برکناری فرمانده سپاه؛ شایعه‌ای که تکذیب شد | فرماندهان سپاه چه کسانی بودند

«عبدالله حاجی صادقی»، نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ۱۴ اردیبهشت‌ماه در حاشیه همایش علوم انسانی اسلامی درباره شایعات اخیر در فضای مجازی راجع به تغییر فرمانده کل سپاه این موضوع را یکی از مصادیق دروغ پردازی‌ها و شایعات توصیف کرد و گفت: «این دست موضوعات هرازچندگاهی در قالب مطالب خلاف و کذب برای تضعیف مسئولان و فرماندهان مطرح می‌شود».

فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بالاترین سطح نظامی در مجموعه سپاه پاسداران است. فرمانده کل سپاه، در واقع نیرو‌های زمینی، دریایی، هوافضا، نیروی قدس و سازمان بسیج را فرماندهی می‌کند. حکم انتصاب فرمانده کل سپاه پاسداران هربار در دوره‌های ۵ ساله و به صورت مستقیم توسط رهبری، فرمانده کل قوا صادر می‌شود. در ادامه، خلاصه‌ای از تاریخچه فرماندهان و سرلشکران این بازوی نظامی را می‌خوانید.

علی دانش منفرد آشتیانی؛ فرمانده «گارد ملی»

بلافاصله پس از پیروزی انقلاب ۵۷، عده‌ای در مورد تاسیس یک نیروی نظامی تازه برای حفاظت و پاسداری از دستاورد‌های انقلاب در برابر تهدیدها، به اجماع رسیده بودند. در همان روزها، «حسن لاهوتی اشکوری»، با حمایت دولت موقت «مهدی بازرگان»، حکمی از سوی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی دریافت کرد تا با همکاری «ابراهیم یزدی» به عنوان نماینده دولت موقت، اقدامات لازم برای تشکیل این نیرو را انجام دهد.

حمایت دولت و چراغ سبز آیت الله خمینی در نهایت به تشکیل «گارد ملی» در اسفندماه ۵۷ منتهی شد. این نیروی نظامی در واقع توسط دولت ایجاد شده و مورد حمایت این نهاد رسمی قرار گرفته بود. ابراهیم یزدی، معاون بازرگان گارد ملی را در باغ شاه (میدان حر) به دلیل همجواری با چند پادگان ارتش تاسیس کرد. ۹ اسفندماه ۵۷، «علی دانش منفرد»، به فرماندهی گارد ملی منصوب شد و از همین جهت، با عنوان نخستین فرمانده سپاه پاسداران معرفی می‌شود.

جواد منصوری؛ از حزب ملل به سپاه پاسداران

گارد ملی، اما تنها یکی از ۴ گروه نظامی بود که در روز‌های نخستین پس از انقلاب با یک هدف مشترک فعالیت می‌کردند. سه گروه دیگر، از دل جریان انقلابی برخاسته بودند و به همین دلیل، گاردِ نظامیِ مورد حمایت دولت موقت را به عنوان نیروی نظامی اصلی نمی‌پذیرفتند. با بالاگرفتن حرف و حدیث‌ها از این اختلاف، زمزمه‌ها از ادغام ۴ گروه در یک تشکیلات واحد شنیده می‌شد.

«حزب ملل»، متشکل از جوانانِ حبس‌کشیده‌ی پیش از انقلاب بود که نخستین فعالیت مسلحانه‌شان را پس از قیام ۱۵ خرداد آغاز کرده بودند. ۱۳ سال اسلحه‌به‌دستی این اعتماد به نفس را به آنان داده بود که می‌توانند در ردای یک بازوی نظامی قدرتمند برای پاسداری از انقلاب ایفای نقش کنند. «عباس آقازمانی»، «جواد منصوری»، «عباس دوزدوزانی» و «ابراهیم حاجی‌محمدزاده» از چهره‌های شاخص این گروه بودند. خروجی جلساتی که پیرامون ادغام گروه‌های نظامی در یک تشکیلات واحد تشکیل شد، یک اساس‌نامه ۹ بندی برای تشکیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. با تصویب این اساس‌نامه در شورای فرماندهی سپاه و تاییدش در شورای انقلاب، فرمان تشکیل سپاه نهایتا در دوم اردیبهشت ۵۸ توسط آیت‌الله خمینی صادر شد.

