سرگیجه اوراق نفتی
عرضه نفت در بورس انرژی و تفاوت آن با طرح گشایش اقتصادی بررسی شد
«این با آن یکی فرق دارد»، توضیحی که دیروز مدیر عامل بورس انرژی درباره دو طرح فروش اوراق نفتی مجبور به ارایه آن شد، نشان از یک سردرگمی بزرگ در میان مردم داشت. وقتی ۱۰ روز از گمانه زنی و بحث و انتظار درباره اجرایی شدن ایده گشایش اقتصادی گذشته بود، به یک‌باره خبر عرضه اوراق سلف استاندارد موازی سلف نفت در بورس انرژی، ابهامات بیشتری را ایجاد کرد. اگرچه پاسخ به این ابهامات کوتاه بود و گفته شد که طرح اخیر با وعده گشایش رییس جمهوری فرق دارد، اما حالا پرسش بر سر این است که طرح تازه چیست و سرانجام طرح گشایش اقتصادی چه شد؟
خبر یک عرضه
با یک اطلاعیه از سوی بورس انرژی، اعلام شد برنامه دو عرضه اوراق سلف استاندارد موازی نفت خام جمعا به ارزش ۲ هزار میلیارد تومان انجام خواهد شد که فعلا معادل ۵۰۰ میلیارد تومان آن برای روز یکشنبه قطعی شده است.
بر اساس اطلاعیه‌ای که در روی سایت کدال منتشر شده این اوراق برای ۵۲۹ هزار ۳۱۲ بشکه نفت خام سنگین ایران عرضه خواهد شد. قیمت هر بشکه ۹۴۴ هزار و ۶۲۲ تومان تعیین شده است و حداقل خرید برای هر نفر در این عرضه اولیه یک بشکه و حداکثر ۲۰ هزار بشکه است. بر اساس این اطلاعیه، حداکثر ۱۰ روز کاری پس از پایان دوره عرضه اولی،ه معاملات ثانویه این اوراق آغاز می شود.این اوراق سلف نفتی دو ساله بوده و سر رسید قرارداد ۲۶ مرداد ۱۴۰۱ است.ساعت معاملات ثانویه هماز ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه تا ۱۲ و ۳۰ دقیقه روزهای کاری بورس تعیین شده است. با در نظر گرفتن قیمت ۲۰ هزار تومان برای هر دلار، قیمت هر بشکه نفت در اوراق سلف نفتی حدود۴۷ دلار خواهد بود. این در حالی است که قیمت سبد نفتی اوپک نیز در بازارهای جهانی حدود ۴۵ دلار در هر بشکه قیمت‌گذاری می‌شود.
اما سود ۱۹ درصدی اعلام شده این اوراق نیز، انتقاداتی را به همراه داشته است. به گزارش رکنا، بررسی‌ها از بازدهی بازارهای مختلف طی دو سال اخیر نشان می‌دهد بورس در این مدت یعنی از مرداد ماه سال ۹۷ تا مرداد ماه سال جاری بیش از ۱۴۱۴ درصد، سکه بیش از ۱۷۸ درصد، طلا بیش از ۲۴۸ درصد و دلار ۱۱۰ درصد بازدهی داشته‌اند. دقیقا در همین مدت قیمت نفت جهانی بیش از ۳۶ درصد ارزش دلاری خود را از دست داده است. البته با توجه به رشد ارزش دلار در ایران، ارزش ریالی نفت در این مدت ۳۴ درصد افزایش یافته است. نرخ سود بانکی نیز در هفته اخیر افزایش یافت و به بازه ۱۴ تا ۲۲ درصد افزایش یافته که مقایسه این رقم با سود پیش‌فروش نفت نیز مبین آن است که در طرح جدید دولت حتی به اندازه نرخ سود بانکی نیز سود در نظر نگرفته است.
