مدال‌آوران المپیک و معمای توسعه‌یافتگی

هر دوره از المپیک داستان‌های موفقیت و شکست بسیاری را در بر دارد و با نگاهی دقیق‌تر به جدول مدال‌ها می‌توان نکات جالبی درباره رابطه میان توسعه‌یافتگی، جمعیت، و تعداد مدال‌های کسب شده در المپیک دریافت. آیا توسعه‌یافتگی و جمعیت می‌تواند موفقیت یک کشور در المپیک را تضمین کند؟ المپیک ۲۰۲۴ پاریس، بازتابی روشن از پاسخ به این سوال است.

کارنامه ایران در مسابقات المپیک

تا به امروز ۳۳ دوره مسابقات المپیک تابستانی و ۲۴ دوره مسابقات المپیک زمستانی برگزار شده است. اولین دوره المپیک تابستانی در سال ۱۸۹۶ در آتن و اولین دوره المپیک زمستانی در سال ۱۹۲۴ در شامونی، فرانسه برگزار شده‌است. ایران از اولین حضور خود در بازی‌های المپیک تابستانی سال ۱۹۴۸ در لندن، تاکنون در ۱۸ دوره از این مسابقات شرکت کرده و توانسته است در رشته‌های مختلف مانند کشتی، وزنه‌برداری، تکواندو و دو و میدانی مدال‌های مختلفی کسب کند. در طول این دوره‌ها، ایران مجموعاً ۲۱ طلا، ۲۴ نقره و ۲۹ برنز به دست آورده است. در المپیک ۲۰۲۴ پاریس، ایران با کسب ۱۲ مدال جایگاه بیست و یکم را در جدول رده‌بندی مدال‌ها به دست آورده‌است. بهترین عملکرد ایران در بازی‌های المپیک ۲۰۱۲ لندن رقم خورد. در این دوره، کاروان ورزشی ایران موفق به کسب ۷ مدال طلا، ۵ مدال نقره، و ۱ مدال برنز شد.

ارتباط میان اقتصاد و مدال المپیک

چین و ایالات متحده آمریکا به ترتیب با کسب ۹۰ و ۱۲۲ مدال در صدر جدول قرار دارند. شاید حضور این دو کشور و میزان توسعه یافتگی آن‌ها چنین فرضیه‌ای را ایجاد کرده است که کشور‌های توسعه یافته همواره در این مسابقه موفق‌تر عمل کرده‌اند. اما بررسی جدول مدال‌های المپیک ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بین توسعه‌یافتگی کشور‌ها و تعداد مدال‌های آن‌ها رابطه‌ای قطعی وجود ندارد. برخی از کشور‌های توسعه‌یافته نتوانستند در این دوره از المپیک مدال‌های زیادی به دست آورند. به عنوان مثال، «دانمارک» و «سوئیس»، که در میان پنج کشور توسعه یافته جهان قرار می گیرند، تنها یک مدال طلا کسب کرده‌اند. همچنین «اتریش» با شاخص تولید ناخالص داخلی ۴۷۱ میلیارد دلار و «فنلاند» با شاخص تولید ناخالص داخلی حدود ۳۰۰ میلیارد دلار، در این دوره، فقط چند مدال نقره و برنز به دست آوردند. در مقابل، کشور‌های مانند «جمهوری آذربایجان»، «ازبکستان» و «جامائیکا» با اقتصادهایی به مراتب کوچک تر و کمتر توسعه یافته، توانستند در برخی از رشته‌ها به مدال‌های طلا دست یابند. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که عوامل دیگری در موفقیت‌های المپیک نقش‌ دارند و اقتصاد به تنهایی اثرگذار نیست.

جمعیت کشور‌ها در تعداد مدال‌ها اثرگذار است؟

به نظر می‌رسد مولفه جمعیت یک کشور‌ها نیز با تعداد مدال‌های کسب شده، رابطه مستقیمی ندارد. «هند» با جمعیتی بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر رتبه ۷۱ را در جدول کشور‌ها دارد. همچنین «اندونزی» با جمعیتی با بیش از ۲۷۳ میلیون نفر موفق به کسب تنها ۲ مدال طلا شد. «پاکستان» با جمعیتی بیش از ۲۳۰ میلیون نفر تنها یک مدال در این دوره از مسابقات کسب کرد. در مقابل، کشور‌هایی با جمعیت کم توانستند عملکرد خوبی داشته باشند. «جامائیکا» کشوری در جنوب کوبا با جمعیتی حدود سه میلیون نفر، شش مدال به دست آورد که شامل یک طلا، سه نقره و دو برنز می‌شود. همچنین «نیوزلند» با جمعیتی حدود ۵ میلیون نفر، توانست ۱۸ مدال رنگی در المپیک ۲۰۲۴ کسب کرد. البته در این میان، کشور پرجمعیتی مثل چین نیز در رتبه نخست مدال‌آوران قرارگرفته که این جایگاه را مدیون سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت دولت چین دررشته‌های مدال‌آور المپیکی است.

