تغییر موقعیت‌ها فشار در خاورمیانه را کاهش می‌دهد؟

این رویکردِ جدید در شرایطی در دستور کار کشور‌های منطقه خاورمیانه قرار گرفته که این باور در میان بازیگران مختلف در این منطقه تقویت شده که ایالات متحده آمریکا به عنوان ابرقدرتِ برتر جهان، دیگر آن سطح از قدرتی را که پیشتر داشت، ندارد و چندان نمی‌توان به آن در معادلات منطقه‌ای و بین المللی تکیه کرد. این آرایش‌های جدید منطقه‌ای کمک زیادی می‌کنند تا سطح فشار‌ها و تنش‌ها در منطقه خاورمیانه کاهش یابد.

منطقه‌ای که در سال‌های اخیر شدیدا درگیر تنش و رقابت و ناآرامی بوده است. در شرایط فعلی، کشور‌های خاورمیانه‌ای به نحو فزاینده‌ای سعی می‌کنند تا مشکلاتشان را خودشان حل کنند. در این مسیر، آن‌ها بیش از اینکه به قدرت نظامی آمریکا تکیه کنند، سعی دارند تا از طریق پیوند‌های اقتصادیِ منطقه ای، چالش‌های پیش رویِ خود را مخاطب قرار دهند. در این میان، برای آمریکا این خطر وجود دارد که شاید برخی کشور‌های خاورمیانه به سمت چین متمایل شوند و این کشور را جایگزینِ ایالات متحده آمریکا به عنوان یک شریک امنیتیِ مطمئن کنند(همزمان با کاهش اعتبار و قابل تکیه بودنِ آمریکا در عرصه معادلات بین المللی).

در این چهارچوب شاید بتوان یکی از مهمترین ابتکار‌های دیپلماتیک جاری در منطقه خاورمیانه را گفتگو‌های ایران با عربستان سعودی و امارات، و همچنین تنش زدایی امارات با ترکیه و قطر دانست. در هر مورد و حالت، دستورکار مشترکِ رویه‌های دیپلماتیکِ جاری میان کشور‌های خاورمیانه ای، اشاره به مسائل اقتصادی و گسترش پیوند‌های تجاری دارد. در این میان، رویه‌های ایالات متحده آمریکا درقبال منطقه خاورمیانه، عملا به نزدیک شدن بیش از پیش کشور‌های منطقه به یکدیگر و کنار گذاشتن اختلافات و توجه به پیوند‌های اقتصادی میان خود، کمک قابل توجهی کرده است.

در این راستا، اخیرا شاهد بودیم که در جریان تور منطقه‌ای " سالیوان" مشاور امنیت ملی رئیس جمهور آمریکا، وی علنا رویکرد جدیدی از آمریکا را در قبال کشور‌های خاورمیانه‌ای به نمایش گذاشت. در جریان تور منطقه‌ای مذکور، سالیوان در ریاض، ابوظبی و قاهره توقف داشت و با مقام‌های آن‌ها گفتگو و رایزنی کرد. در هر کدام از این پایتخت ها، مقام‌های کشور‌های مذکور نسبت به حمایت سیاسی و نظامی آمریکا از خودشان، ابراز تمایل کردند.

با این حال، بر اساس آنچه منابع آگاه اعلام کرده اند، مراتب نارضایتی خود را نیز ازسیاست‌های منطقه‌ای ناموفق و مشوش آمریکا در خاورمیانه نیز اعلام داشته اند. در این راستا باید گفت که سخت‌ترین درگیری درمنطقه خاورمیانه در یمن در جریان است. آمریکا در کنار نماینده ویژه سازمان ملل متحد"هانس گروندبرگ" در تلاش است تا توافق صلح جدیدی را که بر اساس آن، سعودی‌ها به سازمان ملل اجازه خواهند دارد بندر حدیده و فرودگاه صنعا را تحت نظارت قرار دهد، برقرار سازد. در مقابل، سعودی‌ها نیز می‌خواهند که حوثی‌های یمنی هم توافق آتش بس رابپذیرند. امری که البته تاکنون با موافقت جنبش انصار الله یمن مواجه نشده است.

یمن در سال‌های اخیر تا حد زیادی صحنه درگیری نیرو‌های نیابتی ایران و عربستان سعودی بوده است. در این راستا، گفتگو‌های دیپلماتیک جاری میان تهران و ریاض می‌تواند در به ثمر رسیدنِ تلاش‌ها جهت استقرار صلح در یمن، راهگشا باشد. در عراق نیز بسیاری از ناظران و تحلیلگران بر این باورند که تنش زدایی میان ایران و عربستان می‌تواند دستاورد‌های مثبتی را برای صلح و ثبات منطقه‌ای به همراه داشته باشد.

با این همه، برخی امید دارند که در جریان نشست آتی "گروه جی ۲۰ "که قرار است باحضور عربستان سعودی نیز برگزار شود، امکان دارد که پیشنهاد برگزاری یک مجمع و جلسه جدید جهت خاتمه دادن به فاجعه جنگ در یمن ارائه شود و شاهد گشایش‌هایی عینی در این زمینه باشیم. مذاکرات عربستان با ایران به ریاستِ "خالد الحمیدان" رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان سعودی (وی رئیس تیم مذاکره کننده سعودی است) برگزاری می‌شود که در این میان عراقی‌ها نیز در نقش نیروی میانجی ظاهر شده‌اند.

