سوداهای جدید ژئوپلتیکی چین، از خاورمیانه تا آسیای مرکزی

چین، پس از سه سال انزوای «صفر کووید»، در حال گام‌نهادن بر صحنه جهانی است از قدرت روبه‌رشد اقتصادی و نظامی خودش برای شکل‌دادن به جهان، آن هم مطابق با منافع خویش، استفاده می‌کند.

موضوعی که در ماه مارچ با قاطعیت بیشتری به نمایش گذاشته شد و پکن با میانجی‌گری در توافقی دیپلماتیک میان ایران و عربستان‌سعودی (یکی از بی‌ثبات‌ترین روابط ممکن)، جهانیان را شگفت‌زده کرد.

شی هم‌چنین پس از پرده‌برداری از پیشنهادی ۱۲ ماده‌ای (در باب چگونگی میانجی‌گری برای آتش‌بس) به ادامه وضعیت صلح چین برای جنگ در اوکراین ادامه داد. طرحی که عمدتاً در غرب مردود اعلام شده است؛ اما در حال جلب حمایت بازیگرانی بزرگ در سطح جهان است.

رهبر چین همچنین با سفر سه‌روز خویش به مسکو، توجه جهانیان را معطوف خود ساخت... او در آنجا بر حمایت چین از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تأکید کرد. در میان دیگر تحولات، روسیه اتکای خود به یوآن چین را افزایش داد... این کشور به دنبال دوری‌گزینی از ارزهای غربی، و به ویژه دلار امریکاست.

تحرکات خاورمیانه و تلاش‌های پکن برای تضعیف دلار آمریکا در سطح جهان افزایش داشته و چین اعلام کرده که آماده مذاکره با مالزی برای تشکیل صندوق پول آسیایی‌ست... تا بدین‌ترتیب استفاده از یوان نیز افزایش یابد.

در جای دیگر، آرامکو عربستان، شرکت انرژی دولتی ریاض، گفته که انتظار می‌رود پالایشگاه نفتی که در چین در حال ساخت است، تا سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری کامل برسد. این امر پس از آن تحقق می‌یابد که پادشاهی در سال ۲۰۲۲ اعلام کرده که برای فروش نفت چین، آماده پذیرش یوان به جای دلار است.

در تحولی دیگر در پایان ماه مارچ، شورای وزیران عربستان رسماً پیشنهاد الحاق به سازمان همکاری شانگهای (SCO) بلوک اوراسیا به رهبری پکن را تصویب کردند.

عضویت عربستان‌سعودی [به همراهی ایران که قرار است به آن بپیوندد] می‌تواند به سازمان همکاری شانگهای با سه نفر از مسکو، ریاض و تهران، قدرت بیشتری در بحث انرژی بدهد.

دلیل اهمیت این موضوع چیست: هنوز جای زیادی برای تردید وجود دارد. هنوز مشخص نیست که آیا موارد فوق منجر به پیشرفت‌هایی پایدار خواهند شد یا خیر... اما تمایل شی به حرکت شجاعانه، مرحله جدیدی را در چشم‌انداز این کشور و نقشش در جهان ایفا می‌کند.

همچنین که این پیغام را می‌رساند که پکن و کشورهای همفکر دیگر مجبور نیستند با نظم جهانی تحت رهبری ایالات‌متحده مطابقت داشته باشند و جایگزین‌های شایان ذکری در پیش است.

اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، چشم‌انداز خویش برای آینده روابط اتحادیه اروپا و چین را طی سخنرانی بروکسل در ۳۰ام مارس بیان نمود:

«رئیس‌جمهور چین فارغ از به تعویق‌اندازی تهاجم وحشیانه و غیرقانونی اوکراین، دوستیِ بدون محدودیت خویش را با پوتین حفظ می‌کند. تغییری پویا در روابط چین و روسیه پدید آمده است. چین، ضعف روسیه را راهی برای افزایش اهرم فشار خویش بر روسیه می‌داند. و پرواضح است که توازن قدرت در این رابطه [که در بیش از یک‌قرن گذشته به نفع روسیه بوده] حالا معکوس شده است. باید در این مورد صریح بود. چگونگی ادامه تعامل چین با جنگ پوتین، عاملی تعیین‌کننده برای روابط اتحادیه اروپا و چین در آینده خواهد بود. و من بر این باورم که جداشدن از چین نه عملی است و نه به نفع اروپا. تمرکز ما باید بر ریسک‌زدایی باشد، و نه جدایی. اما من همچنین می‌خواهم بگویم که در ژئوپلتیک هیچ‌چیزی اجتناب‌ناپذیر نیست. چین ترکیبی جذاب و پیچیده از تاریخ و پیشرفت و چالش‌هاست. و همین امر نیز این قرن را تعریف خواهد کرد. اما داستان ما در باب نحوه ارتباط‌مان با چین نیز هنوز به طور کامل نگاشته نشده است. ما باید به طور دسته‌جمعی نشان دهیم که نظام دموکراتیک، ارزش‌ها و اقتصاد باز ما می‌تواند رفاه و امنیت را برای مردم به ارمغان بیاورد.‌»

سه‌داستان دیگر اوراسیا

۱.    مکرون در چین

امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در ۵ام آوریل به همراه فون در لاین، در سفری سه‌روزه وارد پکن شد... دلیل این سفر آن بود که اروپا تلاش دارد میان تلاش‌هایش در مورد تحرکات ژئوپلتیک چین و جاه‌طلبی‌های اقتصادی این کشور، تعادلی بیابد.

