آشغال‌های دوست داشتنی؛ اقتصاد میلیاردی زباله‌های پایتخت
«روزانه ۵۰۰ تن زباله از شبکه‌ها و کانال‌های اصلی پایتخت جمع‌آوری می‌شود که ورود آن‌ها به کانال‌ها از سوی کسبه و تعداد محدودی از شهروندان است»؛ خبری که زهرا صدراعظم‌نوری، رییس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر تهران درباره آن به «فراز» می‌گوید: «تولید این میزان زباله و جمع‌آوری آن از مسیل‌ها تحمیل هزینه هنگفت به زندگی مردم است درحالی که شاید افراد چندان متوجه پرداخت آن نشوند.»
زباله اگر روی زمین یا در محل عبور آب ریخته شود در حالت انبوه می‌تواند علاوه‌بر آلودگی زیست‌محیطی در هنگام بارندگی‌های شدید موجب دردسرهای بزرگی مثل آبگرفتگی و بروز سیل شود. اما اگر همین زباله توسط مردم و شهرداری مدیریت شود -یعنی شهروندان آن را از مبدا تفکیک کنند و مدیریت شهری جمع‌آوری، دفن و بازیافت را اصولی انجام دهد- می‌تواند به منبعی برای درآمدزایی و سود کلان تبدیل شود و در چرخه اقتصاد شهری نقشی تعیین‌کننده داشته باشد.
تاثیر غیرمستقیم بر اقتصاد زندگی مردم
اما آنطور که عضو شورای شهر تهران می‌گوید در این بخش شهروندان وظیفه خود را در این زمینه به خوبی انجام نمی‌دهند. به گفته صدراعظم‌نوری «هر شهروند تهرانی روزانه حدود 900گرم پسماند تولید می‌کند که در مجموع این عدد به 60هزار تن زباله در روز می‌رسد. فرآیند جمع‌آوری تا دفن و بازیافت زباله‌ها همراه با هزینه‌های زیادی است که ساکنان تهران متحمل آن می‌شوند چراکه این چرخه نیاز به نیروی کار، تجهیزات لازم و ماشین‌آلات دارد و سامان‌دهی همه این‌ها نیازمند صرف پول است که تاثیر خود را به‌طور غیرمستقیم بر زندگی مردم می‌گذارد.»
این رویه درحالی هر روز در پایتخت تکرار می‌شود که زباله طلای کثیفی خوانده می‌شود. منبعی که سال‌هاست کشورهای پیشرفته روی آن حساب باز کردهاند. به‌عبارت دیگر، ارزش افزوده بازیافت زباله به اندازه‌ای است که 15درصد تولید ناخالص داخلی برخی کشورهای صنعتی را شامل می‌شود. از همین‌روست که در کشورهای پیشرفته جهان مانند ژاپن میزان بازیافت زباله 100درصد است.
مردم آموزش ندیده‌اند
اقتصاد زباله درحالی در این دسته از کشورها جایگاه ویژه‌ای دارد که در ایران روزی ۵۰هزار تن زباله تولید می‌شود اما کمتر از ۱۰درصد آن بازیافت می‌شود. همین نشان می‌دهد نه‌تنها مردم که مدیریت شهری هم کار خود را به‌نحو احسن انجام نداده است. در واقع، «آموزش» که از سوی نظام آموزشی و در این مورد به شهرداری‌ها مربوط می‌شود، آنطور که باید به افراد ارایه نشده است.
با این‌حال رییس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر تهران معتقد است: «زباله منبعی اقتصادی است که اگر از سوی مردم از مبدا درست تفکیک شود می‌تواند به چرخه تولید و مصرف بازگردد و حتی موجب درآمدزایی شود.»
به گفته صدراعظم‌نوری «تولید انبوه زباله در تهران نشانه مصرف نامتعارف و بی‌رویه مردم است درحالی که این روند موجب هدررفت منابع می‌شود و تامین این منابع ممکن نیست. در شرایطی که صرفه‌جویی لازمه مدیریت وضع موجود کشور است برنامه‌ریزی باید جزو کارهای مردم باشد و این نیازمند تغییر رفتار آن‌هاست».
گردش مالی 2هزار میلیارد تومانی
تاکید او بر این است که «برای مدیریت بهتر منابع و سودآور شدن زباله‌ها، تهرانی‌ها باید خود را ملزم به تفکیک زباله‌های خشک و تر کنند نه فقط از این منظر که از این محل درآمدزایی اتفاق بیفتد که تفکیک زباله از مبدا می‌تواند بهداشت آب و حفظ محیط زیست را هم رقم بزند».
صحبت‌های این عضو شورای شهر تهران درحالی است که آخرین خبرها حاکی از آن است که گردش مالی تفکیک زباله در شهر تهران بیش از 2هزار میلیارد تومان است، سهم شهرداری امسال به ۲۰۰میلیارد تومان می‌رسد، سهم نیروی کار از این اقتصاد ۳۰۰میلیارد تومان و بقیه سهم دلالان است.
معاون رفاه وزارت تعاون این ارقام را تابستان امسال اعلام کرده درحالی که بحث «شفاف‌سازی اقتصاد زباله» را هم پیش کشیده است. به گفته احمد میدری «این مقوله خود به‌عنوان یک نیرو تحول‌ساز عمل می‌کند. اگر واقعاً سودآوری این صنعت این نرخ عجیب‌وغریب است پیمانکاران باید شرایط بهتری را برای کارگران فراهم کنند یا شهرداری منابع بیشتری را از این صنعت کسب و برای تحول در این شرایط نامطلوب هزینه کند.» موضوعی که رییس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر تهران دلیل آن را نحوه کار شهرداری با پیمانکاران عنوان می‌کند. به گفته صدراعظم‌نوری «این مشکل از مرحله جمع‌آوری زباله تا شیوه تنظیم قراردادها وجود دارد که در این بحث نمی‌گنجد».
فقط انجام یک کار ساده؛ تفکیک
با همه این‌ها، آنطور که این عضو شورای شهر تهران معتقد است: «مبحث زباله‌ها و مسایل پیرامون آن می‌تواند در چرخه اقتصادی موجب بار مالی زیاد شود اما با تغییر رفتار مردم در ایجاد کمتر زباله و تفکیک آن از مبدا می‌توان به سودآوری و درآمدزایی آن هم فکر کرد».
به هرحال مردم و مسوولان هر یک باید نقش خود را در تحقق استفاده بهینه از زباله‌ها در زندگی شهری به‌خوبی ایفا کنند؛ با این آگاهی که زباله اگر بد سوزانده شود می‌تواند به آلودگی هوا دامن بزند، اگر دفن شود می‌تواند آب را آلوده کند و اگر در مسیل‌ها و کانال‌ها انداخته شود می‌تواند یکی از دلایل بروز سیل در هنگام بارندگی شدید باشد. در نگاهی کلی هم، در حداقل ممکن بخشی از هزینه‌های زندگی در تهران شده است درحالی که با انجام یک کار ساده یعنی تفکیک آن‌ها از خانه‌ها و استقرار سیستم اصولی بازیافت زباله از سوی مدیریت شهری، ایران نیز مانند دیگر کشورها می‌تواند از «اقتصاد زباله» بهره‌مند شود.