ربطی به طرح دولت ندارد
«اوراق سلف نفتی ۵۰۰ هزار بشکه‌ای شرکت ملی نفت ایران که روز یکشنبه آینده در بورس انرژی عرضه می‌شود با آنچه ریاست محترم جمهوری در روز چهارشنبه گذشته در مورد آن صحبت کرده‌اند متفاوت است.» این گفته‌های سید علی حسینی، مدیر عامل بورس انرژی بود که درباره ابهام درباره تشابه این دو طرح اعلام شد.
او گفته: «این اوراق طبق روال انتشار اوراق تامین مالی شرکت ملی نفت انجام می‌شود.» مدیرعامل بورس انرژی اعلام کرد: «این اوراق طبق روال مرسوم انتشار اوراق تامین مالی شرکت ملی نفت ایران انجام می‌شود. طرح اعلامی رئیس‌جمهوری در صورت نهایی شدن الزام‌های حقوقی و مقررات اجرایی آن در قالب یک برنامه و از طریق مراجع ذی‌ربط اطلاع‌رسانی خواهد شد.» بهزادفر، مدیر آموزش و فرهنگ سازی سازمان بورس نیز دراین باره گفت: «عرضه نفت فعلا به تعویق افتاد و خبری از آن نیست ولی اوراق سلف نفتی از یکشنبه به فروش خواهد رفت.» تسنیم اما گزارش داد که برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند، طرح اخیر دولت برای انتشار اوراق سلف نفتی، انتشار اوراق با درآمد ثابت ( ۵ر۱۸ تا ۱۹درصد) است که البته به گونه‌ای طراحی شده که غیر ربوی باشد. به گزارش تسنیم، در روزهای گذشته دولت طرح پیش فروش نفت خام با استفاده از اوراق سلف موازی نفتی را به شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا ارائه داده و ظاهرا تکلیف این طرح در شورای هماهنگی کاملا مشخص نشده است. اما دنیای اقتصاد نوشت که هرچند این عرضه با آنچه دولت تحت‌عنوان طرح گشایش اقتصادی اعلام کرده است تفاوت دارد، اما به نظر می‌رسد تامین‌مالی نفتی، از مسیر عرضه اوراق برای ۲ میلیون بشکه دارایی با پایه نفتی، بیشتر به یک بازی تمرینی پیش از اجرای طرح اصلی دولت، برای فروش گسترده نفت خام به مردم، شبیه است.
با نگاهی به تمام گفته‌ها و گمانه‌زنی‌ها به نظر می‌رسد همچنان روشن نیست که پیش فروش اوراق نفتی یکشنبه، چیز کاملا متفاوتی با طرح روحانی است، یا شکل صرفا تغییر یافته آن و یا تست فضا و یک بازی تمرینی؟
این دو طرح چه فرقی دارد؟
دنیای اقتصاد درباره تفاوت این دو طرح نوشته که یکی از عرضه‌های سلف استاندارد موازی رقمی نزدیک به ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام خواهد بود که یک معامله مرسوم برای اوراق سپرده کالایی به شمار می‌رود آن‌هم در شرایطی که پیش‌نویس طرح دولت برای تأمین مالی از مسیر اوراق مبتنی بر نفت خام در بورس انرژی رقمی نزدیک به ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز است که همین مقایسه تفاوت ابعاد معامله و تأمین مالی را نشان می‌دهد. البته در دو اطلاعیه عرضه متفاوت رقم کل عرضه چیزی نزدیک به ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار قرارداد است که کل مبلغ تأمین مالی را به بیش از ۲ هزار میلیارد تومان افزایش خواهد داد اگرچه این رقم تنها پتانسیل عرضه است و تا زمانی که به‌صورت واقعی در سامانه‌های معاملاتی بورس انرژی درج نشده و از قابلیت معاملات برخوردار نشود نمی‌توان درخصوص آن اظهارنظر قطعی کرد آن‌هم در شرایطی که میزان خرید و روند کلی معاملات در روزهای آینده مشخص خواهد شد.