«جواد منصوری»، چهره شاخص حزب ملل رأی‌گیری را از هم‌تشکیلاتی‌اش «عباس آقازمانی» بُرد و با حکم آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، نخستین فرمانده رسمی سپاه شد. منصوری حدود ۱۰ ماه پس از انتصابش به فرماندهی کل سپاه، در دقیقا یک روز پس از آن‌که «بنی صدر» فرمانده کل قوا شد، در روز سوم از اسفندماه ۵۸ داوطلبانه از سپاه استعفا کرد.

عباس دوزدوزانی هم با بنی‌صدر کنار نیامد

پس از جواد منصوری، «عباس دوزدوزانی»، دیگر چهره شاخص از گروه حزب ملل فرماندهی سپاه را به صورت موقت بر عهده گرفت. دوزدوزانی از ۵ اسفند ۵۸ تا ۲ خرداد ۵۹ فرمانده سپاه بود. بنا به روایت‌هایی، یکی از علت‌های اصلی کوتاه بودن دوره فرماندهی دوزدوزانی، اختلافاتش با بنی‌صدر بود که در نهایت به کناره‌گیری از فرماندهی کل سپاه ختم شد.

در کتاب خاطرات «صادق خلخالی»، نخستین حاکم شرع دادگاه‌های انقلاب نوشته شده که در جریان تخریب مقبره رضاشاه در اردیبهشت ۵۹، عباس دوزدوزانی، امکانات تخریب این مقبره را در اختیار آقای خلخالی قرار داده بود و حدود ۲۰۰ نفر به سرپرستی حاکم شرع وقت دادگاه‌های انقلاب با بیل و کلنگ به سوی شهر ری حرکت کردند.

یک حزب مللی دیگر، فرمانده شد!

عباس آقازمانی (ابوشریف) درست مثل فرماندهان قبلی، از بنیان‌گذاران سپاه پاسداران بود. او نیز از چهره‌های شناخته‌شده‌ی حزب ملل و از هم‌رزمان پیش از انقلاب دوزدوزانی و منصوری بود. پس از استعفای عباس دوزدوزانی، ابوشریف به عنوان فرمانده کل سپاه انتخاب شد. شائبه‌ها در مورد روابط و مناسبات او با ابوالحسن بنی‌صدر باعث شد تا عمر فرماندهی‌اش تنها ۲۵ روز باشد و به سرعت از سمت خود استعفا کرد. آقازمانی در اواسط دهه ۶۰، به کلی از نهاد سپاه کناره‌گیری کرد و به عنوان سفیر ایران در پاکستان معرفی شد. او پس از یک دوره ۳ ساله، به ایران بازگشت.

مرتضی رضایی و دست رد روی حکم بنی‌صدر!

پس از استعفای آقازمانی از فرماندهی سپاه، مرتضی رضایی طی حکمی از سوی بنی صدر، فرمانده وقت کل قوا به فرماندهی سپاه منصوب شد. بنی صدر در بین نظامیان انقلابی چهره منفوری بود و از همین جهت، رضایی حکم انتصاب او را نپذیرفت. در نتیجه، آیت‌الله خمینی حکم فرماندهی او را تایید کرد و با این تاییدیه، رضایی از تیرماه ۵۹ تا شهریور ۶۰ به مدت حدود یک سال بر صندلی فرماندهی سپاه تکیه زد.

محسن رضایی؛ نام‌آشنای سپاه پاسداران

مرتضی رضایی پس از یک سال فرماندهی، به دلایلی از سمت خود استعفا کرد و جایش را به محسن رضایی، چهره‌ی نام‌آشنای حوزه سیاسی و نظامی ایران داد. محسن رضایی از پایه‌گذاران سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بود که به پیشنهاد مرحوم «مرتضی مطهری» برای مقابله با سازمان مجاهدین خلق تاسیس شد. او یکی از ۱۲ نفری بود که در تدوین اساسنامه ۹ بندی سپاه در زمستان ۵۷ نقش داشت و در شهریور ۶۰، ۳ سال پس از تاسیس سپاه، با حکم رهبر فقید جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد و تا ۱۹ شهریور ۷۶ حدود ۱۶ سال سال در این سمت باقی ماند.

