تقاضای استانداری برای ثبت بافت تاریخی شیراز؛ نگرانی‌ها رفع می‌شوند؟

به گزارش فراز، شیراز در مسیر کلاسیک گردشگری ایران قرار دارد و دارای یکی از بافت‌های تاریخی ارزشمند کشور نیز می‌باشد. این بافت تاریخی اما تا کنون به ثبت نرسیده است. 

کارزار درخواست ثبت بافت تاریخی شیراز بعد از آن که خبرهایی در مورد تخریب این بافت تاریخی منتشر شد، به راه افتاد.با این وجود حتی بدون ثبت ملی بافت تاریخی شیراز نیز قانونی مبنی بر حفاظت از بافت‌های تاریخی در مجلس به تصویب رسیده است. قانونی که نهادهایی مانند استانداری فارس و شهرداری شیراز را موظف می‌کند تا از بافت تاریخی این شهر حفاظت کنند.

قانون حفاظت از بافت تاریخی

اکنون که استانداری فارس هم خواهان ثبت بافت تاریخی شیراز شده سوال این است که این اقدام چقدر در عمل می‌تواند مانع تخریب بیشتر این منطقه شود؟ قانون حفاظت از بافت‌های تاریخی تبصره‌ای دارد که دور زدن قانون را ممکن می‌سازد. طبق این تبصره اگر نسبت به ثبت ملی اثری تردید وجود داشته باشد، می‌توان نسبت به آن مجددا تصمیم گیری کرد. تصمیم درباره باقی ماندن اثر مربوطه در ثبت ملی یا خروج آن، توسط شورایی اتخاذ می‌شود که تنها یک عضو آن کارشناس میراث فرهنگی است.

مسعود منیعاتی، رییس انجمن دوستداران میراث فرهنگی استان فارس به «فراز» گفت: تا سال ۹۸ قانونی مبنی بر حفاظت بافت‌‎های تاریخی ارزشمند نداشتیم. انجمن دوستداران میراث فرهنگی ۸ سال دوندگی کرد تا در نهایت قانون حفاظت از بافت‌های تاریخی در مجلس به تصویب رسید. بند دوم این قانون مربوط به حریم بافت تاریخی است و این پرسش مطرح است که چرا وزارت میراث فرهنگی به آن توجهی نمی‌کند. اگر استانداری قصد دارد از بافت تاریخی شیراز حفاظت کند، چرا مانع تملک خانه‌های تاریخی این بافت توسط اداره راه و شهرسازی این شهر نمی‌شود؟

منیعاتی با اشاره به این‌که ۱۰ سال است شاهد تملک خانه‌های تاریخی شیراز هستیم، بیان کرد: به مالکان بیشتر خانه‌های تاریخی پیشنهاد تملک خانه داده شده است. برخی فروخته‌اند و برخی خیر. حدس می‎‌‌‌‌‌زنم پژوهشگاه میراث فرهنگی پیشنهادهایی به اداره راه و شهرسازی شیراز داده است.

درخواست ثبت تاریخی شیراز توسط استاندار

در نامه محمد هادی ایمانیه استاندار فارس به ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی برای درخواست ثبت بافت تاریخی شیراز آمده است: بافت تاریخی شیراز با مساحت تقریبی ۳۵۷ هکتار دارای حدود ۱۲ هزار پلاک با کاربری‌های مختلف مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی است. از این میان ۴۱۰ اثر ثبت ملی حدود ۳۰ امامزاده و قریب به ۲ هزار و ۵۰۰ پلاک واجد ارزش هستند. از ارزش‌های منحصر به فرد بافت تاریخی شیراز هم نشینی ارگانیک سه مقوله سکونت، معیشت و زیارت است.

در نامه فوق تاکید شده است که عناصر معماری منحصر به فرد خانه‌های شیراز مانند سردرهای خاص نوع حیاط مرکزی و سازماندهی فضاها و همچنین تزئینات مخصوص سبک شیراز از ویژگی‌های این محدوده تاریخی است. فضاهای شهری خاص مانند مراکز محلات و فضاهای شهری حکومتی دوره زندیه از جمله ویژگی‌های این شهر تاریخی است که شیراز را از سایر شهرهای تاریخی کشور متفاوت کرده است.

استاندار در نامه از وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خواسته است: با توجه به ویژگی‌های فوق الذکر دغدغه شهروندان فرهنگ دوست، شیراز اساتید متخصصان حوزه معماری شهرسازی و میراث فرهنگی و همچنین به منظور حفظ هر چه بهتر این بافت ارزشمند مزید امتنان است دستور فرمائید با توجه به ضرورت و اهمیت موضوع پیگیری‌های لازم جهت ثبت ملی این محدوده در دستور کار قرار گرفته و از نتیجه استانداری فارس را مطلع کنند.

در نامه تاکید شده است که استانداری فارس آمادگی خود را جهت هرگونه همکاری در این زمینه اعلام می‌دارد.

همچنین نامه محمد هادی ایمانیه استاندار فارس به رضایی معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس برای آگاهی و به جمشیدی مدیر کل دفتر فنی امور عمرانی و فارس و محسن نژاد مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان فارس جهت پیگیری تا حصول نتیجه رونوشت شده است.

پیش از این نیز امیرحسین جمشیدی مدیرکل دفتر فنی و امور عمرانی و حمل و نقل و ترافیک استانداری از محسن نژاد مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس در اوایل اسفند سال ۱۴۰۱ خواسته بود تا این بافت تاریخی به ثبت ملی برسد اما از آنجا که پاسخی از سوی اداره کل دریافت نشد، این بار استاندار در نامه‌ای به وزیر میراث فرهنگی این درخواست را مطرح کرده است.

