در بازرسی شعبه ۱۳ مفتوح است و چند بار گفته‌اند که ما به خاطر دادن متروی تهران به قرارگاه مورد اتهام هستیم و بارها هم به شما گفتیم که این موضوع را پیگیری کنید و هنوز کار گیر است.» هاشمی البته پس از این در توییتی تکمیلی نوشت که خط هفت به اصرار محمدباقر قالیباف شهردار وقت تهران و رییس کنونی مجلس به قرارگاه خاتم سپرده شده است. او البته هنوز نگفته که بابت چه اتهامی برای واگذاری خط هفت به قرارگاه خاتم پرونده علیه شهرداری تشکیل شده و همچنان هم باز است.

به نظر می‌رسد در میان این اختلاف‌ها حمل و نقل عمومی پایتخت در معرض تهدید قرار گرفته است. شهرداری از یک سو باید این سیستم را سرپا نگه دارد و از سوی دیگر به تجهیز و نوسازی آن بپردازد. به این وضعیت باید  نیروی انسانی مازاد شهرداری و شرکت بهره‌برداری مترو را هم اضافه کرد. حال باید دید که این موانع مسیر حمل و نقل عمومی شهر تهران را به کدام سو خواهد کشاند.