«پوسته» اینترنت در خدمت شما!

 اما اخیرا خبری به نقل از رییس مرکز ملی فضای مجازی منتشر شده که از ارایه پلتفرم‌های فیلترشده در قالب «پوسته» حکایت دارد. این تصمیم نشان از پذیرش شکست سیاست‌های فیلترینگ در کشور و عقب‌نشینی متولیان آن از تصمیم‌های گذشته‌شان است یا صرفا یک رفع تکلیف تبلیغاتی؟!

اختلال در عملکرد فیلترشکن‌ها؛ پیش‌نیاز عملیات «پوسته‌سازی»؟!

کاربران فضای مجازی از روز ۲۰ بهمن‌ماه، اختلال در کیفیت و سرعت اینترنت همراه و ثابت را در شبکه‌های اجتماعی گزارش کرده‌اند. این اختلال تا روز شنبه، ۲۹ بهمن‌ماه که خبر «پوسته‌سازی» از پلتفرم‌های فیلترشده منتشر شد نیز ادامه داشت. در تمام این مدت، دسترسی کاربران به بسیاری از فیلترشکن‌ها با محدودیت‌های بی‌سابقه مواجه بود و همین، استفاده از وی‌پی‌ان‌ها  و همچنین بسته‌های اینترنت گران‌قیمت خریداری‌شده را برای آن‌ها به فرایندی طاقت‌فرسا تبدیل کرده است.
 
شنیده‌ها و همچنین اظهارات برخی کارشناسان حاکی از این است که شرکت ارتباطات زیرساخت، از روز ۲۰ بهمن‌ماه، اختلال‌هایی را روی تعدادی از پروتکل‌های فیلترشکن‌ها ایحاد کرده است. این اختلال‌ها بر روی پروتکل‌هایی مثل TLS ایجاد شده که به صورت خودکار، پروتکل‌های Ssh و Https  را نیز با اشکالاتی مواجه می‌کند.

هزار وعده‌ی ابراهیم، یکی وفا نکرد...

اینترنت و فضای مجازی، در تمام مدت دولت ابراهیم رئیسی تا امروز، همواره یکی از پربحث‌ترین مسایل کشور بوده است. رئیسی، پیش از انتخابات ۱۴۰۰، با انتقاد از سیاست‌های دولت پیشین در حوزه اینترنت، خود را طرفدار سفت و سخت شبکه‌های احتماعی و کسب و کار‌های مجازی و مخالف سرسخت فیلترینگ معرفی کرد. حضور او در پاستور اما، آغاز پشت کردن به تمام این وعده بود.
 
سال گذشته، با آغاز اعتراضات، اینترنت کشور حدود یازده روز با قطعی‌های فرمایشی و اختلالت گسترده همراه بود. بازار آنلاین ایران با حدود ۳۰۰ هزار فروشگاه (معادل ۷۵۰ بازار سنتی مانند بازار تجریش) و ۹ میلیون نفر متصدی، تعطیل شد. نت بلاکس در همان روز‌ها اعلام کرد که قطعی اینترنت در ایران، ساعتی یک و نیم میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان زیان اقتصادی به کشور وارد کرد.  به این معنا که قطعی‌های اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتمعای و پیامرسان‌ها در پاییز سال گذشته، رقمی معادل ۱۱ هزار میلیارد دلار، معادل یکسال درآمد نفتی به اقتصاد ایران تحمیل خسارت کرد.
 
بازگشت آرامش به خیابان‌ها اما، پایان ماجرا نبود. در حالی که از اظهارات برخی مقامات دولتی چنین برداشت می‌شد که با فروکش کردن اعتراضات خیابانی، ممکن است اینستاگرام و واتس‌اپ، رفع فیلتر شوند. رییس دولت، در مراسم بزرگداشت روز دانشجو در دانشگاه تهران گفت: «من در انتخابات درباره اینترنت حرفی زدم. یادم است. ما هیچ‌کدام از وعده‌هامان را یادمان نمی‌رود. اما دلیل محدودیت‌هایی که [در اینترنت]ایجاد شده، اخلال‌هایی است که دشمن در فضا ایجاد کرد و می‌خواست این بستر (اینستاگرام و واتس‌اپ) را به بستر ایجاد ناامنی در کشور تبدیل کند». او در ادامه اطمینان داد که با وضعیت «امن»، شرایط متفاوت خواهد بود.

