تدلیس سازمان‌یافته در آزمون دستیاری پزشکی؟!

گفته می‌شود که فرآیند قرنطینه طراحان سؤالات به درستی اجرا نشده است و حتی گزارش‌هایی از خروج زودهنگام برخی افراد از قرنطینه وجود دارد. همچنین هیچ سند شفافی درباره نحوه رمزنگاری و انتقال ایمن دفترچه‌های سؤال در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته است. فروش سؤالات آزمون‌های پزشکی، صنعتی زیرزمینی و پرسود است؛ تحقیقات غیررسمی نشان می‌دهد برخی مؤسسات آموزشی و واسطه‌های ناشناس در فضای مجازی از این بحران بهره‌برداری می‌کنند.

 
فاصله زیاد میان پزشکان عمومی و متخصصان

«آزمون دستیاری یک آزمون است برای انتخاب دستیار‌هایی که قرار است در رشته‌های تخصصی پزشکی ادامه تحیل بدهند و بعد از مدتی پزشک متخصص شوند. این آزمون، سخت‌ترین، علمی‌ترین و تخصصی‌ترین آزمونی است که در سطح کشور برگزار می‌شود.» هادی یزدانی پزشک عمومی و کارشناس حوزه بهداشت و درمان درباره تاریخچه آزمون دستیاری به روزنامه اینترنتی فراز می‌گوید: «چندین دهه است که این آزمون در کشور برگزار می‌شود، اما طی دو دهه اخیر، مسائل و حواشی زیادی برای آن ایجاد شده است. دلایل مختلفی برای این شرایط می‌توان برشمرد؛ اول اینکه فاصله بین زندگی یک پزشک متخصص و پزشک عمومی خیلی زیاد شده است. از طرف دیگر ساختار کشور و پزشکی، یک ساختار متخصص محور است که در آن سلسله مراتب رعایت نمی‌شود. این فاصله از نظر شانیت علمی و اقتصادی نیز وجود دارد؛ برای مثال پزشک عمومی نمی‌تواند عضو هیئت علمی دانشگاه شود. از سوی دیگر در اکثر موارد، حداقل حقوق یک پزشک متخصص از حداکثر حقوق یک پزشک عمومی بسیار بیشتر است. همچنین ما با یک پیک جمعیتی مواجه هستیم؛ متولدین اواخر دهه پنجاه و اوایل دهه شصت دوره عمومی خود را تمام کرده‌اند و وارد رقابت در عرصه تخصص شده‌اند.»

تقلب در آزمون دستیاری مسبوق به سابقه است

او در ادامه می‌گوید: «درادوارگوناگون مدیریتی وزارت بهداشت، حواشی مختلفی حول این آزمون شکل گرفته که حتی در برخی از موارد منجر به ابطال آزمون شده است و گاهی اعتراضات بی‌نتیجه ماندند. یکی از شبهاتی که هیچ‌وقت مشخص نشد در سال ۸۳ رخ داد که در آن زمان رئیس جمهور فعلی، وزیر بهداشت بودند. در آن زمان یک تقلب گسترده‌ای انجام شد و هیچ‌گاه به نتیجه نرسید. خاطره آن سال هنوز در اذهان جامعه پزشکی زنده است. در مقابل در سال ۸۸ با شجاعت و درایت خانم دکتر دستجردی، آزمون سریع ابطال می‌شود. در دهه ۷۰ کافی بود داوطلبان این آزمون، خط‌کش با خود ببرند تا با سنجیدن فاصله‌ها گزینه صحیح را پیدا کنند و تا این حد تقلب سازمان‌یافته بود. این آزمون، ۲۰۰ سوال دارد و داوطلبان باید در چهار ساعت به سوالات پاسخ دهند. حداکثر نمره‌ای که می‌توان در این آزمون کسب کرد نمره ۶۰۰ است. هر سوال درست با ضریب سه محاسبه می‌شود و هر سوال غلط یک امتیاز منفی دارد. اگر داوطلب ۱۵۰ سوال را درست و ۵۰ سوال را به اشتباه پاسخ دهد، نمره ۴۰۰ را کسب می‌کند. همه داوطلبان این آزمون پزشک عمومی هستند و رقابت بسیار سنگین است. برای بسیاری از افراد که معمولا بین ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر هستند، این آزمون بسیار مهم است. از سوی دیگر این آزمون برای مردم نیز از منظر خیر عمومی، سلامت و درمان اهمیت دارد. این شرایط در سیستمی که متخصص محور است بحرانی‌تر می‌شود. امروز رشته‌های تخصص بر اساس نیاز بازار کار به رشته‌های لوکس و غیرلوکس تقسیم شده‌اند. رشته‌های لوکس رشته‌هایی هستند که افراد را سریع‌تر و با زحمت کمتری به درآمد بیشتر می‌رسانند. در این شرایط رشته‌های غیرلوکس که سختی بیشتر و درآمد کمتری دارند مورد استقبال قرار نمی‌گیرند. در این حالت رقابت عجیب و غریبی برای رشته‌های لوکس ایحاد شده است و ظرفیت رشته‌های غیرلوکس خالی می‌ماند. در این شرایط گذر افراد خواه و ناخواه به متخصصان می‌افتد و در اینجا است که بحران عدم تشخیص ایجاد می‌شود؛ افراد برای بیماری خود مجبور می‌شوند مراجعات مکرر به پزشکان مختلف داشته باشند. عدم رعایت شئونات علمی در آزمون دستیاری باعث می‌شود افرادی که صلاحیت علمی، مهارتی و ذاتی ندارند پزشک متخصص شوند.»

