پیکر کرونا زده اقتصاد گردشگری در برزخ

بیش از شش ماه است که سایه مهیب ویروس کرونا با ابعاد ناشناخته ، جدا از سایر صنایع، بار سنگینی بر گرده صنعت گردشگری کشور گذاشته که کمر راست کردن از آن ، کار امروز و فردا نیست. با افزایش شمار مبتلایان و قربانیان به ویروس کرونا در زمان نگارش این گزارش، اخبار از محدودیت در مرزهای زمینی و هوایی همسایگان ایران، تنگنای پرواز ایرلاین‌های خارجی و کنسلی بالای انواع تورهای مسافرتی شامل زیارتی، طبیعت‌گردی و خارجی و حتی لغو برنامه‌های فرهنگی حکایت دارد. به بیان دیگر، آسیب مالی به صنعت گردشگری به تفکیک در حوزه های مختلفِ مرتبط، از اقتصاد هوایی گرفته تا هتلداری و بازار زمینی روز به روز افزون می شود. جمع کل خسارت ناشی از کرونا در حوزه گردشگری و صنایع دستی ۱۱۸ هزار و ۲۹۸ میلیارد ریال برآورد شده است. بیشترین برآورد خسارت مربوط به خراسان رضوی با ۱۸۴ هزار و ۵۵۰ میلیارد ریال است و کمترین برآورد خسارت هم به استان خوزستان با ۲۴۲ میلیارد ریال تعلق دارد.

آسیب گردشگری جهان از کرونا

استراتژی «ماندن در خانه» در مبارزه با کرونا، بیش از همه روی صنعت گردشگری تاثیر گذاشت. برخی اطلاعات حاکی است بر اثر کرونا، اروپا ۱۲ میلیارد یورو در بخش گردشگری زیان دیده است. رشد سومین صنعت پردرآمد دنیا که با ۱٫۴۵۰ تریلیون دلار در آمد سالانه و رشد ۳٫۵ درصدی متوالی از سال۲۰۰۹ به بعد پیشتاز بود، دچار وقفه و رشد پایدار مورد انتظار با ابهام مواجه شد. تا پیش از ظهور کرونا، حدود ۵۱ درصد گردشگری، ۲۳میلیون شغل و ۳۹ درصد درآمد گردشگری جهان مربوط به اروپا بود. گردشگری با بیش از ۳۳۰میلیون شاغل مستقیم، سهم ۱۰٫۴ درصدی از اشتغال جهان را دارد. طبق اظهار کارشناسان و اطلاعات مراجع ذی‌ربط بین‌المللی، ۱۲۰ میلیون شغل گردشگری در معرض خطر قرار گرفته است.

معیشت اهالی صنعت گردشگری در برزخ

ایران با تدابیری از قبیل حذف ویزا برای گردشگران چینی و… در سال ۲۰۲۰، انتظار ورود ۱۱ میلیون نفر گردشگر خارجی را داشت. از نظر فعالان بخش خصوصی، سال۹۸ سال خوبی برای گردشگری نبود. اما در سال جاری با حضور این مهمان ناخوانده، گفته می‌شود ۹۷ درصد فعالیت بخش متوقف شده است. بیش از ۱۲هزار راهنماگردشگر بیکار شده‌اند
و با استناد به اظهارات عضو هیأت‌مدیره انجمن صنفی راهنمایان گردشگری استان تهران می‌گوید بسیاری از آن ها حالا راننده تاکسی اینترنتی هستند.
بسیاری از دفاتر خدمات گردشگری، تعطیل، تغییر شغل یا تعدیل نیرو کرده‌اند. بسیاری از هتل‌ها حتی در شهرهایی مانند مشهد که با توجه به مولفه فرهنگی- مذهبی، کمتر تحت‌تاثیر نوسانات بیرونی هستند، تعطیل و هتل‌های فعال نیز با ضرایب اشغال۵ تا ۲۰درصد فعالیت می‌کنند. به سبب رکود بازار گردشگری، حدود ۱۳۰ رشته کسب و پیشه متاثر و مرتبط با گردشگری نیز آسیب جدی دیده‌اند.

