در کنار نرخ تورم، نرخ مهاجرت را هم اعلام کنید!

صاحب‌نظران معتقدند احساس کمبود امنیت اقتصادی، روانی و اجتماعی در یک جامعه باعث می‌شود شهروندان آن جامعه به مهاجرت فکر کنند. بنابر گزارش‌های منشر شده، در ماه‌ها و به ویژ‌ه هفته‌های اخیر، میزان جستجوی کلمه «مهاجرت» و عبارت‌های مرتبط با آن، نزد کاربران ایرانی به شدت افزایش یافته است.

بهرام صلواتی»، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در خصوص تاثیر طرح صیانت از کاربران در مورد افزایش سرچ گزینه مهاجرت در گوگل  به« فراز » می‌گوید: «در رصد خانه مهاجرت به سرچ کلمات به دلیل نداشتن پایه‌ دقیق علمی، کمتر توجه می‌کنیماز آذر ماه سال گذشته هشدارهای مهاجرتی اعلام شده بود. فشار اقتصادی و ناامیدیاجتماعی در جامعه بشکل نگران کننده‌ای در حال افزایش است و بالتبع این موضوع بر روی افزایش آمار مهاجرت تاثیرگذار است. هرچند که در ارتباط با طرح خاص موسوم به صیانت از کاربران فضای مجازی و مهاجرت این رصدخانه هنوز تحقیق مستقلی را انجام نداده است، اما نتایج مطالعات مهاجرتی قبلی نشان می‌دهد که  اگر امنیت و امیدواری اجتماعی کاهش پیدا کند، این حس ناامنی باعث افزایش میل به مهاجرت می‌شود. لذا هر طرحی که امنیت و امیدواری اجتماعی را کاهش دهد میل به مهاجرت را فزایش خواهد داد.»

صلواتی در ادامه در مورد مقاصد مهاجرت می‌گوید: «در چنین شرایطی، هر کجا که تصور می‌کنیم  شرایط اقتصادی و اجتماعی ما در آن بهتر خواهد، بعنوان گزینه مهاجرت مطرح خواهد بود. این منطق اقتصادی برای تمام مهاجران در تمام دنیا صدق می‌کند و ایران از این حیث تافته جدا بافته نیست.»

صلواتی می‌گوید: «هر زمان چشم انداز و جاذبه  سرزمینی ما -که یکی از عوامل اصلی پیشران مهاجرتی ما است- کاهش پیدا کند و افراد به این مرحله برسند که حس مفید بودن - چه شخصی و چه کلی- در جامعه کاهش پیدا کند باید انتظار داشته باشیم آمار مهاجرت بالا برود. زمانی که نرخ تورم تصاعدی بیشتر می‌شود و در این حال نرخ ریال در برابر  واحد پول کشورهای دیگر مدام کاهش پیدا می کند وحقوق و دستمزد نسبت به تورم کشور افزایش پیدا نمی‌کند مردم آن جامعه  تمایل پیدا می‌کنندبا روش های مختلف (تحصیلی و کاری، سرمایه گذاری و ..) مهاجرت کنند.» اکنون آن قدر فشار اقتصادی زیاد شده است که نرخ مهاجرت به یک دستگاه فشار سنج تبدیل شده است. شاید روزی مجبور شویم  در کنار نرخ تورم، نرخ روزانه و ماهانه مهاجرت را هم اعلام کنیم. البته همانطور که تورم معلول است مهاجرت نیز معلول است و همانطور که نرخ مشخصی از تورم باعث پویایی اقتصادی است نرخ متعادلی از مهاجرت هم باعث پویایی اجتماعی است».

