ایران، عراق را ابزار مذاکره ببیند نه محل جنگ!

طبق نتایج اعلام شده، در این انتخابات «ائتلاف بازسازی و توسعه» به ریاست محمد شیاع سودانی، بیشترین کرسی را در انتخابات کسب کرد و شیعیان کرسی‌های بیشتری را به خود اختصاص دادند.

روزنامه اینترنتی فراز در گفت‌و‌گو با نصرت الله تاجیک، دیپلمات بازنشسته و سفیر پیشین ایران در اردن به ارزیابی این انتخابات، نقش ایران و آمریکا در انتخابات عراق و آینده حضور ایران در این کشور پرداخته است. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

انتخابات عراق را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

انتخابات عراق را از مناظر مختلفی می‌شود دید و ارزیابی کرد. کما اینکه مردم ایران یا بیشتر کسانی که در فضای مجازی فعال هستند و حتی رسانه‌های مکتوب و رسمی واکنش‌های متفاوتی نسبت به این انتخابات ازخود بروز دادند. این انتخابات را می‌شود کالبد شکافی کرد، هم برای درس گرفتن وهم برای تجزیه و تحلیل بهتر اوضاع همسایگی. عده‌ای به روش اجرایی و مکانیزه انتخابات عکس العمل نشان دادند و آه کشیدند. عده‌ای به سرعت عمل افسوس خوردند، عده‌ای به بی‌حرف و حدیث بودن آن فغان برآوردند، عده‌ای به نداشتن نظارت استصوابی در این انتخابات غبطه خوردند و عده‌ای دیگر به سهمیه ۲۵ درصدی از ۳۲۹ کرسی مجلس برای خانم‌ها گوشه چشم‌تر کردند!

لذا جنبه‌های مختلفی از این انتخابات را می‌توان کشف کرد، بیرون کشید و به آن پرداخت و عکس العمل نشان داد. ازمهمترین شگفتی‌های این انتخابات این است که می‌توان از آن بعنوان وقوع ماتریس وزن‌کشی نام برد.

به تفکیک این وزن کشی می‌پردازید؟

این ماتریس دارای مولفه‌هائی است که شاخص وزن کشی نیرو‌های تاثیر گذار جامعه عراقی در ابعاد مختلف با هم رقابت کردند و وزن آن‌ها مشخص شده است: درون شیعی، درون عراقی، وزن نیرو‌های منطقه‌ای در عراق و وزن کشی بین ایران و آمریکا. در مورد درون شیعی اگرچه می‌بینیم مهمترین ویژگی این انتخابات افزایش سطح مشارکت نسبت به اتخابات پارلمانی پیشین است. یعنی شرایط داخلی و خارجی، منطقه‌ای و بین‌المللی یک پتانسیلی ایجاد کرده که با افزایش سطح مشارکت عمومی و تحرکات قبل از انتخابات بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین المللی، تحلیلگران را متعجب کرده! حالا اگر بخواهیم این وضعیت را تحلیل کنیم و به عوامل دخیل در این نتایج وزن بدهیم به نظر من با توجه به اینکه مسائل و مشکلات داخلی عراق خیلی تغییر نکرده (یعنی از انتخابات قبلی تا اکنون مسائل و مشکلاتی که مردم داشتند، چه مسائل و مشکلات مربوط به فساد، چه مسائل اجرایی، چه مشکلات انرژی برق و خیلی از موارد) یعنی در حقیقت زیرساخت‌های کشور خیلی تغییر چندانی نکرده، به نظر می‌آید عامل روانشناختی و مولفه سیاست خارجی و نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی احتمالا عامل عمده این افزایش مشارکت است.

