نابرابری در واکسیناسیون، نابرابری در رشد اقتصادی می‌آورد

در دهه‌۱۹۷۰، به نظر می‌رسید ثروت جهانی با تمام تنوع و پیچیدگی‌هایش، تنها به یک مؤلفه وابسته است: نفت. این کالای حیاتی که فقط از سوی کشورهایی محدود صادر می‌شد، تحت کنترل نیروهای سیاسی خشن بود. امروز هم چشم‌اندازهای اقتصادی جهان، به نحوی مشابه، به ورودی دیگری متصل شده‌اند: واکسن؛ مؤلفه‌ای که ظرایف سیاسی خاص خود را دارد و به طور نابرابر در حال توزیع‌شدن است. واکسیناسیون گسترده، به شکوفایی امریکا انجامیده و تورم را به بالاترین میزان خود از سال ۱۹۹۲ رسانده است. اما تأخیر در خرید، تولید و تزریق واکسن در بسیاری از مناطق دیگر، این کشورها را در معرض شیوع گونه‌های دیگر ویروس و عقب‌ماندگی‌های اقتصادی قرار داده است. فدرال‌رزرو، که در ۱۵ و ۱۶ ژوئن تشکیل جلسه می‌دهد، سیاست‌های پولی را اساساً بر مبنای امریکا تنظیم می‌کند. اما طنین تصمیماتش ممکن است به افزایش هزینه‌های استقراض اقتصادی در توزیع واکسن، در سطح جهان بینجامد.

مطابق اعلام بانک جهانی (پیش‌بینی‌های به‌روز‌شده‌ی این ماه)، اقتصاد جهانی در طول امسال باید رشد سریعی داشته باشد: ۵/۶درصد. اما آی‌هان‌کوس (اقتصاد‌دان بانک جهانی) می‌گوید که این داستان «دو ریکاوری»‌ است. کشورهای ثروتمندی که مردم‌شان به سرعت واکسینه شده‌اند، در دوران باور امید و بهار و شکوفایی و... هستند. اما در جاهایی دیگر که واکسیناسیون عقب افتاده، به ویژه در کشورهای خیلی فقیر، به نظر می‌رسد بعضی اقتصاد‌ها حتی تغییر مسیر داده‌اند.

در میان اقتصادهای بزرگی که توسط بانک جهانی برجسته شده‌اند، پیش‌بینی می‌شود ده‌تایی که نرخ واکسیناسیون بالاتری دارند، امسال به طور متوسط ۵/۵درصد رشد داشته باشند. ده‌کشوری نیز که کمترین میزان تزریق را دارند، تنها ۲.۵درصد رشد خواهند‌داشت. بازنگری پیش‌بینی‌ها نیز این شکاف را نشان می‌دهد. سرعت مایه‌کوبی بالای امریکا و نیز مقیاس محرک این کشور، باعث بالا‌رفتن تخمین رشد اقتصادی آن در سال ۲۰۲۱، از ۳/۵درصد تا ۶/۸درصد گردیده است؛ این آمار در مقایسه با آخرین پیش‌بینی‌هایی‌ست که بانک جهانی در ماه ژانویه منتشر کرده بود. اقتصادهای نو‌ظهوری هم که سریع‌تر از هم‌ترازان خود واکسیناسیون انجام دادند، از بالا‌رفتن آمار پیش‌بینی‌هاشان مستفیض شدند.

در سوی دیگر شکاف، تصویر شکننده‌تر است. در ۲۹تا از فقیر‌ترین اقتصاد‌های جهان (از جمله ۲۳کشور در جنوب صحرای آفریقا)، تنها ۰/۳درصد افراد توانسته‌اند دوز اول واکسن خود را دریافت کنند. در واقع چشم‌انداز رشد این گروه کشورها، از ماه ژانویه رو به وخامت گذاشته است. تولید ناخالص داخلی این کشورها قرار است امسال تنها ۲/۹درصد رشد داشته باشد (در حالی‌که پیش‌بینی‌های شش‌ماه پیش ۳/۴درصد بود). و این دومین عملکرد بد آنها در دو دهه‌ی اخیر است. بدترین عملکرد آنها به سال پیش مربوط می‌شود.