گل بود، به «پوسته» هم آراسته شد!

امروز بیش از یک سال از آن روز گذشته و گویا همچنان «شرایط امن» در کشور برقرار نشده است. با این حال، زمزمه‌هایی از «رفع فیلتر پوسته‌ای» پلتفرم‌های فیلتر شده به گوش می‌رسد. روز گذشته، «سیدمحمد امین آقامیری»، دبیر شورای عالی و رییس مرکز ملی فضای مجازی با ابلاغ مصوبه‌ای تازه اعلام کرد که تنظیم گران موظف شده‌اند تا برای ایجاد تنوع در سبد مصرف کاربران سکو‌ها و خدمات پرکاربرد خارجی را که امکان ارایه «خدمات در قالب پوسته» برای آن‌ها وجود دارد، شناسایی و شرایط فعالیت آن‌ها را در داخل کشور فراهم کنند.
 
فعالیت مجدد پلتفرم‌های پرکاربر در قالب پوسته، اما از نظر برخی کارشناسان، یک زنگ خطر برای حفظ امنیت اطلاعات و حراست از حریم خصوصی کاربران است. براساس مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی، «پوسته‌سازی» از شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان‌های فیلترشده، این فرصت را برای کاربران ایجاد می‌کند که با امکان دسترسی به نسخه اصلی با حفظ تمام قابلیت‌ها، مطابق با «شرایط حکمرانی» در ایران از آن‌ها استفاده کنند؛ اقدامی که در گذشته، در قالب‌های مختلف مثل تلگرام طلایی و هات گرام به کاربران ارایه شد.

اصرار بر فیلترینگ به قیمت نقض حریم خصوصی کابران

شورای عالی فضای مجازی این اطمینان را به کاربران داده که با استفاده از پوسته‌ها، می‌توانند بدون دغدغه‌های ارتباطی از جمله امنیت داده‌ها و حفظ حریم خصوصی‌شان از خدمات استفاده کنند. کارشناسان، اما چیز دیگری می‌گویند.
 
«مهدی مصلحی»، کارشناس امنیت شبکه، درباره اجرای طرح سکو‌های حاکمیت‌پذیر در شبکه‌های اجتماعی به «انتخاب» گفته: «اگر صحبت از نسخه‌های غیررسمی از یک سری سکو‌های پرکاربرد باشد، اصلا پیشنهاد نمی‌شود. مثلا تلگرام طلایی از این دسته بود. داخل این نرم افزار‌ها یک سری پروکسی درنظر گرفته شده که مشکل فیلترینگ ندارند، اما می‌توانند بسیاری از اطلاعات کاربر را به سرور‌های خودشان منتقل کنند. هیچوقت استفاده از این شیوه توصیه نمی‌شود، چون سازنده آن را پیشنهاد نکرده است».
 
ایجاد خطر نقض حریم خصوصی و امنیت اطلاعات در حالی با ارائه‌ی «پوسته‌ها» توسط نهاد‌های رسمی رقم می‌خورد که وضعیت ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی، پیش از این نیز تعریفی نداشته است.
 
مقاله‌ای با عنوان «Freedom on the Net 2023»، آزادی‌های اینترنتی را در ۷۰ کشور (شامل حدود ۸۹درصد از کاربران اینترنت در جهان) ارزیابی کرده‌است. بر اساس این مقاله، در مقیاس ۱۰۰ امتیازی، ایران با کاهش ۵ امتیاز، بیشترین سطح کاهش آزادی بیان در فضای مجازی در یک سال را از آن خود کرده است. از سوی دیگر، مطالعه ۷۰ کشور نشان می‌دهد که در مردم ۵۵ کشور، به دلیل ابراز عقاید سیاسی، اجتماعی یا مذهبی خود زندانی شده و یا مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند. از این بین،  روشن‌ترین و شدیدترین این موارد در میانمار و سپس ایران رخ داده است.