از طرفی مسائل سوریه و تحولاتی که در این کشور به وقوع پیوسته و پتانسیل یک ناامنی و سر ریز مسائل آن به عراق در غرب این کشور است. از طرف دیگر مسائل ایران، جنگ ۱۲ روزه، رویاروی ایران با آمریکا و اسرائیل، تاثیر آن روی جامعه عراقی و مخصوصاً جامعه شیعی که حدود تقریبا دو برابر جمعیت اهل سنت هستند در غرب این کشور است. از سوی دیگر افزایش نقش اسرائیل در شکل دهی تحولات منطقه است و تاثیراتی که روی این کشور دارد. از سوی دیگر افزایش نقش قدرت‌های منطقه‌ای مانند ترکیه و عربستان و سایر کشور‌های عربی همچون قطر و امارات در بازی‌های منطقه‌ای در سوریه و عراق است و اثراتی که روی جامعه اهل سنت دارند. از سوی دیگر حضور و افزایش تاثیرات سیاست‌های آمریکا چه در دوره ترامپ و چه تائید سیاست‌های اسرائیل و شکل دهی منطقه با محوریت رژیم صهیونیستی بر جامعه عراقی است که همه نشان می‌دهند به احتمال زیاد مردم عراق یک نگرانی از تحولات سیاست خارجی و همسایگان دارند و علاقمند هستند که با یک مشارکت حداکثری یک دولت مقتدر و قوی را درعراق داشته باشند که عقبه و ترکش‌های رویارویی احتمالی بازیگران منطقه‌ای و بین المللی از جمله ایران و آمریکا یا ایران و اسرائیل یا ترکیه و اعراب و ... به عراق نرسد. از این منظر وقتی نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که بخش اصلی این فرضیه و این تحلیل اقداماتی است که آمریکا و همینطور هم پیمانان آمریکا در منطقه، عربستان، قطر، ترکیه وامارات در قبال این انتخابات انجام دادند و ناخودآگاه خود را در رقابت با ایران قرار دادند!

نقش آمریکا در این انتخابات چگونه بود؟

آمریکا در عراق فعال مایشاء است، کل درآمد فروش نفت و برنامه و بودجه عراق را در اختیار دارد. سفارت آمریکا در عراق یکی از بازیگران اصلی و محوری است که نقش آفرینی می‌کند، تأثیرگذاراست، با جریان‌سازی و لابیگری و از اهرم و فرصت مالی ناشی از درآمد فروش نفت سوء استفاده میکند. این یعنی بهم زدن توازن داخلی بین گروه‌ها به ضرر شیعیان و طبعا ضدیت با ایران! بنابراین همانطوریکه در این انتخابات به نفع اهل سنت و به ضرر شیعیان وارد شد! سیاست آمریکا در قبال این انتخابات این بود که مشارکت اهل سنت را افزایش دهد و از آن طرف با اقدامات، پیام هاو فشار‌ها مشارکت شیعیان و مخصوصاً گروه‌های مقاومت را از گردونه خارج کند. این شد که یک رویارویی بین ایران و آمریکا در این انتخابات به طور تبعی و اعلام نشده شکل گرفت.

آیا ایران نیز در کسب کرسی‌های بیشتر شیعی دخل و تصرفی داشت؟

آمریکا یک چنین تلاشی کرد، اما ایران در این مرحله (به دلیل اینکه در انتخاب نخست‌وزیر یعنی آن ویژگی مجلس و یا پارلمانی عراق آن چیزی که در عراق و در این انتخابات مهم است صرف آرا نیست بلکه ائتلاف‌ها تعیین کننده هستند) حضور و فعالیتی شبیه آمریکا نداشت. زیرا ائتلاف لیست‌های مختلف می‌تواند سناریو‌های مختلفی برای آینده عراق رقم بزند؛ بنابراین از درون این ائتلاف هاست که آن نخست وزیر بیرون می‌آید که قدرت شیعیان در قالب یک ائنلاف و هماهنگی تاثیر گذار خودش را نشان بدهد. نتیجه اینکه الان یک رقابتی بین مواضع ایران و از آن طرف اقدامات آمریکا اتفاق افتاده است، آمریکا نتوانست آن اهداف خود را تامین بکند و به قولی این رقابت را باخت.