واکسیناسیون، لااقل از دو طریق به رشد می‌انجامد. به کشورها اجازه می‌دهد از محدودیت‌های موجود در تعاملات اجتماعی که به نحوی به رشد اقتصادی لطمه می‌زند، بکاهند. و در مکان‌هایی مثل نیوزیلند که پیش‌تر اعمال تمهیدات، باعث لغو این محدودیت‌ها گردیده است، شاهد کاهش خطر شیوع، افزایش اعتماد‌به‌نفس و انعطاف‌پذیر‌تر‌شدن رشد هستیم. بانک گلدمن‌ساکس، دست به محاسبه‌ی «شاخص قفل مؤثر» _‌که ترکیبی‌ست از اقدامات سیاسی و داده‌های مرتبط با جابجایی که توسط تلفن‌های همراه ثبت می‌شوند‌_ زده است. آمار دریافتی نشان می‌دهد که تراکم اجتماعی مجدداً به کشورهایی که نرخ بالایی در تزریق واکسن داشته‌اند، بازگشته است (نمودار ۲). با افزایش روند واکسیناسیون، کشورهای دیگر نیز به جمع آنها خواهند‌پیوست. گلدمن‌ساکس اشاره می‌کند به احتمال زیاد کشورهایی در چند‌ماه آینده به این مهم دست خواهند‌یافت که مسیر دست‌یابی به مصونیت را با سرعت طی کرده‌اند، ولی هنوز تحت محدودیت‌های اجتماعی مشغول فعالیت‌ند. آنها هنوز آرامش لازم را برای پیوستن به فعالیت‌های اجتماعی در خود احساس نکرده‌اند، اما به‌زودی این اتفاق خواهد‌افتاد.

در این دست از کشورها، داده‌های اقتصادی هنوز متأثر از محدودیت‌ها قرار دارند، و امید هست که با سرعتی که در واکسیناسیون وجود دارد، این مشکل به زودی برطرف شود. کشورهای دیگری نظیر تایوان نیز هستند که با وجود نرخ بالای ابتلای کرونا، کماکان در هیچ‌کجا به تأثیر آماری این بیماری در جریان‌های اقتصادی‌شان پرداخته نشده است. مدل «جدید» جی‌پی.‌مورگان که سعی کرده براساس نظر‌سنجی‌ها و داده‌های ماهانه، اقتصاد روز را پیش‌بینی کند، در مورد تایوان تخمین زده است که در سه‌ماه‌ی دوم امسال، تا حدود ۹درصد رشد خواهد‌داشت. اما در واقعیت تصور این بانک این است که اقتصاد تایوان در آن دوره کوچک خواهد‌شد. در مقابل، در منطقه‌ی یورو، جی‌پی‌مورگان انتظار دارد که واکسیناسیون گسترده، رشد سه‌ماهه را به میزان سالانه ۷درصد افزایش دهد. با این‌حال، مدل جدید پیش‌بینی، این رشد را کمتر از 3‌درصد تخمین زده است.

با توجه به اهمیت شکاف جهانی واکسن، مهم است بپرسیم این شکاف با چه سرعتی بسته خواهد‌شد. بنا به محاسبات گلدمن، ژاپن، کره‌ی جنوبی، برزیل، ترکیه و مکزیک، هر‌کدام تا ماه آگوست «لااقل یک‌دوز» واکسن به «نیمی از جمعیت» خود تزریق خواهند کرد. افریقای جنوبی و هند تا ماه دسامبر هم به این رقم نخواهند‌رسید. با این‌حال، در هر دوی این کشورها، بسیاری افراد پیش‌تر این ویروس را گرفته و بهبود یافته‌اند و قاعدتاً بدن‌شان مصونیت طبیعی پیدا کرده است. مایکل اسپنسر از بانک دویچه، حساب کرده که به عنوان مثال هند، با احتساب تمام کسانی که قبلاً عفونت را گرفته و یا اولین دوز واکسن را تزریق کرده‌اند، در کمتر از ۹ماه، ۷۰درصد ایمنی را به دست خواهد‌آورد.

