طالبان این بار آب را به شوره‌زار نمی‌فرستد؟!

در اواخر فروردین، سیل در حوضه آبریز هیرمند در کشور افغانستان باعث سرریز شدن سد کجکی شد. سد کجکی از مرز ایران حدود ۷۰۰ کیلومتر فاصله دارد و پس از این سد، بند انحرافی کمالخان در نزدیکی منطقه سیستان نیز در افغانستان تاسیس شده است و این بند توانایی انحراف حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب را دارد که در سال‌های گذشته نیز حجم بسیاری از سیلاب‌ها به «گودزره» منتقل شد. مدت‌ها است که حق‌آبه ایران توسط اقغانستان پرداخت نمی‌شود. اما در نهایت در پی تشدید بارش‌ها در افغانستان، ظهر دیروز بخشی از حقابه ایران وارد خاک کشور در منطقه جریکه سیستان شد. اما سوال اصلی روزنامه اینترنتی فراز این است که ورود این مقدار آب به سمت ایران تامین حق آبه ایران توسط افغانستان است یا افغانستان نتوانسته این میزان از آب را منحرف کند تا به ایران نرسد؟

نویسنده

یگانه شوق الشعراء

بند کمال خان مانع اصلی تامین حق‌آبه ایران

نباید فراموش کنیم که بند کمال خان مانع اصلی رسیدن آب به ایران است. این سد انحرافی دارای طولی حدود دو کیلومتر و ارتفاعی معادل ۲۰ متر است. همچنین، در کنار آن، سد کنترلی دیگری به طول ۵۴۰ متر احداث شده است که اختلاف ارتفاع آن نسبت به تاج سد کمال‌خان، ۱۰ متر پایین‌تر است و بخش قابل‌توجهی از سیلاب‌های رودخانه هیرمند از این مسیر به‌سمت «بیابان» می‌رود. پس از ۱۰ کیلومتر، مجدداً بر روی رود بیابان، سدی به‌نام «قلعه افضل» احداث شده است که دارای سرریزی است که سیلاب‌ها را نهایتاً به دشت «رام‌رود» هدایت می‌کند.

طالبان این بار آب را به شوره‌زار نمی‌فرستد؟!

در زمان «اشرف غنی» کارخانه سیمان سازی زابل به منظور ساخت سد کمال خان تاسیس شد و مسئولان نیز هدف از ساخت این سد را مهیا کردن شرایط برای تامین حق آبه ایران می‌دانستند. در افتتاح آبگیری این سد، اشرف غنی بود گفت: «پس از این به ایران «آب در مقابل نفت» می‌دهیم.» غنی همچنین گفت «آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد، ولی اکنون مدیریت آن به دست افغان‌هاست، لذا از این پس به ایران آب در مقابل نفت می‌دهیم.»

انحراف آب به سمت شوره‌زار

تصاویر ماهواره‌ای طی روز‌های گذشته نشان می‌دهند، حجم قابل‌توجهی از سیلاب اخیر افغانستان از بند «کمال‌خان» به‌سمت شوره‌زار «گودزره» روان شده است. این در حالی است که همزمان با سفر وزیر نیرو به افغانستان، وزیر آب و انرژی طالبان طی مصاحبه‌ای اعلام کرد: «به مقامات جمهوری اسلامی ایران اطمینان می‌دهیم اجازه نخواهیم داد که حتی یک قطره آب به‌سمت گودزره منحرف شود. طالبان هرگونه انحراف آب به‌سمت گودزره را حرام اعلام کرده است و رهبر طالبان از این موضوع که آبی به‌سمت این شوره‌زار برود، ناراحت است.»، اما در نهایت سیلاب افغانستان به شوره‌زار رسید، اما حق‌آبه ایران تامین نشد بلکه تنها مقداری آب به سمت سیستان آمد.

