این «ماشه» نمی‌چکد
اعضای شورای امنیت سازمان ملل تاکید کردند که بامداد فردا تحریم‌ها علیه ایران برنمی‌گردد و مکانیسم ماشه فعال نشده است / شکست تلاش‌های واشنگتن در آستانه پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران
۳۰ روز از درخواست آمریکا برای فعال کردن «مکانیسم ماشه» گذشت؛ واشنگتن هنوز تنهاست و انزوا نیز بر موضع خود پافشاری می‌کند. سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان بار دیگر نامه‌ای به رییس شورای امنیت سازمان ملل نوشتند و تاکید کردند تعلیق تحریم‌های ایران همچنان باید تمدید شود. این احتمالا همان وعده یا خبر خوش شنبه و یکشنبه است که حسن روحانی درباره آن صحبت کرده بود؛ شکست حقوقی دوباره آمریکا در برابر برجام. هرچند خبری که به زعم رییس‌جمهور خوش بوده چندان مورد استقبال افکار عمومی قرار نگرفته و بیشتر دستمایه شوخی در شبکه‌های اجتماعی شده است. البته پیش از این نیز اعضای شورای امنیت سازمان ملل به درخواست آمریکا برای بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران روی خوش نشان نداده بودند. قطعنامه امریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران نیز فقط دو رای مثبت آمریکا و «جمهوری دومنیکن» را داشت. واشنگتن اما بدون همراهی شورای امنیت هم پا پس نمی‌کشد و به گزارش «رویترز» رییس جمهور این کشور قرار است به صدور فرمان اجرایی روی بیاورد. فرمانی که امکان تحریم هر شخص یا شرکتی که با ایران تجارت سلاح و جنگ‌افزار کند را فراهم می‌کند. حالا کمتر یک ماه به پایان تحریم‌های تسلیحاتی ۱۳ ساله ایران باقی مانده و یک منبع آگاه به «رویترز» گفته که فرمان ترامپ در چند روز آینده منتشر خواهد شد. به این ترتیب آمریکا که همه تلاش‌های دیپلماتیکش برای تحریم تسلیحاتی ایران شکست خورده، بار دیگر به شکلی یک‌جانبه وارد عمل می‌شود تا با استفاده از توان اقتصادی خود عملا تحریم تسلیحاتی ایران را پابرجا نگه دارد. البته هنوز هیچ یک از مقامات رسمی این موضوع را تایید نکرده‌اند. دونالد ترامپ فقط بار دیگر در سخنرانی انتخاباتی گفته که در صورت انتخاب مجدد «یک هفته‌ای با ایران به توافق می‌رسد.»
اروپا، همچنان متعهد به برجام
در نامه سه کشور اروپایی تاکید شده که تلاش آمریکا برای احیای تحریم‌های شورای امنیت ایران فاقد اثر قانونی است و آن‌ها همچنان خود را به ادامه اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ متعهد می‌دانند. به گزارش «آسوشیتدپرس» در این نامه که امضای نماینده سه کشور در سازمان ملل پای آن است آمده: «تعلیق تحریم‌ها علیه ایران در چارچوب توافق هسته‌ای با ایران موسوم به برجام، پس از تاریخ ۲۰ سپتامبر (۳۰ شهریور) ادامه خواهد یافت.» همچنین نمایندگان انگلیس، فرانسه و آلمان در سازمان ملل در ادامه این نامه اضافه کردند: «ما تلاشی بی وقفه برای حفظ توافق هسته‌ای داشته‌ایم و همچنان به آن پایبند هستیم.» اروپایی پیش از درخواست آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه نیز با آن مخالفت کرده بودند. سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز پس از درخواست آمریکا برای فعال کردن این مکانیسم گفته بود: «از آنجا که آمریکا از برجام خارج شده است توانایی فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد.» نکته اینجاست که برخی مقامات آمریکایی از جمله جان بولتون مشاور پیشین امنیت ملی آمریکا نیز تاکید کردند که مکانیسم ماشه پس از خروج از توافق هسته‌ای برای آمریکا «در دسترس نیست.» تلاش برای فعال کردن این مکانیسم اما آخرین تیر حقوقی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران بود که به نظر می‌رسد در آستانه شکست است. در چنین شرایطی وزرای خارجه کشورهای عضو شورای امنیت نیز تاکنون بار دیگر به حمایت از برجام پرداختند تا نشان دهند مکانیسم ماشه فعال نشده است. چرا که این مکانیسم به توافق هسته‌ای پایان می‌دهد. وزیرخارجه روسیه گفته تحریم‌ها علیه ایران هیچ گاه کارآمد نخواهد بود و «ایران بارها آمادگی‌اش برای مذاکرات منصفانه با آمریکا را اعلام کرده است و روسیه آماده کمک در این زمینه است.» لاوروف گفته که کشورش آماده است تا به برگزاری مذاکرات بین ایران و آمریکا کمک کند: «شورای امنیت با ۱۳ عضو از ۱۵ عضوش که سرسختانه از تلاش های آمریکا برای کارشکنی در توافق هسته ای ایران انتقاد می کنند، درباره برجام به بحث و مذاکره می پردازد.» در سوی دیگر وزیرخارجه انگلیس هم هر چند ادعا کرد که «مشکلات و چالش های اصلی در منطقه هنوز ناشی از ایران هستند» اما بار دیگر از پابندی این کشور به توافق هسته‌ای سخن گفت.