منابع آگاه اعلام می‌کنند که مذاکرات ایران وعربستان در دوره ریاست جمهوری "ابراهیم رئیسی" ماهیتی گسترده‌تر به خود گرفته و تهران توجه بیشتری را به آن معطوف کرده است. به نظر می‌رسد که هم برای ایران و هم عربستان، مذاکرات جاری میان دو طرف، مانوری کاملا عملگرایانه است. سعودی‌ها کاملا به این باور رسیده‌اند که دولت آمریکا توانایی تغییر نظام سیاسی در ایران را ندارد و ثبات آینده در منطقه نیز از طریق سرمایه گذاری‌های مشترک و همچنین از سرگیری مراودات و روابط دیپلماتیک تامین خواهد شد. در این چهارچوب در روز‌های اخیر برخی منابع اعلام کرداند که ایران آمادگی خود را اعلام کرده که خیلی زود و فوری، بار دیگر سفارت خود را در ریاض بازگشایی کند.

در این میان، "محمد بن سلمان" ولیعهد عربستان سعودی، همچنان یکی از موضوعات محوری و اساسی در روابط آمریکا با عربستان محسوب می‌شود. در جریان دیدار اخیر جیک سالیوان از عربستان شاهد بودیم که وی بار دیگر همچون دیگر مقام‌های آمریکایی که ازاین کشور دیدار کرده اند، تاکید داشت که محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان، بایستی مسوولیت قتل "جمال خاشقچی" روزنامه نگار عربستانیِ روزنامه واشنگتن‌پست را بپذیرد.

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) قویا بر این باور است که قتل خاشقچی مستقیما به دستور بن سلمان اتفاق افتاده است. البته که در جبهه مقابل، محمد بن سلمان نیز بار دیگر اتهامات علیه خود را انکار کرد و در عین حال تاکید کرد که تمام تلاش خود را خواهد نمود تادر آینده یک چنین اتفاقاتی حادث نشود. محمد بن سلمان درجریان بازدید اخیر جیک سالیوان از عربستان، از آمریکا شکایت کرده که هیچ اعتباری را برای وی به دلیل آنچه مدرنیزه کرده عربستان و توسعه حقوق زنان خوانده، قائل نبوده و نیست.

مقام‌های آمریکایی در پاسخ گفته اند که در کنگره آمریکا، هم جمهوریخواهان و هم دموکرات‌ها تاکید دارند که عربستان سعودی بایستی کار‌های بیشتری را با هدف ارتقای وضعیت حقوق بشر در این کشور انجام دهد. در این چهارچوب (که به نوعی می‌توان آن را بن‌بست در روابط عربستان و آمریکا دانست)، به احتمال فراوان ریاض اقدام به سبک و سنگین کردنِ گزینه‌های پیش روی خود می‌کند. در این رابطه، توسعه روابطِ عربستان با چین و روسیه، بدونِ خدشه دار کردن روابط با آمریکا، یکی از گزینه‌هایی است که به احتمال فراوان عربستان دنبال خواهد کرد. البته که در این میان، امارات متحده عربی نیز دستورکار‌های جدیدی را دنبال می‌کند که به نوعیمی‌توان آن‌ها را در قالب شعارِ "هیچ دشمنی نیست، و هیچ مشکلی هم وجود ندارد"، تئوریزه و تحلیل کرد. جیک سالیوان در جریان سفربه ابوظبی، با "محمد بن زاید" ولیعهد امارات نیز گفتگو‌های مفصلی داشت.

امارات از جمله کشور‌هایی بوده که شدیدا از خروج نظامی آمریکا از افغانستان ضربه خورده است. دلیل این مساله نیز تا حدی به این خاطر بود که شماری از پسران محمد بن زاید، در ائتلاف به رهبری آمریکا در افغانستان، جنگیده بودند. محمد بن زاید عمیقا از فراز و نشیب‌های زیاد در سیاست خارجی آمریکا ناراحت است و در نوع خود راهکاری تحریک آمیز را نیز ارائه کرده است. در این راستا وی اخیرا گفته است: "روابط امارات با آمریکا در صورتی که دو طرف یک توافق امنیتیِ رسمی را به امضابرسانند، می‌تواند با ثبات‌تر هم شود". بن زاید به طور خاص از آن نوع توافق امنیتی سخن گفته که با موافقتِ کنگره آمریکا نیز همراهباشد. مقام‌های آمریکایی نیز در شرایط فعلی اعلام کرده اند که این ایده را بررسی خواهند کرد.

نباید فراموش کرد که امارات، روابط رو به رشدی را نیز با چین دارد. در این رابطه، مقام‌های چینی حتی یکی از بنادر امارات را به عنوان یکی از اجزای اصلی ابتکار اقتصادی مشهور خود با عنوان "یک کمربند، یک راه" توصیف کرده اند. "انور قرقاش" یک دیپلماتسرشناس اماراتی اخیر گفته است که کشورش عمیقا نسبت به اوج گیری یک جنگ سرد جدید میان آمریکا و چین نگران است. وی درادامه گفته که در این چهارچوب، البته که انتخاب کردن میان دو قدرت، کار به شدت سختی می‌شود و می‌تواند چالش‌های خاصی را نیز بههمراه داشته باشد.

برای منطقه خاورمیانه که ظرف ۲۰ سال اخیر شدیدا تحت تاثیر جنگ آمریکا در افغانستان بوده، خروج اخیر نظامیان آمریکایی ازافغانستان، عملا یک نقطه عطف جدی برای آن (خاورمیانه) خواهد بود. در این چهارچوب، شرکا و دوستان و متحدان آمریکا همچنان درکشتیِ خاورمیانه حضور دارند، اما در این میان یک تحول جدی به وقوع پیوسته است: سکان‌دار و عرشه این کشتی تغییر کرده است.