توزیع آماری عادی نیست

هادی یزدانی ادامه می‌دهد: «در سال ۱۴۰۴ مانند سال‌های گذشته امتحان دستیاری برگزار شد. آمار اولیه منتشرشده این آزمون بسیار عجیب بود؛ بر اساس این آمار، ۴۱۳ نفر نمره بالای ۵۰۰ کسب کرده‌اند و همچنین ۹۷۳ نفر نمره بین ۴۵۰ و ۵۰۰ را گرفته‌اند. کسی که در این آزمون نمره ۵۰۰ می‌گیرد حداقل به ۱۶۷ سوال این امتحان پاسخ درست داده و هیچ پاسخ غلطی نداشته است. در تمام این سال‌ها، تنها نخبگان توانستند این نمره را به دست بیاورند. توزیع نمرات در این آزمون همیشه نرمال است، اما امسال این توزیع نرمال نبود. آمار امسال با آمار سال قبل هیچ همخوانی ندارد؛ در سال قبل تعداد افرادی که نمره بالای ۵۰۰ کسب کردند ۵۳ نفر بودند، اما در آزمون دستیاری ۱۴۰۴، ۴۱۳ نفر در این جایگاه قرار گرفتند. بحث ما فعلا تقلب و فروش سوالات نیست و فقط بر عدم توزیع نرمال آمار متمرکز هستیم. همچنین ما یکسری انتقادات نسبت به قبل از روز آزمون داریم؛ برای مثال نحوه طراحی سوالات ایراد جدی، ماهوی و شکلی بسیار زیادی دارد. سوالات امتحانی که اینقدر اهمیت دارد باید قرنطینه‌های لازم امنیتی را طی بکند. اما متاسفانه و بنا به گفته مقامات مسئول وزرات بهداشت، برخی از اساتیدی که سوالات را طراحی می‌کنند قرنطینه نمی‌شوند. کمترین حالت از قرنطینه در این آزمون رعایت نمی‌شود. ما به عنوان منتقدان به این فرآیند اعتماد نداریم و باید قرنطینه طراحان سوال به صورت دقیق رعایت شود. ما نسبت به نحوه طراحی سوالات آزمون دستیاری نیز معترض هستیم.»

آزمون مجدد؛ راهکار پیشرو

او در آخر می‌گوید: «در سال‌های اخیر تعدادی از موسسات آموزشی وارد این حوزه شدند و حتی روش‌های تست‌زنی در این امتحان را آموزش می‌دهند. نقش این موسسات به وضوح در آزمون دستیاری مشخص است و شائبه فروش سوالات با این موسسات ارتباط دارد. در ذهن پزشکان این امتحان از اساس عادلانه و علمی نیست و بسیاری از افراد چاره‌ای جز شرکت در این رقابت غیرعادلانه ندارند؛ امکان خرید و فروش و لو رفتن سوالات وجود دارد. این امتحان در چهار ساعت حداقل ۴ دهه زندگی آینده افراد را تعیین می‌کند، اما عدالت محور نیست. وزارتخانه ادعا سنگینی را مطرح کرده و می‌گوید این آزمون در صحت و سلامت کامل برگزار شده است و دلیل عدم توزیع نرمال را آسان‌تر بودن امتحان می‌دانند. پیشنهاد ما این است که از ۷۵ درصد افرادی که نمره بالای ۴۰۰ به دست آورده‌اند امتحان مجدد با همان درجه سختی قبلی گرفته شود. اگر ۷۵ درصد از افراد ۷۵ درصد از نمره قبلی خود را در آزمون به دست بیاورند ما به عنوان منتقد صحت و سلامت کامل آزمون را باور می‌کنیم. این کار مسبوق به سابقه است و قبلا انجام شده است. تا زمانی که افکار عمومی جامعه پزشکی اقناع نشوند با تهدید، قشون کشی و تمسخر کردن منتقدین نمی‌توانید مدیریت کنید. آقای دکتر جعفریان قام مقام وزیر به تمسخر می‌گوید عده‌ای شغلشان اعتراض به امتحانات وزارت بهداشت است؛ این نحوه برخورد با منتقدان نیست. شما قدرت اقناع خود را از دست داده‌اید.»

مسئولیت کامل برگزاری، پاسخگویی و نظارت بر آزمون دستیاری تخصصی پزشکی بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. این وزارتخانه از طریق مرکز سنجش آموزش پزشکی و معاونت آموزشی، کلیه مراحل طراحی، اجرا و اعلام نتایج آزمون را مدیریت می‌کند. در صورت بروز تخلف یا نشت اطلاعات، نهاد‌های نظارتی مانند حراست وزارت بهداشت، سازمان بازرسی کل کشور و حتی مراجع قضایی، موظف به رسیدگی و پاسخ‌گویی هستند. نمونه‌هایی در سال‌های گذشته، از جمله ابطال آزمون سال ۱۳۸۸، نشان داده‌اند که سازوکار برخورد با این موارد، هرچند کند و پیچیده، وجود دارد. اگر اعتماد عمومی به آزمون‌های تخصصی پزشکی از بین برود، تنها قربانیان این ماجرا داوطلبان نخواهند بود. فردا روزی که بیماری به پزشکی مراجعه می‌کند که با تقلب به تخصص رسیده، چه کسی پاسخ‌گوی عواقب خواهد بود؟ ماجرا از یک آزمون فراتر رفته؛ این بحران، زنگ خطری است برای اعتبار علمی کشور و سلامت میلیون‌ها ایرانی. آیا نهاد‌های مسئول به این هشدار پاسخ خواهند داد؟