مکرون در سخنرانی خویش پیش از سفر به پکن گفته بود که هدف این است «تا جایی که ممکن است چین را برای تحت‌فشار قراردادن روسیه در باب موضوعاتی چون تسلیحات هسته‌ای درگیر کند.» دستیاران او نیز می‌گویند که مکرون سعی خواهد کرد واکنش شی به تهدیدات روسیه را برای میزبانی از موشک‌های هسته‌ای در بلاروس بسنجد.

مقامات اتحادیه اروپا گفتند که در درون اتحادیه اروپا انتظار چندانی از به نتیجه‌رسیدن اقدامات مکرون وجود ندارد. اما این بازی دیپلماتیک بخشی از شیفتگی دیرین رئیس‌جمهور فرانسه در مورد نیازی است که اروپا به حفظ فاصله میان پکن و مسکو دارد.

علاوه بر این حتی با افزایش انتقادات درون بلوک نسبت به چین، هنوز این باور وجود دارد که بروکسل برای مقابله با مسائل مبرم باید نوعی رابطه عملکردی با پکن در آینده را حفظ نماید.

۲.    تماشای تایوان

در حالی که تنش‌ها با پکن بالاست، کوین مک‌کارتی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا تأیید کرده است که با تسای اینگ-ون، رئیس‌جمهور تایوان، دیدار خواهد کرد.

شایان ذکر است که پیش ازین سفر، چین مانورهایی نظامی در دریای چین شرقی برگزار کرده و بارها نسبت به هرگونه تماس رسمی میان مقامات ایالات‌متحده و تایوان هشدار داده است.

این نشست در کالیفرنیا و پس از برخی تحولات شایان ذکرِ این اواخر برگزار شد. در ۳۰ مارچ، مارکتا پکارووا آداموا، رئیس مجلس عوام چک، سفر خود را به پایان رساند... سفری که در آن هیئتی متشکل از (بالغ بر) ۱۵۰ تن از رهبران و مقامات تجاری را (به عنوان بخشی از گسترش روزافزون پراگ) به تایپه هدایت کرد.

در حالی که این دیدار در حال برگزاری بود، رئیس‌جمهور سابق تایوان، ما یینگ-جئو، سفری تاریخی به چین داشت و در آنجا از مردم دو سوی تنگه تایوان خواست تا برای صلح با یکدیگر همکاری کنند؛ آن هم به دلیلی مشخص: «ما همگی چینی هستیم.»

سمبل ما (Ma) _که در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۶ به عنوان رئیس‌جمهور خدمت می‌کرد_ در سفر به چین، موضوع قابل توجهی بود. او معترضان را [که بازدید او را نوعی تسلیم در برابر پکن می‌دانستند] به فرودگاه تاپیه کشاند.

در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری تایوان در اوایل ۲۰۲۴، سلسله‌بازدیدهای به عمل‌آمده، انبوهی از پرسش‌ها را در مورد نحوه برخورد سیاست تایوان با چین و ایالات‌متحده (دو عامل خارجی مهم برای آینده تایوان) ایجاد کرده است.

۳: همان بازی، اما قوانین تازه

آثار مواج نزدیک‌شدن چین و روسیه به یکدیگر حالا در سراسر جهان احساس می‌شود و این حس در آسیای مرکزی، به ویژه پس از دیدار اخیر شی از مسکو، قوی‌تر است.

این چه معنایی را می‌رساند: کرملین به طور سنتی آسیای مرکزی را حیاط‌خلوت استراتژیک خود می‌دانسته، اما حالا کشور چین، به عنوان نیروی اقتصادی برتر در پنج‌کشور منطقه، جانشین آن شده است. جنگ مسکو در اوکراین و نیز شوک‌های ژئوپلتیک و اقتصادی منجر به افزایش نقش چین در منطقه شده است (آن هم از طریق نشست‌های دیپلماتیک و بدعت‌گذاری‌های تازه).

به دنبال نشست شی و پوتین در اواخر ماه مارس، شی اعلام کرد که میزبان نشستی با دیگررهبران آسیای مرکزی در ماه می خواهد بود. در حالی که چین پیش‌تر میزبان اجلاس‌هایی مجازی با منطقه بوده است، این اولین گردهمایی حضوری در سطح بالا به شمار می‌رود.

اما داستان آسیای مرکزی هیچ مطابقتی با رقابت‌هایی که میان طرفین چینی و روسی وجود داشته، ندارد. در حالی که هر یک از طرفین منافع خاص خود را دنبال می‌کنند، این منطقه همانی است که نشان‌دهنده هم‌پوشانی عمده برای پکن و مسکو محسوب می‌شود؛ روندی که در بیانیه مشترک شی و پوتین نیز تقویت شده است... خصوصاً آن بخشی که گفتند با یکدیگر «در حمایت از کشورهای آسیای مرکزی در تضمین حاکمیت و توسعه ملی» همکاری کرده و از آنها در برابر اصطلاحاً «انقلاب‌های رنگی و مداخلات خارجی در امور منطقه» صیانت به عمل خواهند آورد.