تمرکز بر المپیک زمستانی

برخی کشور‌ها به دلیل شرایط جغرافیایی، اقلیمی و تاریخی خود، تمرکز بیشتری بر روی المپیک زمستانی دارند. این کشور‌ها به طور سنتی در ورزش‌های زمستانی موفق بوده و مدال‌های زیادی در این رویداد‌ها کسب می‌کنند. برای مثال «نروژ» یکی از موفق‌ترین کشور‌ها در تاریخ المپیک زمستانی است. این کشور همواره در صدر جدول مدال‌های المپیک زمستانی قرار دارد و به خاطر موفقیت‌هایش در ورزش‌های اسکی، بیاتلون و سایر رشته‌های زمستانی شناخته می‌شود. همچنین «سوئد» نیز یکی از کشور‌های اسکاندیناوی است که در ورزش‌های زمستانی مانند اسکی صحرانوردی و هاکی روی یخ موفق است. «سوئیس» نیز به دلیل کوهستان‌های آلپ و شرایط مناسب برای ورزش‌های زمستانی، یکی از کشور‌های موفق در المپیک زمستانی است. این کشور در رشته‌هایی مانند اسکی آلپاین و اسکی صحرانوردی مدال‌های زیادی کسب می‌کند. آلمان و اتریش نیز در المپیک زمستانی همواره موفق عمل کرده‌اند. این کشور‌ها به دلیل شرایط طبیعی خود، امکانات و سرمایه‌گذاری‌های ویژه‌ای در ورزش‌های زمستانی دارند و به همین دلیل در این زمینه موفقیت‌های زیادی کسب می‌کنند.

بازتابی از توسعه یافتگی

شاید یکی از نمود‌های توسعه یافتگی در المپیک را بتوانیم در اضافه کردن رشته‌های ورزشی جدید ببینیم. در تاریخ المپیک، چندین کشور توانسته‌اند رشته‌های ورزشی جدیدی به این مسابقات اضافه کنند. این فرآیند معمولاً نتیجه تلاش‌های کشور‌های میزبان و یا فدراسیون‌های بین‌المللی ورزش است که علاقه‌مند به معرفی ورزش‌های ملی یا محبوب خود در صحنه بین‌المللی هستند. برای مثال «کاراته» به عنوان یک ورزش رزمی ژاپنی در المپیک ۲۰۲۰ توکیو به طور موقت به برنامه المپیک اضافه و صخره‌نوردی نیز که در فرانسه و دیگر نقاط اروپا محبوبیت داشت، در المپیک ۲۰۲۰ توکیو برای اولین بار برگزار شد. «راگبی»، به ویژه راگبی هفت نفره که به یک ورزش بریتانیایی معروف است، برای اولین بار در المپیک ۲۰۱۶ ریو توانستند شرکت‌کنندگانی را جذب کند. در المپیک ۱۹۸۸ سئول نیز «تکواندو» که یک هنر رزمی سنتی کره‌ای است، برای اولین بار به عنوان یک ورزش نمایشی معرفی و سپس در المپیک ۲۰۰۰ سیدنی به طور رسمی به مسابقات المپیک اضافه شد. در بازی‌های المپیک پاریس، ورزش بریکینگ دنس اولین بار در المپیک حضور داشت. بریکینگ سبکی از رقص است که در دهه ۱۹۷۰ در برانکس (از شمالی‌ترین محلات شهر نیویورک) ایجاد شد.

در طول صد سال رکورد دو سرعت المپیک حدود ۲۰ /۱ ثانیه بهبود یافته است که در دنیای دو سرعت، تفاوت بسیار بزرگی محسوب می‌شود. اما همین رکورد می‌تواند بحث توسعه‌یافتگی و نقش آن‌ها در موفقیت‌های ورزشی را مورد سوال قرار دهد. با پایان المپیک ۲۰۲۴ پاریس، این سوال همچنان در ذهن بسیاری از علاقه‌مندان به ورزش باقی می‌ماند: چه عواملی در موفقیت یک کشور در این رقابت‌ها نقش دارند؟ شاید توسعه‌یافتگی و جمعیت از عوامل مهمی باشند، اما بررسی جدول مدال‌ها نشان می‌دهد که این دو فاکتور تنها بخشی از معادله پیچیده موفقیت در المپیک هستند. از انتخاب رشته‌های ورزشی جدید تا تمرکز برخی کشور‌ها بر روی المپیک زمستانی، هر یک از این عوامل می‌تواند به اندازه‌ی توسعه‌یافتگی و جمعیت تعیین‌کننده باشد. این نکات نه تنها تصویر روشن‌تری از عملکرد کشور‌ها در المپیک به ما می‌دهد، بلکه راهنمایی برای آینده این رقابت‌های جهانی است.