چرا لبخند پسته باز نمی‌شود

فراز: اگرچه تحقیقات باستان‌شناسی نشان می‌دهد نخستین درخت پسته هفت هزار سال پیش از میلاد مسیح در منطقه عراق مشاهده شده با این حال کشت پسته در ایران تاریخچه‌ای هزاران ساله دارد. اما در چند دهه اخیر، حتی در کشورهایی که از ورود پسته ایرانی استقبال می‌کردند، به دلیل محدودیت‌های مالی ناشی از تحریم‌ها برای شرکت‌های صادرکننده پسته، شکوفایی صنعت پسته ایران دشوار شده است. از آن طرف آمریکا در دهه ۱۹۳۰ میلادی با کاشتن بذر پسته ایرانی، پسته‌کاری را شروع کرد و نتیجه این شد که در سال ۱۹۷۹میلادی پس از بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا در تهران و وضع تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه ایران پسته‌کاری صنعتی در آمریکا رونق بگیرد و در سال 2016 به شکوفایی برسد.

اهمیت فرآوری و بسته‌بندی پسته در داخل

یک تحلیلگر مسایل اقتصادی در این‌باره به «فراز» می‌گوید: «در وضعیتی که صادرکنندگان به دلیل فشارهای ناشی از تحریم‌ها، محدودیت‌ها و تعرفه‌ها امکان دسترسی به تسهیلات مالی جهانی ندارند دولت باید به دیگر راه‌های توسعه صنعت مهمی مثل صادرات پسته بیندیشد.» به اعتقاد ابراهیم رزاقی «افزایش سود و جذب خریداران بیشتر این محصول در دنیا نیازمند فرآوری و بسته‌بندی پسته در داخل ایران است اما مسوولان این حوزه با خام‌فروشی و واگذاری بسته‌بندی آن به خارج از کشور نه‌تنها آن را در داخل و خارج ایران ارزان‌تر عرضه می‌کنند که از درآمدزایی آن از این راه‌ها نیز چشم‌پوشی کرده‌اند.»

سخنان این کارشناس اقتصادی درحالی است که در سال گذشته ۷۰ کشور جهان پذیرای پسته ایرانی بوده‌اند که در میان آن‌ها کشور‌های آلمان، اسپانیا، برزیل، ایتالیا، کانادا، هلند و هند دیده می‌شود. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد در سال ۹۷ بیش از ۴۴هزار تن پسته و مغز پسته به کشور‌های مختلف جهان صادر شد که براساس آن درآمدی نزدیک به 400میلیون دلار نصیب ایران شده است. براساس این گزارش، درآمد ریالی صادرات این پسته به کشور‌های مختلف جهان بالغ ۲هزار و ۲۳میلیارد و ۶۸میلیون و ۵۶۵هزار و ۵۷۴تومان در آمار گمرک به ثبت رسیده است. همچنین آنطور که اتاق صنایع و بازرگانی آلمان اعلام کرده است «در سه‌ماهه نخست سال جاری میلادی، ایران کالاهایی به ارزش ۶۰میلیون یورو به آلمان صادر کرده‌است که مهم‌ترین آنها پسته و خشکبار بوده ‌است.»

تولیدکنندگان و کشاورزان را دریابید

این ارقام و آمار درحالی منتشر شده که مشکلات درباره این محصول سنتی فقط به صادرکنندگان ختم نمی‌شود زیرا به گفته این استاد بازنشسته دانشگاه «سودی که از فروش پسته نصیب تولیدکننده می‌شود رقمی بین 15 تا 20درصد قیمت آن است که در این میان کشاورزان سهمی به مراتب کمتر دارند و همین‌ها نارضایتی فعالان و مسایل این صنعت را بیشتر کرده است.»