ریکاوری، حتی اگر نامتناسب هم اتفاق بیفتد، باز بهتر از هیچ است. اما قدرت رشد در برخی کشورها می‌تواند برای سایر نقاط مشکل ایجاد کند. مثلاً شکوفایی در امریکا باعث شد که در ماه مه این کشور، قیمت مصرف‌کننده را به میزان 5‌درصد، در مقایسه با سال قبل افزایش دهد. این تورم می‌تواند از خود تغذیه کند و بانک‌های مرکزی را در اختناق پاسخ‌گویی قرار دهد. ترکیه و برزیل، هر دو، طی ماه‌های گذشته، علی‌رغم مشکل شدید همه‌گیری، سیاست‌های پولی خود را تشدید کرده‌اند. بانک مرکزی روسیه، در ۱۱ژوئن، برای سومین‌بار از ماه مارس، نرخ بهره را افزایش داد. الویرا نبیولینا، فرماندار این کشور، «سیاست مالی فوق‌العاده شُل‌و‌ول در اقتصاد‌های بزرگ» را دلیل افزایش تورم روسیه تا 6‌درصد عنوان کرد. او نگران‌ست که تورم روسیه و کشورهای دیگر، ثابت‌قدم‌تر از آن‌چیزی باشد که «در نگاه اول درک شده است.»

حتی تورم موقت هم می‌تواند بازارهای مالی را ناآرام کرده و سرمایه‌گذاران را به تردید بیندازد. این موضوع می‌تواند به افزایش حق‌بیمه‌ی بازارهای نو‌ظهور در پرداخت وام‌هاشان بینجامد. آقای کوز، که تیمش پیش‌بینی کرده‌ست تورم جهانی از 2.5‌درصد سال گذشته به ۳/۹درصد در سال ۲۰۲۱ خواهد‌رسید، گفته است که «ما لزوماً نگران تورم نیستیم. بلکه نگرانیم این فشارهای تورمی چطور سیاست‌گذاری‌ها پیچیده‌تر خواهند‌کرد. (به ویژه در اقتصادهای نوظهور و آنهایی که مقادیر زیادی بدهی ارزی دارند)».

سیاست‌گذاران این کشورها از تکرار «وضعیت بدتر» سال ۲۰۱۳ (زمانی‌که صحبت‌های بانک فدرال در مورد کاهش خرید دارایی، به افزایش ناگهانی بازده اوراق قرضه‌ی امریکایی و فروش دردناک بازارهای نوظهور انجامید)، هراس دارند. کسی انتظار ندارد بانک فدرال در نشست ۱۵ و ۱۶ژوئن، سرعت خرید اوراق قرضه را کُند کند. هرچند عده‌ای تصمیم دارند به صورت جدی در مورد کاهش صحبت کنند. ماه گذشته، ماری دالی، از بانک فدرال سان‌فرانسیسکو اظهار داشته: «چندین مقام فدرال صحبت در مورد کاهش را آغاز کرده‌اند.»

تورم جهانیِ امسال بسیار دورتر از نرخ‌های دو‌رقمی‌ای است که در رکود تورمی دهه‌ی ۱۹۷۰ نمونه‌اش دیده شد. اما همان‌طور که در آن زمان، بحران نفت، سیاست‌گذاران را به اتخاذ تصمیمات نادرست واداشت، کمبود واکسن نیز می‌تواند ناراحتی مشابهی برای سیاست‌گذاران ایجاد کند. عدم‌تناسب در قیمت و نسبت تزریق واکسن در مناطق مختلف جهان، می‌تواند به ریاضت‌های اقتصادی و تنگناهای مالی زودرس در بعضی مناطق بینجامد. کشورهایی که دیرتر واکسن بزنند، احتمالاً زودتر و با شدت بیشتری از قطار اقتصادی جهان پیاده خواهند‌شد.