محسن رضایی در جریان دفاع مقدس، فرمانده کل سپاه پاسداران بود و اظهاراتش در مورد عملیات‌های کربلای ۴ حاشیه بسیاری را برای او به دنبال داشت. در سال ۱۳۹۷، محسن رضایی در توئیتی در پاسخ به تحلیل‌ها و علل شکست در عملیات کربلای ۴ این عملیات را صرفاً یک عملیات فریب دانست. عملیات کربلای ۴، در سوم دی ۱۳۶۵ و با تصرف شهر بصره آغاز شد، اما نتیجه آن بزرگ‌ترین شکست ایران در طول جنگ هشت ساله با عراق بود به دلیل لو رفتن عملیات از قبل تنها پس از یک شبانه روز متوقف شد. کربلای ۴، قریب به هزار شهید، ۳ هزار و ۹۰۰ مفقودالاثر و بیش از ۱۱ هزار مجروح بر جای گذاشت.

سرلشکر سید یحیی رحیم صفوی

رحیم صفوی از معدود فرماندهان سپاه تا آن زمان بود که با طی مدارج سازمانی از پایین به بالا، در نهایت به فرماندهی کل سپاه منصوب شد. او بین سال‌های ۶۴ تا ۶۵ فرمانده نیروی زمینی سپاه بود، سپس بین سال‌های ۶۷ تا ۷۶ قائم‌مقام فرمانده کل سپاه بود و در سال ۱۳۷۶ به فرماندهی کل سپاه پاسداران منصوب شد. سرلشکر رحیم صفوی به مدت ۱۰ سال فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بود. او امروز مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور نیرو‌های مسلح و رئیس پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس است.

محمدعلی جعفری

شهریورماه ۸۶، سرلشکر رحیم صفوی صندلی فرماندهی کل سپاه را با حکم فرمانده کل قوا به سرلشکر محمدعلی (عزیز) جعفری تحویل داد. او بین سال‌های ۶۹ تا ۷۱ جانشین فرمانده نیروی زمینی سپاه بود و در فاصله سال‌های ۷۱ تا ۸۴ به مدت ۱۳ سال به‌عنوان فرمانده نیروی زمینی سپاه فعالیت می‌کرد. جعفری از ۸۴ تا ۸۶ رئیس مرکز راهبردی سپاه پاسداران بود که در شهریورماه ۸۶، به مدت ۱۲ سال به فرماندهی کل قوا منصوب شد.

برخی اظهارات سرلشکر جعفری در مورد انتخابات پر حرف و حدیث ریاست جمهوری ۸۸ حاشیه‌هایی در پی داشت.

سرلشکر حسین سلامی

حسین سلامی سال ۱۳۹۸ با حکم رهبری جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی کل قوا منصوب شد. دوران فرماندهی کل او در سپاه، دوره پر حادثه‌ای بود. اعتراضات آبان ۹۸ و سرنگونی هواپیمای اوکراینی با موشک‌های نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دو نقطه عطف در این دوره ۶ ساله بود که جنجال‌های زیادی به پا کرد.

مسوولیت عملیات قرارگاه دریایی نوح در جنگ ایران و عراق، فرماندهی دانشکده دافوس از ۷۱ تا ۷۶، معاونت عملیات ستاد مشترک سپاه از ۷۶ تا ۸۴، فرماندهی نیروی هوایی سپاه پاسداران از ۸۴ تا مهرماه ۸۸، عضویت هیئت علمی دانشگاه عالی دفاع ملی، جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از ۸۸ تا ۹۸، سرپرستی معاونت هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از تیر تا شهریور ۹۷ و در نهایت فرماندهی کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از اردیبهشت‌ماه ۹۸ تا امروز، بخشی از کارنامه سردار سلامی است.