با توجه به این موضوع آینده ایران در عراق چگونه خواهد بود؟

این باخت آمریکا یک ظرفیت و یک قدرت نرم برای ایران فراهم کرد و الان ایران باید به نحو مطلوبی از این استفاده کند. ایران باید به جای اینکه مسائل منطقه‌ای را با آمریکا به سمت رو در رویی ببرد، بایست به سمت مذاکره و تامین منافع ملی ایران و منافع گروه‌های عراقی و مردم عراق سوق بدهد. زیرا این انتخابات و وزن شیعیان در آن بخوبی نشان داد که اهرم شیعیان که آمریکا معتقد است در دست ایران است، بهتراست بستر یک همکاری منطقه‌ای بین ایران و امریکا شود و ایران از این قدرت نرم به نفع مردم عراق و آرامش و ثبات منطقه‌ای استفاده کند و نه محمل درگیری ایران و آمریکا در عراق! که شیعیان از آن پرهیز دارند و در این انتخابات مشارکت گسترده داشتند تا عراق امن، با ثبات و قدرتمند بماند و نه محل تاخت و تاز اسرائیل و مسیر آسیب به ایران.

با توجه به اینکه سیستم حکومتی عراق ریاستی نیست و پارلمان رئیس جمهور و نخست وزیر را انتخاب می‌کنند، شانس آقای السودانی را برای ابقا چقدر می‌دانید؟

سطح اول وزن کشی درون شیعی است، که علیرغم تحریم جریان صدر مشارکت کلی بالا رفت یعنی نسبت به انتخابات قبلی  یعنی میزان کرسی‌هایی که شیعیان به دست آوردند یک افزایش ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد. این در کل است ولی، چون شیعیان با لیست‌های متفاوت آمدند و چند دسته هستند با لیست‌های مختلف با اسامی مختلف (آقای سودانی یک لیست، آقای مالکی یک لیست، آقای حکیم یک لیست، آقای هادی عامری یک لیست جداگانه و قیس خزعلی لیست دیگر) که مجموعه اینها میشود مشارکت شیعه. قبل از اینکه جلوتر برویم  به این موضوع دقت کنیم که این انتخابات که انتخابات مجلس دو بُعد دارد. یک بُعد آن  خود مجلس است  یعنی شکل دادن مجلس آن اقلیت اکثریت و یکی اینکه از درون این مجلس نخست وزیر باید بیاید بیرون. در این وزن کشی درون شیعی اگرچه آقای سودانی هم رشد داشته ولی رشد ایشان به میزان کسانی نیست که منتسب به گروه‌های مقاومت هستند؛ و میزان افزایش کرسی آنها بیشتر از بقیه است؛ بنابراین در خود وزن کشی درون شیعی گروه‌های مقاومت الان با این میزان کرسی که به دست آوردند یک مشروعیت بالایی کسب کرده‌اند.