شرط تداوم

مسعود امیرزاده کارشناس و فعال محیط زیست در این باره به روزنامه اینترنتی فراز گفت: «من به عنوان یک ایرانی که در این طرف مرز هستم درصدد نیت‌خوانی نیستم. ممکن است در حوزه‌های دیپلماسی و مسائل سیاسی پیچیده نیاز باشد که مشخص شود چگونه آب از افغانستان به ایران رسیده است. بالاخره ما با افغانستان دو کشور هم‌مرز هستیم و جدایی این دو سرزمین با توجه به جبر جغرافیایی ممکن نیست. من این اقدام، به هر صورتی که بوده‌است را به عنوان حسن‌نیت ترجمه می‌کنم. برای اینکه محک من در طول زمان ثابت شود، انتظار دارم که این رفتار در زمان‌های دیگری که هیرمند دچار کم‌آبی می‌‎شود و جریان‌های سیلابی وجود ندارد ادامه یابد؛ لذا من جریان آب به ایران را به عنوان یک نقطه آغازین مثبت تلقی می‌کنم، اما برای آن شرط تداوم را می‌گذارم»

افغانستان در شرایط خشکسالی باید حقوق آبی ایران را رعایت کند

او در ادامه گفت: «یک معاهده در دهه ۵۰ میان هر دو دولت برای تامین حق‌آبه امضا شده‌است؛ بر اساس آن ۸۲۰ میلیون متر مکعب سهم آب ایران از افغانستان است و حتی برای شرایط خشکسالی نیز میزان حق‌آبه ایران مشخص شده‌است. یعنی در شرایط خشکسالی هم افغانستان باید حقوق آبی خود و ایران را رعایت کند؛ لذا حتی اگر شرایط خشکسالی در افغانستان وجود داشته باشد، انتظار داریم این کشور تعهدات خود را نسبت به مسائل آبی رعایت کند. پیوستار سرزمینی بین ایران و افغانستان به دولت افغانستان حکم میکند تا بداند هر اتفاقی در اثر قطع جریان آب در این سمت سرزمین رخ می‌دهد، در آن طرف سرزمین بازتاب خود را نمایان می‌کند. پسرفت اقلیمی این سمت هیرمند، در آن سوی مرز یعنی در افغانستان نیز اثر منفی خواهد داشت.»

حق‌آبه سیلابی

این کارشناس محیط زیست ادامه داد: «در خصوص حق‌آبه دو معاهده بین‌الملی و میان دو دولت وجود دارد. اما تالاب هامون به عنوان یک موجودیت اکولوژیک صاحب حق و حقوق آبی است. پارادایم فعلی جهان پارادایم زیست‌محیطی است و بر این اساس اگر حق و حقوق‌های اکوسیستم رعایت نشود تاثیرات منفی به جای می‌گذارد؛ لذا علاوه بر آن حق‌آبه‌ها که یک مسئله قانونی است، حق آبه سیلابی را دولت افغانستان به واسطه پایداری هامون و تاثیری که هامون بر کل اکوسیستم منطقه می‌گذارد، باید رعایت کند.»

مشارکت در ساخت سد امری نابخردانه است

او در آخر گفت: «ما به عنوان یک دولت پایین دست که نباید در انسداد آب نسبت به خودمان مشارکت کنیم. اگر دولت ایران در ساخت و احداث سد کمال خان مشارکت داشته قطعا کار بخردانه‌ای نکرده است. هر گونه بستن آب به صورتی که سرزمین پایین دست نتواند از مقادیر طبیعی آب استفاده کند، ظلم مضاعفی به سرزمین است. زیرا باعث خواهد شد که مردمان آن سرزمین در دراز مدت دچار مشکل شوند. هامون به مقدار زیادی آب نیاز دارد و امسال مکانیسم طبیعت نشان داد که می‌خواهد این حق‌آبه به هامون برسد. اگر این آب منحرف شود ستم به طبیعت و مداخله در چرخه طبیعت است؛ لذا امیدواریم که طبیعت بازیچه منافع و نگاه خرد نشود و حق آبه‌های طبیعت رعایت شود. آب برای ما به عنوان دولت و مردم ایران حکم خاک را دارد و همانطور که سرزمین ما و مرز‌های ما برایمان اهمیت دارد، حقوق آبی ما نیز مهم است.»

لینک کپی شد