تخریب بافت تاریخی شیراز در دهه ۹۰

تخریب شبانه خانه‌های تاریخی بافت قدیم شیراز خصوصا در ایام تعطیلات در سال‌های دهه۱۳۹۰ سابقه‌ دارد. در یک نمونه دو خانه تاریخی ثبت ملی‌شده اوایل اسفندماه۹۶ به‌صورت شبانه تخریب شد. خانه‌های تاریخی سلیمی و منتصری شیراز که هر دو دهم خرداد۱۳۸۲ ثبت ملی شده بودند، چهارم اسفند۱۳۹۶ تخریب شدند و به تاریخ پیوستند. شامگاه ۱۴خرداد۹۸ تخریب خانه‌های تاریخی در بافت تاریخی شیراز رقم خورد که فعالان میراث فرهنگی آن را تاریخی، ارزشمند و با ویژگی های منحصر به فرد توصیف کردند. اما باری دیگر، شایعه تخریب ۲۰۰خانه تاریخی شیراز اواخر سال گذشته مطرح شد. مسوولان استان فارس، این اخبار را شایعه‌ و نادرست خواندند. طی دهه‌های گذشته، طرح‌های مختلفی برای سامان‌دهی و بازآفرینی بافت تاریخی شیراز در معرض نقد بوده و در این میان، برخی نیز اجرا شده‌اند. یکی از این طرح‌ها، طرح موسوم به طرح توسعه ۵۷ هکتاری حرم مطهر شاهچراغ(ع) است که موافقان و مخالفانی دارد.

توسعه این حرم مطهر در سال۸۹ با طرحی که به ۵۷هکتاری معروف است و در شورای عالی شهرسازی و معماری در دولت دهم تصویب شد، ادامه یافت. حدود چهار سال بعد این طرح به‌دلیل آنچه مغایرت‌ با طرح جامع شهر شیراز اعلام شد، منتفی شد.

مخالفان توسعه بین الحرمین

طرح توسعه ۵۷ هکتاری اطراف حرم شاه چراغ مخالفانی جدی دارد. مخالفان می‌گویند که باید بافت تاریخی شیراز را حفظ کرد و از آن برای توسعه گردشگری و تولید ثروت ملی بهره گرفت. آنها به سرنوشت تخریب خانه‌های تاریخی در دیگر شهرها اشاره می‌کنند و در این زمینه، هشدار می‌دهند که بافت تاریخی شیراز، فرجام مشابهی با برخی شهرهای ایران و کشورهای منطقه متاثر از توسعه حرم‌ها پیدا نکند. آنها می‌گویند بافت تاریخی شیراز به همین خانه‌های قدیمی و معبرهای تنگ و باریک به نام کوچه‌های قهر و آشتی زنده است و نباید به بهانه ایجاد دسترسی برای خدمات اضطراری مانند آتش نشانی این معابر را تخریب کرد و از راه‌های دیگری در این زمینه، بهره گرفت. 

بافت‌های تاریخی در دیگرشهرها

درست است که می‌شود قانون حفاظت از بافت‌های تاریخی را به استناد تبصره‌ای از خود این قانون دور زد اما تجربه ثبت بافت‌های تاریخی در کشور در مجموع تجربه‌ای مثبت به نظر می‌رسد. عموم شهرهایی که بافت‌های تاریخی آنها ثبت شده، توانسته‌اند با حفظ هویت فرهنگی و تاریخی خود زمینه‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری هم ایجاد کنند. 

 بافت تاریخی یزد در سال ۲۰۱۷ میلادی به ثبت جهانی رسید. اکنون یزد به دلیل بافت تاریخی خاص در فهرست میراث یونسکو قرار دارد. با این همه بارها خبر تخریب بافت تاریخی یزد منتشر شد. آنهم بعد از ثبت جهانی. یک درصد از بافت تاریخی این شهر به دلیل سیل تخریب شد. مرداد سال گذشته وقوع سیل در یزد موجب شد صدمه بسیاری به بافت تاریخی یزد وارد شود.

بافت تاریخی گرگان قدیمی‌ترین بافت تاریخی ثبت شده کشور است که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به شماره ۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. وسعت اولیه این بافت حدود ۲۰۰ هکتار بود که در حال حاضر بناهای تاریخی تنها در محدوده ۱۵۰ هکتاری آن دیده می‌شود.

بر اساس شواهد تاریخی، شهر گرگان (استرآباد) در دوران قاجار ۶ محله بزرگ به نام‌های‌ سر پیر، دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعل‌بندان، سبزه مشهد و میدان داشت که هر کدام دارای چندین محله فرعی مانند پا سرو، میر کریم، دوشنبه‌ای، شیر کش بوده و بیشتر مساجد و تمام تکایای قدیمی و زیارتگاه‌ها و مکان‌های مذهبی شهر هم در همین محلات قرار داشتند.

بافت تاریخی همدان نه تنها ثبت ملی شده بلکه این بافت در پرونده‌ای به نام منظر فرهنگی و تاریخی از هگمتانه تا همدان به یونسکو ارسال شده تا ثبت جهانی شود. بافت تاریخی کرمان نیز به ثبت ملی رسیده و قرار است در سال‌های آتی به یونسکو ارسال شود تا ثبت جهانی شود.

پرسش اینجاست چرا برای بافت تاریخی شیراز نه تنها تلاشی برای ثبت جهانی صورت نگرفته بلکه حتی تاکنون به ثبت ملی نیز نرسیده است؟