آینده آموزش و پرورش در گرو انتخاب‌های هوشمندانه

نیاز به تغییرات بنیادین

«محمدرضا نیک‌نژاد»، کارشناس آموزشی، در این باره به فراز می‌گوید: «آموزش و پروش یک نهاد مدرن است. برعکس نهاد‌هایی که صد‌ها سال ریشه دارند، مدرسه یک نهاد نوین است. این نهاد یکسری اهداف دوران مدرنیته را پیگیری می‌کرده است. در دوران‌های اولیه تأسیس، هدف آموزش کارگرانی بود که می‌توانستند برای جامعه آورده اقتصادی داشته باشند. مرحله بعد مربوط به آموزش کارگران تکنیسین، مدیر و مهندس بود؛ بنابراین بنیان‌های این نهاد بر آموزش‌های شهروندی و آموزش‌هایی است که در جهان مدرن می‌توانند گره‌گشا باشند. از طرف دیگر، در برخی از کشورها، از جمله کشور ما، انتظار بیش از حدی از آموزش و پرورش به وجود آمده است. این حوزه باید بار تبلیغات و ایدئولوژیک حاکمیت را به دوش بکشد و هزینه‌ای به کلیت اقتصاد تحمیل نکند. همین نگاه تا حدی گسترش یافته است که گرفتاری‌های زیادی در آموزش و پرورش انباشته شده است. در این شرایط، آن‌قدر گرفتاری‌ها زیاد است که کاری نمی‌تواند انجام شود مگر اینکه نگاه حاکمیتی پذیرای تغییرات نوین باشد. وزیر باید از فیلتر‌های سختی بگذرد و این چارچوب اجازه ورود نیرو‌های توانمند به این حوزه را نمی‌دهد. چالش‌های حوزه آموزش و پرورش و انتظارات جامعه و حاکمیت بسیار زیاد است. ما به نگاهی غیرسیاسی به آموزش و پرورش نیاز داریم. گزینه‌های مطرح‌شده از نظر من امیدبخش نیستند. عدالت آموزشی محور مهمی در گفتار و تبلیغات مسعود پزشکیان بود که در میان گزینه‌های مطرح‌شده برای این وزارتخانه دیده نمی‌شود.»

نیاز به وزیر توانمند و عدالت‌محور

«عادل برکم» از دیگر کارشناسان نیز بر این باور است: «وزرای آموزش و پرورش به دلیل گستردگی و چالش‌های متعدد این حوزه طبیعتاً باید از افراد توانمند، صاحب اندیشه و فکر و مقبول جامعه باشند. در غیر این صورت، این افراد در وزارت آموزش و پرورش موفق نخواهند بود. دلیل عدم موفقیت وزرا زیاد است و امکان پرداختن به آن از ابعاد مختلف وجود دارد. مکانیسم رای گرفتن وزرا در حوزه آموزش و پرورش غیرتخصصی است. نمایندگان به جای اینکه مسائل تخصصی را برای انتخاب وزیر مورد توجه قرار بدهند، به چشم یک بنگاه تقسیم پست سیاسی به این حوزه نگاه می‌کنند. مجلس به حوزه آموزش و پرورش هیچ نگاه تخصصی در این سال‌ها نداشته است. واقعیت این است که دولت‌ها آموزش و پرورش را به عنوان یک دستگاه مصرف‌کننده نیاز به مدیریت می‌بینند. در این راستا، نگاه ارتقای کیفی و عدالت‌محور به این حوزه نداشته‌اند. به همین دلیل وزرایی چشم دولت‌ها را به خود جلب می‌کردند که تقاضای بودجه زیادی برای آموزش و پرورش نداشته باشند. در این حالت آموزش و پرورش به سمت خصوصی شدن رفته و بودجه این وزارتخانه کمتر شده است. طبیعتاً یک وزیر اندیشمند عدالت آموزش را می‌شناسد، با مسائل علوم تربیتی آشنایی دارد و عدالت در یادگیری را مورد توجه قرار می‌دهد. به همین دلیل دولت‌ها افرادی را انتخاب می‌کنند که در روند موجود چالشی ایجاد نکنند. امیدواریم که در دولت چهاردهم با توجه به شعار‌های انتخاباتی رئیس دولت، نگاه بازارگرایی به آموزش کاهش یابد. اما نام‌هایی از افرادی به گوش می‌رسد که در توسعه مدارس خصوصی و افت کیفیت نظام آموزش عمومی نقش پررنگی داشته‌اند.»

معضل انتخاب‌های سیاسی

«غلامرضا نوری علا»، کارشناس حوزه آموزش و پرورش نیز در این زمینه به فراز می‌گوید: «اغلب وزرای آموزش و پرورش بعد از انقلاب از ضعیف‌ترین افراد انتخاب شده‌اند به این دلیل که انتخاب‌ها معمولاً سیاسی بوده‌اند. انتخاب سیاسی وزرای آموزش و پرورش بسیار حیرت‌انگیز و چالش‌آفرین است. نباید آموزش و پرورش سیاسی شود بلکه وزیر این وزارتخانه یک نیروی اجرایی است که باید با فضای کلی آموزش و پرورش آشنایی کافی داشته باشد. دلیل اصلی اینکه خروجی آموزش و پرورش به مرور بدتر از قبل می‌شود، انتخاب سیاسی وزیر این وزاتخانه است. وزیر سیاسی نیرو‌ها و همکاران خود را انتخاب می‌کند، در صورتی که از نیاز‌های واقعی آموزش و پرورش شناختی ندارند. این نهاد تربیتی و تعلیمی در چند دهه گذشته از فضای تعلیم و تعلم در دنیا عقب مانده است. آموزش و پرورش باید انسان‌ها را برای آینده آماده کند و این نیازمند برنامه‌ای است که نیازمند آزمون و خطا نباشد. یکی از مشکلات آموزش و پرورش تغییر مدام وزرا است. همچنین در برنامه‌های توسعه آموزش و پرورش درست دیده نمی‌شود. در این شرایط، وزیر آموزش و پرورش تکلیف سنگینی دارد. روز به روز چالش بین نسل‌ها و جوانان و حاکمیت در حال عمیق شدن است.»

وزارت آموزش و پرورش با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که نیازمند مدیریتی توانمند و دیدگاهی غیرسیاسی است. در نهایت، روشن است که آینده نظام آموزشی کشور وابسته به انتخاب‌های درست و تغییرات ساختاری در وزارت آموزش و پرورش است. اصلاحات بنیادین، توجه به عدالت آموزشی و جلوگیری از نگاه سیاسی به این نهاد می‌تواند به بهبود کیفیت آموزش و پرورش کمک کند و نسل‌های آینده را برای مواجهه با چالش‌های جهان مدرن آماده سازد.