امیر کویت در مسیر بن سلمان؟!

کویت در سال ۱۹۶۱ استقلال خود را از انگلیس به دست آورد و نخستین پارلمان کویت که تمامی اعضای آن با آرای مردمی انتخاب شدند، سال ۱۹۶۳ آغاز به کار کرد. در شش دهه گذشته، کویت در جایگاه یکی از آزادترین و بازترین کشورهای عربی خلیج‌فارس، با محوریت قانون اساسی ۱۹۶۲ و «مجلس الأمة» منتخب آن، مطرح بوده است. اما تعلیق مجلس ملی منتخب کویت در ۱۰ مه توسط حاکم این کشور، تردیدهایی را درمورد اینکه آیا نظام سیاسی کویت همچنان آزادترین و بازترین کشور خلیج فارس باقی خواهد ماند یا خیر، ایجاد کرده است.

پارلمان کویت با ۵۰ کرسی اختیارات گسترده‌ای از جمله تصویب بودجه کشور و امکان استیضاح وزیران دارد و برخی اوقات با تشدید فشارها، وزیران را مجبور به استعفا می‌کنند. چنین موضوعی در کشورهای عرب دارای حکومت‌های موروثی امری نامعمول است. نهادهای قانون‌گذاری یا شبهِ قانون‌گذاری در دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس نسبت به پارلمان کویت، اختیارات بسیاری کمتری دارند.

تقریبا در طول یک دهه گذشته، پارلمان کویت در دست اپوزیسیون بوده است که اغلب، گرایش به جناح چپ‌ دارند و دارای سابقه حمایت از آرمان‌های ملی‌گرایانه بوده‌اند. «شیخ مشعل» ۸۳ ساله، در ۱۰ مه، پنج هفته پس از تازه‌ترین انتخابات، که در آن مخالفان بار دیگر پیروز شدند، پارلمان و برخی اصول کلیدی قانون اساسی کویت را به حالت تعلیق درآورد. او که سابقه فعالیت در نهادهای کلیدی امنیتی کویت را در کارنامه خود دارد، علت این اقدام خود را «منافع عالی ملی» مطرح کرد.

امیر کویت اکنون با خیال راحت می‌تواند ولیعهد را منصوب کند. به گفته برخی، او از این فرصت برای حل چالش‌های درونی خاندان حاکم استفاده خواهد کرد. با این اقدام «شیخ مشعل»، همه اختیارات پارلمان به دولت منتقل شده است. او ۱۲ مه، «شیخ احمد الصباح»، برادرزاده خود را به عنوان نخست‌وزیر، مأمور تشکیل دولت کرد. البته پیش از این امیران کویت تاکنون پنج بار در سال‌های ۱۹۷۶، ۱۹۸۶، ۱۹۹۹، ۲۰۰۶و ۲۰۰۸ پارلمان را منحل کرده‌اند.

پیش‌بینی می‌شود که دولت در غیاب پارلمان، تلاش کند به تقلید از مدل اقتصادی امارات متحده عربی، درپی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گسترده برود. پیش از این، پارلمان کویت برخی سرمایه‌گذاری‌های مشترک با شرکای خارجی را مسدود کرده و سرمایه‌گذاران را از تسلط بر بخش‌های کلیدی کویت باز می‌داشت. حاکمیت کویت همچنین ممکن است به تقلید از «محمد بن سلمان»، ولیعهد سعودی، درپی اجرای پروژه‌های کلان برآید؛ البته کویت به دلیل فقدان اماکن اسلامی و تاریخی و... همانند عربستان، راه دشواری در پیش دارد. اگرچه انگیزه این اقدام امیر ملاحظات سیاست خارجی نیست، اما احتمالا کویت را به متحدان مستبدتر خود در خلیج فارس مانند امارات متحده عربی نزدیک‌تر خواهد کرد.

پارلمان باید ظرف دو ماه پس از انحلال انتخاب شود. شیخ مشعل که خود از زمان مرگ «شیخ نواف الاحمد الصباح»، در ماه دسامبر، تنها در مقام خود قرار داشت، اعلام کرد که تعلیق پارلمان حداکثر چهار سال طول خواهد کشید. تعلیق در این مدت، اگر اجرا شود، با طولانی‌ترین تعلیق‌های تاریخ کویت (۱۹۷۶-۱۹۸۱و ۱۹۸۶-۱۹۹۲) رقابت خواهد کرد.

با این همه، اساسی‌ترین پرسش پیرامون تعلیق پارلمان، بر آینده دموکراسی کویت متمرکز است؛ و این‌که آیا «شیخ مشعل» به سمت مدلی استبدادی‌تر و ناهمسو با تاریخ و سنت‌های کویت حرکت خواهد کرد یا خیر؟ در بیانیه تعلیق امیر کویت آمده بود که کمیته‌ای برای اصلاح قانون اساسی تشکیل خواهد شد؛ و این، نگرانی‌ها را تشدید کرد که قوانین انتخاباتی نیز دگرگون شود. برخی نگرانند که «شیخ مشعل»، دنبال ایجاد یک نهاد قانون‌گذاری شبیه شورای ملی فدرال در امارات باشد؛ که در آن، نیمی از کرسی‌ها انتصابی، و رأی‌دهندگان نیز محدود هستند؛هرگونه اصلاحیه قانون اساسی، مطمئناً مخالفانی را که مدت‌ها درپی کسب اختیارات بیشتر برای پارلمان -ازجمله امکان انتخاب نخست‌وزیر- بودند را ناامید می‌کند.

از دیگر سو، این تحولات کاملاً با عوامل سیاسی داخلی در پیوند است، و آن‌گونه که برخی گمان می‌کردند، پیوندی با مسائل خارجی ندارد. بعید است که سیاست خارجی کویت دستخوش تغییرات عمده‌ای شود؛ اگرچه احتمالاً شیخ مشعل برای ارتقاء وجهه جهانی کویت که درپی مرگ «شیخ نواف الاحمد الصباح»، (۲۰۲۰) افت کرده بود، تلاش خواهد کرد. از دیگر سو، این تحولات کاملاً با عوامل سیاسی داخلی در پیوند است و آن‌گونه که برخی گمان می‌کردند، پیوندی با مسائل خارجی ندارد. او قبل از رسیدن به رهبری کشور در سال ۲۰۰۶، چندین دهه وزیر خارجه و رییس آژانس امنیت دولتی کویت بود و به عنوان میانجی کلیدی در بسیاری از مسائل منطقه‌ای ایفای نقش کرده بود.

کویت از دیرباز، عادی‌سازی با اسرائیل را مشروط به تشکیل کشور فلسطین دانسته و «شیخ مشعل» به دنبال تغییر رویکرد سیاست کویت در این زمینه نیست؛ درعین حال، ناظران می‌گویند گرایش‌های اقتدارگرایانه او، کویت را به متحدان کمتر دموکراتیک خود در شورای همکاری خلیج‌فارس، به ویژه امارات، نزدیک‌تر خواهد کرد.

انحلال پارلمان، همچنین ممکن است هرگونه اختلاف با عربستان سعودی، ازجمله درباره میادین نفتی مشترک و دیگر مسائل را، به حاشیه برانَد. اگرچه مقامات ایالات متحده آمریکا، با هرگونه تحدید دموکراسی یک کشور کلیدی خلیج‌فارس مخالف هستند، اما هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که روابط کویت با ایالات متحده، ازجمله حضور نزدیک به ۱۳,۵۰۰ نیروی آمریکایی در این کشور، در زمان «شیخ مشعل» دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شود.

منبع: The Soufan Center