سهم «جریان ملی شیعه» را چگونه می‌بینید؟

جریان صدر که اکنون نام "جریان ملی شیعه" به خود گرفته، جدای از خصوصیات و ویژگی‌های مقتدی صدر، با ترکیبی از بسیج مردمی، قدرت شبه‌نظامی و جایگاه راهبردی در درون تشکیلات پراکنده شیعه، بر صحنه سیاسی عراق و قدرت شیعه محورش تسلط غیر قابل کتمانی دارد که حتی مورد تائید رقبای شیعه اش نیز هست؛ و او هم اکنون به نظر میرسد بعد از ملاقات با آیت الله سیستانی در آستانه انتخابات میخواهد نقش متغیر غیر قابل محاسبه بازرائی و تاثیر گذاری روی آینده عراق را بازی کند؛ و اگرچه بظاهر انتخابات را تحریم کرد ولی به افراد خود اجازه داد کارت ثبت نام بگیرند و بدون انتخاب لیست واحد در انتخابات شرکت کنند. البته این تحریم میزان مشارکت شیعیان در قسمتی از بغداد، نجف و در بصره که حوزه نفوذ این جریان است مقداری نسبت به انتخابات گذشته کاهش داشته ولی اینکه مقتدا صدر و نمایندگان جنبش صدر، خارج از نهاد‌های حکومتی باقی بمانند یا به‌عنوان «سازنده ائتلاف‌ها»، «اصلاح‌گر» یا حتی «نیروی بی‌ثبات‌کننده» ظهور کنند، بستگی به نتایج ائتلاف‌ها و نحوه مانور سایر بازیگران سیاسی در ماه‌های آینده دارد؛ و جای شک نیست که هیچ توافق سیاسی عمده‌ای در عراق بدون در نظر گرفتن جایگاه و منافع شیعیان بطور اعم و جنبش صدر بطور اخص قابل نهایی شدن نیست؛ از این رو، حرکت بعدی او یکی از مهم‌ترین تحولات مورد توجه در تقویم سیاسی عراق خواهد بود.

پیش‌تر «فؤاد حسین» وزیر امور خارجه عراق گفته بود سمت ریاست جمهوری در این کشور برای کُرد‌ها است و در چارچوب سهمیه آنها باقی خواهد ماند. در این مورد چه نظری دارید؟

سطح دوم وزن کشی درون عراقی است، میزان مشارکت شیعیان و میزان کرسی‌های به دست آمده نسبت به دوره قبل افزایشی بوده در حالی که در میان اهل سنت علیرغم تلاش سفارت آمریکا در بغداد که فاقد سفیر، اما دارای یک کاردار عراقی الاصل است و حتی تلاش سفارت انگلیس که آن نیز دارای کاردار عراقی الاصل است، می‌توان گفت کاهشی بوده؛ و کُرد‌ها تغییر چندانی نداشتند ولی با اجماع داخلی ایجاد شده در بین احزاب شیعی و سنی، کرد‌ها عملا به تنها جریان کلیدی دارای شکاف و دو دستگی در صحنه سیاسی عراق بدل شده‌اند که علاوه بر رقابت حزب دمکرات و اتحادیه میهنی بر سر تصدی کرسی ریاست جمهوری عراق بر سر تقسیم مناصب کلیدی کابینه اقلیم نیز به بن بست سیاسی رسیده‌اند.

شانس احزاب سنی عراق برای به قدرت رسیدن چقدر است؟

در میان این دو بخش یعنی شیعیان و اهل سنت به دلیل اینکه آمریکا و کشور‌های هم پیمانان خود با زور سیاسی، با لابیگری، با تهدید و تطمیع و با فعالیت این دو سفارت، با فعالیت نماینده ترامپ که جدای از کاردار آمریکا در عراق است، هر دو سعی کردند که مشارکت اهل سنت را افزایش و بالعکس با تهدید گروه‌های شیعه مشارکت شیعیان را کاهش دهند که در عمل دیدیم برخلاف خواست آمریکا این واقعیت افزایش مشارکت شیعی به منصه ظهور رسید. در میان اهل سنت نیز احزاب سنی حاضر در این ائتلاف مجموعا بیش از ۷۰ کرسی پارلمان آتی عراق را کسب کردند که «شورای سیاسی ملی» در حقیقت به مثابه چتری فراگیر مسئولیت هماهنگی بین کلیه جریان‌های سنی در پارلمان آتی عراق را با الگوگیری از تجربه موفق «چارچوب هماهنگی شیعی» در ایجاد اجماع و وحدت نظر در میان احزاب شیعه در جریان دو انتخابات اخیر پارلمانی ‎عراق (۲۰۲۱ و ۲۰۲۵) عهده دار خواهد بود.