فرار مغزها

فرار مغزها یکی از معضلات بزرگ ایران در چهار دهه اخیر بوده است. تاکنون در باره تاثیر دانشمندان و پژوهشگران ایرانی در کشورهای بیگانه و همچنین زیانی که جامعه ایران از این معضل دیده گزارش‌های زیادی منتشر شده است. بر اساس آماری که وزارت علوم از دانشگاه‌ها اخذ کرده است ۷۴۰ عضو هیئت علمی از کشور در سال ۹۸ مهاجرت کرده‌اند و احتمالا این آمار مهاجرت ۹۰۰ استاد دانشگاه، تجمیعی بین وزارت علوم و وزارت بهداشت بوده است.» منصورغلامی ، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، معتقد است که برای مهاجرت فرهیختگان از کشور دو دلیل وجود دارد: شرایط اقتصادی و آمادگی کشورهای دیگر برای پذیرش این افراد که به گفته او «دارای رزومه علمی بالایی هستند». در آبان ۱۳۹۸ سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور ضمن بیان این که سالانه تا ۴۰ هزار تن از تحصیل‌کردگان ایران را ترک می‌کنند گفت: «بحث فرار مغزها از آن کلاه‌های گشادی (است) که سر کشور گذاشته‌اند و من می‌دانم که این یک حرکت سازمان‌دهی شده است. یک شبکه‌ای دارد این را به جامعه‌ ما تزریق می‌کند.» اداره فدرال مهاجرت و پناهندگی آلمان در تازه‌ترین گزارش خود پیرامون وضعیت تحصیلی پناهجویان این کشور اعلام کرد که در سال ۲۰۱۸ بیش از ۴۷ درصد پناهجویان ایرانی خود را دارای تحصیلات دانشگاهی معرفی کرده‌اند. نزدیک به ۴۰ درصد پناهجویان ایرانی نیز دارای مدرک تحصیلی دیپلم بوده‌اند. برپایه این گزارش، تنها ۹ درصد ایرانیان دارای پایان‌نامه دوره نخست دبیرستان بوده‌اند و حتی یک نفر در میان هزاران پناهجوی ایرانی بی‌سواد نبوده است. انتشار این اطلاعات، مسئله فرار مغزها از ایران را که سال‌هاست محور بسیاری از بحث‌های محافل علمی و دانشگاهی ایران بوده، بار دیگر در مرکز توجه قرار داده است. در مورد آمار پناهجویان تحصیل‌کرده ایرانی در آلمان، باید گفت که فقط بخش بسیار کوچکی از فارغ‌التحصیلان ایرانی که راهی برای مهاجرت‌های قانونی به کشورهای دیگر نمی‌یابند به‌عنوان پناهجو وارد کشورهای اروپا‌یی می‌شوند، در حالی که صف متقاضیان مهاجرت در برابر سفارتخانه‌های کانادا، آمریکا، استرالیا و برخی کشورهای نیازمند نیروی تخصصی در داخل ایران و کشورهای همسایه، هر روز طولانی‌تر می‌شود. روز ۲۲مرداد سال ۱۳۸۹ باقر لاریجانی، رئیس یازدهمین المپیاد علمی دانشجویان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در نشست این المپیاد اعلام کرد که هر سال ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار متخصص تحصیل‌کرده از کشور مهاجرت می‌کنند و باید برنامه‌ای جدی برای استفاده از این ظرفیت زیاد در داخل کشور تدوین شود. اما با گذشت حدود دوازده سال از طرح این موضوع، دولت هنوز هم هیچ برنامه‌ای برای ایجاد تسهیلاتی که بتواند از اوج گرفتن مهاجرت‌ها بکاهد، تدوین یا اعلام نکرده است.

هزینه تحصیل هر ایرانی

روز ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ امیر واعظی آشتیانی کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد که آموزش هر فرد از دبستان تا دوره دکترا حدود ۱۱ میلیارد تومان برای مردم ایران خرج بر می‌دارد.: «بهره‌وری اروپا و آمریکا و مراکز علمی مثل ناسا از متخصصان ایرانی  بی‌شک حاصل بی‌لیاقتی مسئولان در حوزه سیاستگذاری‌های علمی و اقتصادی است.»

در حال حاضر متخصصان داوطلب مهاجرت آموزشگاه‌های زبان‌های خارجی را پر کرده‌اند. از آنجا که در ایران برای انجام آزمون زبان انگلیسی سخت‌گیری زیادی می‌شود، بسیاری از افراد، پس از فراگیری زبان ناگزیرند با پرداخت هزینه‌های بسیار سنگین برای شرکت در این آزمون به کشورهای همجوار از جمله جمهوری آذربایجان سفر کنند. صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۸ میلادی بیکاری، سطح پایین درآمد نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را مهم‌ترین دلایل فرار مغزها از ایران دانست.