تاوان اپیدمی بر شریان گردشگری

۹۵ درصد اتاق‌های هتل‌ها در اغلب شهرهای کشور، خالی از مسافر است. دخل هتلدارها از محل پذیرش مسافر به‌شدت کاهش پیدا کرده اما خرج آن ها به ‌سبب هزینه‌های جاری سنگین نه تنها نسبت به سال گذشته کم نشده بلکه افزایش نیز پیدا کرده است. این نامعادله، صاحبان هتل‌ها را به استفاده از دخل اضطراری- فروش ملک یا مصرف پس‌اندازهای حیاتی- واداشته است. علت اصلی این عدم استقبال توریست‌های داخلی را می‌توان اجاره بهای بالای هتل‌ها و ترس مردم از ابتلا به ویروس کرونا در هتل‌ها دانست. در واقع با شیوع ویروس کرونا وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم با مشکلات قابل‌توجهی مواجه شد بنابراین توریست‌های داخلی برای اقامت در مقصد سفر خود ترجیح می‌دهند به اقامتگاه‌هایی ارزان‌تر از هتل رفته و اقامت کنند. از سوی دیگر به علت حضور متعدد گردشگران در این نوع اقامتگاه‌ها اغلب مسافران استرس ابتلا به کرونا در هتل‌ها را دارند بنابراین یا به اقامتگاه‌های شخصی خود می‌روند یا اینکه در بهترین حالت، خانه دربستی اجاره می‌کنند. درحال‌حاضر که ممنوعیت تردد استانی لغو شده است ضریب اشغال هتل‌ها در استان‌های مختلف به‌طور میانگین ۵ درصد است که با این میزان از مسافر و درآمد حاصل از آن نمی‌توان حتی هزینه آب، برق و گاز یک هتل را نیز پرداخت کرد. از ابتدای اسفند سال ۹۸ تا آخر تیر سال‌جاری هتلداران ۷ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان خسارت را تجربه کرده‌اند که در همین راستا نیز برخی ارگان‌ها به‌جای همراهی با فعالان این حوزه به قطع آب‌، برق و گاز اقدام کرده‌اند. از سوی دیگر نیز سازمان تامین‌اجتماعی که سال‌‌های متوالی بیمه به آن پرداخت شده است در این شرایط به‌جای پرداخت به موقع بیمه بیکاری نه تنها با تاخیر چند ماهه این کار را انجام داده است بلکه مبالغی کمتر از آن چه گفته شده بود را پرداخت کرده است. علاوه بر آن از بخشودگی مالیاتی نیز خبری نیست. در این میان، ایسنا در گزارش از اخراج اجباری بیش از ۸ هزار نفر در صنعت گردشگری خبر داده که بخش اعظم این رقم مربوط به هتل هاست. در این میان نزدیک به ۱۳ هزار نفر از راهنمایان گردشگری که بیمه هم نیستند بیکار شده اند.

آیا می توان به بهبود صنعت گردشگری امیدوار بود؟

به نظر می رسد نخستین و تنها راهکار موجود توسعه «گردشگری مجازی» است؛ ظرفیتی که در جهان جدی گرفته شده و رو به پیشرفت است. توسعه گردشگری مجازی می‌تواند بازدهی بسیار بالایی داشته باشد چرا که غیر از اینترنت و تهیه یک محتوای سه بعدی و امن به هیچ زیرساخت دیگری نیاز ندارد. وقتی کاربر با استفاده از این محتواها با اماکن تاریخی و گردشگری کشور آشنا شد، حاضر است برای حضور و استفاده از این مراکز به ایران سفر کرده و با جزئیات بیشتری از این بناها آشنا شود. تورهای مجازی صرفاً به اماکن گردشگری و میراث فرهنگی محدود نشده و قابلیت استفاده در نمایشگاه‌ها را دارد. به بیان دیگر می توان همگام با زمان و جهان تا حدودی شدت آسیب به گردشگری را سرشکن کرد و امیدوار بود چرا که با اعمال محدودیت های جدید از اول آذر ماه که هتل ها، شرکت های هواپیمایی و تورها را نیز در بر می گیرد احتمالا تنها به همین راه می توان دل خوش کرد.

افق‌های رونق گردشگری همچنان رو به تیرگی است. برخی کارشناسان و فعالان این صنعت، نومیدانه از احتمال دوام رشد منفی گردشگری و عدم امکان رونق دوباره این صنعت تا سال ۲۰۲۵ سخن گفته‌اند. زمانی دست‌اندرکاران نه تنها تحقق چشم‌انداز ۱۴۰۴- ورود سالانه ۲۰ میلیون گردشگر- بلکه آرزوی جایگزینی گردشگری به جای نفت و رهایی از این کالای استراتژیک تنش‌زا و آشوب‌برانگیز را داشتند. کالایی که دستاوردش در صد سال اخیر برای کشور، بی‌خیالی به برنامه‌ریزی برای اقتصاد و توسعه پایدار و ثمره‌اش مرگ خلاقیت‌هاست…