جاده هراز چقدر خطرناک است؟ دقیقا چه اتفاقی افتاده؟ چه باید کرد؟

برای بررسی خطراتی که در طی ۶۰ سال گذشته جاده هراز و منطقه‌ای را که در آن قرار دارد، تهدید کرده و خساراتی به بارآورده، به سراغ دکتر مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله شناسی رفتیم.

آقای دکتر، دقیقا چه اتفاقی در منطقه جاده هراز رخ داده است؟

زمین لغزش‌های بزرگی در این منطقه اتفاق افتاده و حداقل سه بار جاده هراز را تخریب کرده، که آخرین خرابی در سال ۱۳۷۷ اتفاق افتاد؛ درست در همین نقطه. ابعاد این زمین لغزش بزرگ است و عوارضی هم که در زمین نشان می‌دهد، بخشی به صورت ریزش کوه در محل امامزاده علی آب‌اسک است و در این عوارض در خود جاده، به صورت ترک و شکستگی دیده می‌شود. محدوده این زمین لغزش از تپه تراورتنی (تکسچر تراورتنی)  کنار آب‌اسک  شروع می‌شود؛ مشخصه مهم این تکسچر تراورتنی این است که در وسط آن شکافی ایجاد شده و از آن شکاف، تراورتن بیرون زده و در آن ناحیه حالت تپه‌ای ایجاد کرده است؛ یعنی ترک‌های ایجاد شده به واسطه لغزش زمین، به سمت تکسچر تراورتنی حرکت کرده است. اما مسئله مهم این است که این اتفاق در جاده هراز، سه باراتفاق افتاده و و این جاده را به طور کامل تخریب کرده است. بنابراین از این به بعد هم امکان این تخریب و بسته شدن جاده وجود دارد.

برای جلوگیری از وقوع چنین خطراتی، چه باید کرد؟

بهترین اقدام ممکن، تغییر مسیر جاده است از محلی که الان در آن قرار دارد که البته کار آسانی نیست. چون جاده پلور و آب اسک به هرحال از دامنه‌ای پرمخاطره  و حتی از میان لغزش‌های عبور می‌کند. اگر بخواهیم به طورکلی چنین مشکلی وجود نداشته باشد، نیازمند هزینه بسیار زیادی هستیم برای ساخته شدن جاده جدید، چون باید این ساخت وساز به نحوی انجام گیرد که ناچار از حفر ترانشه در دیواره کوه نباشیم که آسیب‌ها و عوارض بسیاری دارد. فعلا مسئولان در حال تعمیر و بازسازی و توسعه جاده هراز هستند، اما البته پروژه به دلیل نبود بودجه، نیمه‌کاره مانده است. اما باید به این نکته مهم توجه کنیم که با رهاکردن جاده در این وضعیتی که قرار دارد، به دلیل باران و برف و در فصل بهار با آب شدن برف، این عارضه در آن ناحیه تشدید خواهد شد. اگر زمین‌لرزه و زمین‌لغزه‌ای هم اتفاق بیفتد، وضعیت بحرانی‌تر خواهد شد.

گویا مسئولان در وزارت راه و شهرسازی، در فکر ساختن یک جاده چهاربانده در ان منطقه هستند، نظرتان در این مورد چیست؟

ببینید ساخت جاده چهاربانده، در همین محل، هم هزینه و هم زمان زیادی خواهد برد. وضعیت جاده هراز هم الان به گونه‌ای است که هر آن احتمال وقوع خطر وجود دارد. بنابراین احتمالا فعلا اقدام به بستن جاده و تغییر مسیر بکنند، ولی مسیری موازی با جاده هراز هم در این منطقه وجود ندارد.

به طور موقت، این تغییر مسیر باید به سمت کدام نواحی باشد؟

در همین منطقه، جاده پلور به رینه را داریم در چپ دره به سمت قله دماوند، که حتی کیفیت جاده هراز را ندارد. آنهم جاده هرازی که با کیفیت خوبش دچار چنین حوادثی شده و بارها ترک برداشته. اما اگر قرار است عملیاتی انجام شود و جاده جدیدی آنهم در اسرع وقت ساخته شود، می‌توان به صورت موقت از این جاده که کم خطر هم نیست و معلوم نیست کشش ترافیکی جاده هراز را داشته باشد، استفاده کنند.

در واقع آن منطقه تحت هر شرایطی در خطر زمین لغزش و ترک و فروریزش کوه قرار دارد؟

بله دقیقا همین طور است. جاده هراز هم از ابتدای ساخته شدن، با این مشکلات مواجه بوده و الان این مشکلات و خطرها با گذشت ۶۰ سال از سن این جاده، در حال افزایش است. در تمام مواردی که این زمین لغزش‌ها اتفاق افتاده، جاده هراز بسته شده.

برای ساخت جاده جدیدی که گفته می‌شود قراراست چهار بانده باشد -درهمان منطقه- باید چه تمهیداتی بیندیشند؟

نخستین مسئله، توجه به تجربیاتی است که در جاده هراز رخ داده و مشکلاتی است که برای آن ایجاد شده و نیز بررسی نوع و نحوه آسیب‌هایی که در این جاده به وجود آمده است. اتفاقات خطرناکی که در جاده هراز افتاده  در دسترس‌ترین تجربه است برای ساخت جاده جدید. البته استفاده از تجربیات کشورهایی که در مناطق کوهستانی جاده ساخته‌اند و این مشکلات را نداشته‌اند که عمده آن توجه به ویژگی های زمین شناختی و ژئوتکنیکی و بررسی وضعیت منطقه از این نظر است که به هر حال نیاز به زمان دارد. برای مثال در مورد طرح آن جاده چهاربانده‌ای که در برنامه وزارت راه و شهرسازی است، من امیدوارم چنین مطالعات دقیقی انجام شود و این جاده از سر اضطرار و بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های ژئوتکنیکی و کارشناسی نشده، ساخته نشود. یعنی قاعده بر این است که اگر قرار است چنان هزینه سنگینی صرف شود، باید حتما مطالعات ویژه هم انجام گیرد. چون اگر مطالعات ویژه انجام نگیرد، شاهد تکرار همین مشکلات خواهیم بود.

و نکته مهم دیگر؟

از نظر زمین شناسی و ژئوتکنیکی، آن جاده و آن منطقه، همیشه در معرض پدیده زمین لغزشی قرار دارد. به نظر من باید منطقه‌یابی ایمن‌تری صورت بگیرد و مسیر را کلا به سمت چپ دره هراز ببرند، به همان سمتی که خود روستای اسک در آن قرار دارد. روش دیگر هم رفتن به منطقه‌ای خارج از این منطقه لغزش‌خیز است. در واقع باید مطالعات بسیار زیاد زمین‌شناسی انجام گیرد. توجه به مسائل ژئوتکنیکی و بررسی این ویژگی‌ها، مهم‌تر از ساختن خود جاده است.