واقعیت ان است که اوراق سلف موازی استاندارد نفت خام طبق سال‌های پیش منتشر می‌شود، سال‌های پیش هم این اوراق از سوی شرکت ملی نفت ایران منتشر شده است. آیین‌نامه این طرح نیز در سال‌های گذشته تدوین شده است و طرحی جدید نیست. در هر حال تاکنون دو رویکرد اصلی برای استفاده از این ایده برای فروش نفت خام به مردم وجود دارد یکی انتشار اوراق سلف استاندارد موازی (با قابلیت خرید و فروش تبعی – در صورت نیاز) و دیگری استفاده از صندوق‌های کالایی نفتی با امکان معاملات ثانویه و وجود بازارگردان به منظور قطعی بودن حداقل (کف) سود روزشمار قبل از سررسید است.
در همین رابطه حسینی، کارشناس ارشد حوزه انرژی به ایسنا گفته: «این طرح همان طرحی است که هر سال شاهد انجام آن هستیم و ارتباطی با طرح جدید دولت ندارد.» او با بیان اینکه اوراق سلف در گذشته نیز منتشر می شده و بحثی که رییس جمهور مطرح کرده موضوع دیگری است، افزود: «در این خصوص نمی توان تا زمانی که نهایی شود نظر قطعی اعلام کرد.» به گفته این کارشناس حوزه انرژی، موضوعی که رییس جمهور مطرح کرده مربوط به رشد اقتصادی، خروج از رکود و فعال شدن پروژه های اقتصادی بوده و این موضوع با این طرح تفاوت دارد.
صادق مردانی کارشناس اقتصاد انرژی نیز به نصیر می‌گوید: «اولا استفاده از پیش فروش نفت به صورت کاغذی سابقه قدیمی دارد و در همه بورس‌های دنیا نیز دو بخش کاغذی و فیزیکی وجود دارد که بخش کاغذی نقش سوداگرانه و تعیین کننده قیمت را ایفا می‌کند. به عنوان مثال افرادی که لزوما کارشان تامین انرژی نیست، برای افزایش سود خودشان از معاملات کاغذی نفتی استفاده می‌کردند. این روند در کشورهای خریدار و مصرف کننده استفاده می‌شود اما تقریبا این شیوه در کشورهای صادرکننده نفت وجود ندارد.» او ادامه داد: «از زمانی که بورس وارد معادلات تعیین کننده قیمت و تجارت نفت شد معاملات کاغذی نفت نیز راه‌اندازی شد. در ایران نیز از ابتدای سال ۹۰ موضوع معاملات کاغذی نفت مطرح شده بود اما به دلایل مختلفی از جمله ایرادات وزارت نفت به عدم آمادگی بورس، اجرایی نشد.»
اما پیش از این فراز در گزارشی درباره جزییات طرح گشایش اقتصادی دولت نوشته بود که بر اساس این طرح قرار است تا دولت طی قراردادی خاص به میانجی اوراق سلف که نوعی عقد اسلامی است، بشکه‌های نفت را به مدتی معین (یک یا دو ساله) در بورس به مردم پیش فروش کرده و در زمان سررسید به صورت پته نفتی در قراردادی دیگر، به قیمت روز از آن‌ها باز خرید کند. اما به نظر می‌رسد میان دولت، مجلس و قوه قضاییه در شورایعالی اقتصادی سران قوا، بر سر این جزییات، هنوز اختلاف نظرهایی جدی بر قرار است. واقعیت آن است که بر اساس گمانه‌زنی رسانه‌ها، در این طرح ۲۲۰ میلیون بشکه در فاصله یک‌ساله پیش‌فروش می‌شود؛ یعنی به‌طور میانگین روزی ۶۰۰ هزار بشکه. اما آمارها نشان می‌دهد که رقم پیش بینی دولت از مجموع فروش نفت حدودا 6 برابر میزان فروش نفت ایران در پنج ماه ابتدایی سال جاری، بر اساس آمار رسمی است.
حالا باید دید کلاف پیچیده رونمایی و اجرای طرح گشایش اقتصادی و ابهام بر سر تشابه و تفاوت پیش فروش روز یکشنبه اوراق نفتی در بورس انرژي، سرانجام چه زمانی باز خواهد شد.