اتهام‌زنی از نیویورک تا آفریقا
آمریکا برای همراه کردن دیگر کشورها به شیوه‌های مختلفی متوسل شده است. آخرین آن هم ادعای تلاش ایران برای ترور سفیر آمریکا در آفریقای جنوبی برای انتقام ترور سردار سلیمانی بود. این ادعا را نشریه «پولتیکو» مطرح کرد و مقامات آمریکایی نیز آن را ادامه دادند. وزارت خارجه ایران نیز به سرعت آن را تکذیب کردند و پس از این وزارت امنیت آفریقای جنوبی نیز در بیانیه‌ای در این باره تاکید کرد که «در حال حاضر اطلاعات ارائه شده برای پشتیبانی از این اتهام که تهدیدی محتمل علیه سفیر واشنگتن در آفریقای جنوبی وجود دارد، کافی نیست.» وزیرخارجه ایران هم در توییتی در این زمینه نوشت: «دروغگوی همیشگی با طرح هشداری دروغین، دونالد ترامپ را گمراه کرد تا دشمن شماره یک داعش را ترور نماید. اکنون، او تلاش می‌کند تا از طریق هشدار دروغین جدید، ترامپ را به مادر تمامی باتلاق‌ها بکشاند و فریب دهد.» این در حالی بود که ترامپ در واکنش به این خبر در توییتی نوشته بود: «ضربه‌ای به آن ها وارد خواهیم کرد که هزار برابر سخت تر از قبل باشد.» اما پیش این ادعا نیز تحلیل‌گران برخی اتفاقات دیگر را هم به تلاش آمریکا برای تمدید تحریم تسلحیاتی ایران مرتبط دانستند. آتش‌سوزی در سایت هسته‌ای نطنز که به گفته سخنگوی سازمان انرژی اتمی خسارات قابل توجهی وارد کرد از همین دست اتفاقات بود. شورای امنیت ملی در بیانیه‌ای اعلام کرد که علت این آتش‌سوزی را می‌داند اما مصحلت نیست که آن اعلام کند. قبل و بعد از حادثه نطنز نیز آتش‌سوزی‌های در پالایشگاه‌های جنوب ایران نیز رخ داد اما ایران نسبت به هیچ یک از آن‌ها واکنشی نشان نداد تا موعد پایان تحریم‌های تسلیحاتی نزدیک و نزدیک‌تر شود.
چرا آمریکا نمی‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟
مکانیسم ماشه برای حل اختلاف طرف‌ها در توافق هسته‌ای پیش‌بینی شده است. این مکانیسم که تحت عنوان «اسنپ‌بک» در بند ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱ به کار رفته امکان بازگشت تحریم‌ها در صورت شکایت یکی از طرفین را فراهم می‌کند. این بندها به اصرار آمریکایی‌ها در توافق هسته‌ای گنجانده شده و روند سریعی را برای بازگشت تحریم‌ها پیش‌بینی می‌کند. بر این اساس یکی از طرفین باید نسبت به «عدم پایبندی اساسی» کشور دیگر به توافق هسته‌ای اعتراض کند. شکایت طی ۳۰ روز به کمیسیون مشترک برجام می‌رود و سپس اگر اختلاف همچنان باقی بود، کمیسیون مشترک با وزرای خارجه کشورهای عضو برجام جلسه برگزار می‌کند. اگر کشور شاکی همچنان بر اعتراض خود مصر باشد، موضوع عدم پایبندی اساسی به شورای امنیت سازمان ملل برده می‌شود. اما آمریکا چطور پس از ۳۰ روز ادعا می‌کند که باید تحریم‌ها علیه ایران بازگردد؟
نکته اینجاست که روند حل اختلاف در کمیسیون مشترک برجام طبق بند ۱۰ قطعنامه ۲۲۳۱ شکل توصیه‌ای دارد و الزام‌آور نیست. بنابراین کشور شاکی می‌تواند از این بند عبور کند و مستقیم طی ۳۰ روز موضوع شکایت را در شورای امنیت مطرح کند. شورای امنیت نیز باید قطع‌نامه‌ای صادر کند که تمدید تعلیق تحریم‌ها و قطع‌نامه‌های پیشین را به رای بگذارد. به این ترتیب کشور شاکی -که اینجا آمریکا است- می‌تواند قطعنامه شورای امنیت را وتو کند و به این صورت همه قطع‌نامه‌های پیشین را اعاده کند. به عبارت دیگر اگر کار به شورای امنیت برسد به طور قطع آمریکا می‌تواند شرایط را به پیش از توافق هسته‌ای بازگرداند.
همه این‌ها در حالی است که این مکانیسم شامل کشورهای عضو برجام می‌شود و آمریکا در اردیبهشت ۹۷ به صورت رسمی از توافق‌هسته‌ای خارج شده است. به همین دلیل هیچ یک از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل اقدام آمریکا قانونی نمی‌دادند و آن را نپذیرفتند. حال باید دید اختلاف‌ها در شورای امنیت سازمان ملل که در تاریخ این شورا بی‌سابقه بوده به کجا خواهد رسید. سوال دیگر اینجاست که روسیه و چین در صورت پایان تحریم‌های تسلحیاتی ایران و صدور فرمان اجرایی تحریم از سوی رییس‌جمهور آمریکا چه عملکردی خواهند داشت؟