دستگاه های جادویی موسیقی ایرانی

موسیقی سنتی ایرانی که به آن «موسیقی دستگاهی» نیز گفته می‌شود از تعدادی گوشه که به ترتیب معینی پشت سر هم قرار گرفته، تشکیل شده است. این احتمال می رود که واژه «دستگاه» از دوره قاجار وارد موسیقی ایرانی شده و از دو کلمه «دست» و «گاه» ترکیب یافته‌است. در موسیقی قدیم ایران، «گاه» به معنای پرده ساز بوده‌، بنابراین دستگاه یعنی چگونگی قرار گرفتن انگشتان دست بر روی پرده‌های ساز که در هر مقامی شکل خاص خود را دارد.

کارن زارع*

در تقسیم بندی دستگاه‌ها که چندین دهه پیش در آواز و موسیقی ایران صورت گرفته از ۱۲ مجموعه، ۷ مجموعه که از وسعت و استقلال بیشتری برخوردار بودند را دستگاه نامیدند و پنج مجموعه دیگر که مستقل نبودند و از این ۷ دستگاه منشعب می‌شدند را آواز نامیدند. گوشه که گاهی به آن مقام (در شباهت با موسیقی عربی و ترکی) نیز گفته می‌شود، از اساسی‌ترین مؤلفه‌های هویت موسیقی ایرانی است. گوشه‌ها قطعه‌های ثبت شده از موسیقی سنتی ایرانی هستند که در طول زمان توسط استادان موسیقی ایرانی گردآوری شده و به هنرجویان آموخته می‌شود و منبع جمع‌آوری گوشه‌ها، عموماً قطعات نواخته شده در میان نوازنده‌های بومی نواحی مختلف ایران است.

انواع دستگاه‌های موسیقی ایرانی

دستگاه نوا

این دستگاه از لحاظ کوک شباهت زیادی به دستگاه شور دارد اما گردش های ملودی در ان تفاوت های اساسی با شور دارد. این دستگاه حالتی عرفانی و بسیار عمیق را در انسان بوجود می آورد.

دستگاه راست ‌پنجگاه

متاسفانه آهنگ‌های ساخته شده توسط این دستگاه زیاد نیست. دستگاه راست پنجگاه تقریبا شبیه دستگاه ماهور است. اما مانند دستگاه شور و نوا از لحاظ جمله بندی و فرود ها و نت های ایست و شاهد تفاوت های اساسی با همدیگر دارند.

دستگاه ماهور

برخلاف دستگاه همایون، آهنگ‌های ساخته شده در دستگاه ماهور کاملا فرح بخش و سرشار از شور زندگی هستند.آهنگ‌های این دستگاه حال دلتان را خوب می‌کنند و حسابی شما را سرحال می‌آورند. پس اگر برخلاف دسته‌ی قبلی، موقع ناراحتی ترجیح می‌دهید سرحال شوید، به آهنگ‌های دستگاه ماهور گوش دهید.

دستگاه همایون

معمولا انسان‌ها یک خصیصه‌ی مشترک دارند. وقتی ناراحت می‌شوند، آهنگ غمگین گوش می‌دهند که حالشان خراب‌تر شود و اشک خودشان را درمی‌آورند. جدا از اینکه این حرکت واقعا یک نوع خود‌آزاری به شمار می‌رود، اما آهنگ‌های دستگاه همایون مخصوص همین مواقع است. موقع ناراحتی آهنگ‌های دستگاه همایون را گوش دهید تا با اشک‌هایتان سیلی راه بیندازید.

دستگاه سه‌گاه

این دستگاه را می‌توان یکی از کهن ترین دستگاه های موسیقی ایرانی نامید و بنظر تبار کهن تری نسب به سایر دستگاه ها دارد‌.

دستگاه چهارگاه

مخصوص سحرخیزها است و به صبح تعلق دارد. قطعا شما نیز یکی از آن‌ها را در خانه‌ی پدربزرگ یا از رادیو شنیده‌اید. پس اگر صبح‌ها احساس خستگی و کسلی می‌کنید، به جای اینکه قهوه بخورید، آهنگ‌های ساخته شده توسط دستگاه چهار‌گاه را گوش دهید تا خواب از سرتان بپرد.

دستگاه شور

شاید قسمت زیادی از قطعات موسیقی ایرانی مثل تصنیف ها چهارمضراب ها و … بر اساس این دستگاه ساخته شده است،این دستگاه را می‌توان یکی از بزرگترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی به شمار آورد. بسیاری از ترانه های موسیقی نواحی ایران در کوک هایی معادل شور اجرا می شوند.

*پیانیست