آیا کوروش هخامنشی، حقوق مالکیت و آزادی فردی را رعایت می‌کرد؟

حکومت هخامنشیان، بزرگ‌ترین حکومت حاکم در تاریخ ایران بوده است. حکومتی که در زمان اوج خود، در سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا گسترده شده بود و حدود نیمی از سرزمین‌های کشف شده را فتح کرده بود. اما حکومت هخامنشیان، در میان ۱۳ شاهی که داشت، تنها ۲ شاه آن در خاطر عامه مردم مانده و جاودانه شده‌اند.

کوروش و داریوش هخامنشی چگونه در تاریخ ایران جاودانه شدند؟ در کنار فتوحات گسترده‌ای که این دو پادشاه ایران زمین داشته‌اند، قطعا اقدامات دیگری نیز بوده که در حافظه تاریخی مردم ایران اثر گذاشته و آنان را محبوب کرده است.

دو شاه ایران همانطور که در سیاست و جنگ، در زمان خود بی‌نظیر بودند، در اقتصاد نیز پیشرو بودند. طبق مطالعات تاریخی و به استناد الواح و کتیبه‌هایی که از آن زمان باقی مانده، حفظ حقوق مالکیت و آزادی فردی از اصول اقتصادی آن زمان بوده است.

نمونه‌های رعایت حقوق مالکیت در دوران هخامنشی

برای نمونه در ۷ آبانی که بابل فتح شد، کوروش دستور داد معبدگاه‌های بابلی را آزاد گذارند و از اجبار مردم در پرستش خدای خاصی، پرهیز کنند. همچنین طبق اسنادی که از فتح بابل وجود دارد، کوروش پس از فتح بابل، دستور داد اموال بابلیان مصادره و غارت نشود و به حقوق مالکیت افراد احترام گذاشته شود. رعایت حقوق مالکیت تا آنجا پیش رفت که نظام حقوقی و نحوه معاملات بومی بابلیان نیز بدون دستکاری حفظ شد.

گزنفون، مورخ یونانی منتقد شرق، در کتاب کوروش نامه خود با وجود سیاه‌نمایی‌هایی که از دوران هخامنشیان و کوروش کرده است، در قسمت هشتم کتاب می‌نویسد: «کوروش هرکس را مالک آنچه ساخته یا کاشته بود می‌دانست، و هیچکس را از حاصل دست خویش محروم نکرد.» این جمله از گزنفون یونانی، اعتراف رعایت حقوق مالکیت توسط کوروش است.

در پژوهشی تاریخی که توسط دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۲ منتشر شده است؛ Pierre Briant براساس الواح تخت جمشید ثابت می‌کند که مالکیت شخصی زمین در کنار زمین‌های شاهی و معابد وجود داشته و نقل و انتقال اموال از طریق قرارداد‌های بین افراد در ساتراپ‌ها انجام می‌شده است. همچنین حکومت برای حفظ جریان آزاد کالا و امنیت اقتصادی سرمایه‌گذاران تلاش می‌کرد.

از دوره داریوش هخامنشی، ۲۵۰۰ لوح گلی به زبان ایلامی در تخت جمشید کشف شده که دلالت بر همین موضوع دارند. طبق این الواح، دورانی که در تمام کشور‌ها از جمله مصر و بابل به عنوان حکومت‌های متمدن، نظام برده‌داری حاکم بود، مردم ایران نظام اقتصادی مبتنی بر قرارداد‌های کاری و مالکیت مشخص منابع داشتند. در ایران مردان و زنان حقوق می‌گرفتند و میان مالکیت شخصی و مالکیت دولتی، تفکیک وجود داشت. نظام مالیاتی در این دوران نیز مبتنی بر توافق ساتراپ‌ها و مردم بود و با اجبار و استفاده از قوه قهریه، به دور بود.

اسناد نصفه و نیمه‌ای که از دوران هخامنشیان وجود دارد و امکان مطالعه آن دوران را فراهم کرده است، نشان از رعایت حقوق مالکیت و آزادی فردی دارد. شاید به همین دلیل هم نام منشور کوروش را «منشور حقوق بشر» نامیده‌اند. امروز نیز اقتصاد‌های توسعه یافته در دنیا، همین مسیر را برای توسعه برمی‌گزینند. از شیطان بزرگ گرفته تا چین، تلاش کرده‌اند برای رشد اقتصادی به حقوق مالکیت و آزادی فردی اهمیت دهند. شاید تنها راه رهایی از فقر و حرکت به سوی توسعه، همین باشد.