سخنان رزاقی درحالی است که ماهیت کشورهایی با حاکمیت قانون سرمایه‌داری، توجه به تولید داخلی به‌منظور کسب بیشترین سود است. در واقع این کشورها به بهره‌وری اعتقاد دارند تا حداکثر سود ممکن را با بهره‌گیری و استفاده بهینه از نیروی کار، توان، استعداد و مهارت نیروی انسانی با هدف ارتقای رفاه جامعه به دست آورند. نکته‌ای که این اقتصاددان نیز به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «اگر مسوولان ایران به تمامی وجوه درآمدزایی حاصل از صادرات پسته فکر می‌کردند ما هم همچون این دسته از کشورها به حداکثر ارزآوری از این صنعت و اشتغال‌زایی دست پیدا می‌کردیم چراکه به‌طور کلی به ازای هر یک تن صادرات هر محصولی 250هزار شغل ایجاد می‌شود.»

اهمیت معیشت مردم برای کشورهای سرمایه‌داری

به عقیده رزاقی «کشورهای سرمایه‌داری با رویکرد سیاسی خود موانع و فشارهای اقتصادی را به ایران تحمیل می‌کنند و نتیجه آن در صنعتی همچون پسته اثر منفی می‌گذارد. از سوی دیگر، دولت با وضع مالیات زیاد‌ برای تولیدکننده پسته و تخصیص ندادن یارانه، آنها را با بحران روبرو می‌کند درحالی که کشوری مثل آمریکا از تولیدکنندگان با اختصاص یارانه حمایت می‌کند تا در بهبود معیشت مردم خود اثرگذار باشد.»

البته به‌نظر می‌رسد مشکلات صنعت پسته فقط به همین‌ها مربوط نمی‌شود چراکه این تحلیلگر اقتصادی می‌گوید: «وجود واسطه‌گرهای متعدد بر سر راه فروش پسته چالش دیگر این حوزه و بروز گرانی آن در برخی مقاطع زمانی است به طوری که تعداد این واسطه‌ها در اوایل انقلاب چهار هزار نفر بود که حالا به چهار میلیون نفر رسیده است.»

با همه این‌ها باید بروز خشکسالی‌های اخیر در ایران را هم به مشکلات برای حداکثر سودآوری صنعت پسته اضافه کرد چراکه گیاه پسته در هوای گرم و خشک بهتر عمل می‌آید اما کمبود آب به آن آسیب می‌زند. با این حال از آنجایی که ایران و آمریکا در تمام این سال‌ها رقیب جدی در صادرات پسته هستند اما خشکسالی سال ۲۰۱۴ باعث افزایش شدید قیمت پسته تولیدی کالیفرنیا شد به طوری که قیمت پسته از سه دلار برای هر پوند(۴۵۳ گرم) به بیش از پنج دلار افزایش پیدا کرد و در مقابل محصول پسته ایران در آن سال بسیار خوب بود.

طعم خوب پسته ایرانی

تمامی فراز و نشیب‌ها بر سر راه تولیدکنندگان و صادرکنندگان پسته درحالی است که به اعتقاد کارشناسان جهانی «مزیت دیگر ایران که به نقش آن در بازار جهانی کمک می‌کند، موقعیت جغرافیایی این کشور است چراکه از ایران امکان آسان حمل‌ونقل وجود دارد. آنها به راحتی می‌توانند بازار را از آن خود کنند و چین مثال خوبی برای این مساله است.»

از طرفی به عقیده کارشناسان ایرانی، پسته ایرانی طعم بهتری دارد، موضوعی که بسیاری از توزیع‌کنندگان عمده اروپایی هم آن را تأیید می‌کنند، با اینکه پسته ایران و آمریکا از یک نوع هستند.

به نظر می‌رسد با توجه به ویژگی‌های ایران در تولید پسته و ظرفیت بالای آن در صادرات، مسوولان به مشکلات صادرکنندگان توجه بیشتری داشته باشند و فقط به وعده و وعید اکتفا نکنند آنهم وقتی که به گفته رییس کل بانک مرکزی، تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی رزمندگان جنگ اقتصادی در میان تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی آمریکا علیه ایران هستند.