این کاروانسراها به فروش می‌رسند!

«عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث‌ فرهنگی درارتباط با فروش این دو کاروانسرا به رسانه‌ها گفته: «از نظر قوانین واگذاری بنا‌هایی که تحت نظر کارشناسان میراث فرهنگی فعالیت می‌کند، اشکال قانونی ندارد» اما باید پرسید که آیا معنای فروش و واگذاری یک اثر تاریخی با هم متفاوت نیست؟ این صحبت در ارتباط با بناهایی که به‌طور کوتاه مدت و بلند مدت به یک سرمایه‌گذار واگذار می‌شود کاملا صحیح است، البته در صورتی که کاربری آن بنا تغییر نکند و آسیبی به بنا وارد نشود.

قوانینی که هست، اما دیده نمی‌شود!

اما در ارتباط با بناهای تاریخی که برای فروش گذاشته شده، طبق قانون و ماده ۵۶۵، هرکس برخلاف ترتیب مقرر در قانون حفظ آثار ملی، اموال فرهنگی، تاریخی غیر منقول ثبت شده درفهرست آثار ملی را با علم و اطلاع از ثبت آن به نحوی به دیگران انتقال دهد به حبس از ۳ماه تا یک‌سال محکوم می‌شود.

از ۵۶ کاروانسرای ارائه شده در سال جاری برای ثبت جهانی، ۵۴ کاروانسرا به ثبت جهانی رسیده‌اند. تفاوت در پلان‌ها و در عین حال بکر بودن، مداخلات کم و یا کاروانسرا‌های بدون مداخله و شگفت‌انگیز بودن این ۵۴ کاروانسرا آن‌ها را به ثبت رساند. ۲ کاروانسرای آهوان آجری و سنگی نیز در همین راستا به ثبت جهانی رسیده‌اند.

خرید و فروش آثار ثبت شده در میراث ملی ممنوع نیست؟

به گفته یک کارشناس مرمت، «این ۵۴ کاروانسرای به ثبت جهانی رسیده، ارزش ثبت در میراث یونسکو را داشته‌  و بنا‌های حائز اهمیتی بوده‌اند و جز میراث جهانی محسوب می‌شوند. تحت حمایت و حفاظت سازمان یونسکو بوده و قرار خواهند گرفت».

او با اشاره به قانون نفایس ملی می‌گوید: «براساس اصل ۸۳ قانون اساسی، بنا‌ها و اموال دولتی که در دسته نفایس ملی هستند، بدون نظر مجلس شورای اسلامی قابل انتقال نمی‌باشند».

طبق این گفته، دو کاروانسرای تاریخی سمنان، تحت حمایت‌های مادی و حفاظتی یونسکو قرار دارند. اگر طبق مواد و تبصره موجود در کشور به این موضوع نگاه کنیم، خرید و فروش آثار ثبت شده در فهرست میراث ملی ممنوع بوده و میراث جهانی نه تنها از این قانون تبعیت می‌کند بلکه فشار‌های قانونی بیشتری نیز دارد.

این کارشناس مرمت در این‌باره می‌گوید: «وقتی یک بنا تحت مالکیت شخص و یا ارگانی قرار دارد، خرید و فروش آن مجاز نیست. اگر دلیلی مبنی بر حفظ اثر وجود دارد و بنا را وارد مزایده می‌کنند و در آگهی روزنامه می‌گذارند،  باید دلیل فروش آن مشخص شود. به چه کسی فروخته می‌شود؟ چه دلیلی برای فروش وجود دارد؟ و باید در نظر گرفت که این اثر یک اثر جهانی است».

مزایده کاروانسرای ساسانی به بهانه نجات!

کاروانسرای انوشیروان سنگی متعلق به پیش از اسلام و زمان ساسانیان بوده و کاروانسرای آهوان آجری در دوره صفویان ساخته شده است. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که کاروانسرای انوشیروان سنگی، تنها یکی از سه کاروانسرای باقی مانده از دوره ساسانیان بوده که بر سر راه جاده ابریشم نیز قرار داشته است.

«امیر کرم‌زاده»، رییس میراث‌فرهنگی سمنان درباره این موضوع می‌گوید: «این اقدام می‌تواند نجات‌دهنده این بنا‌ها باشد». اما این در حالی است که با توجه به موارد ذکر شده و قوانین، خرید و فروش یک بنای تاریخی کاملا غیر قانونی می‌باشد و این سخنان تنها توجیحاتی برای شانه خالی کردن مسئولان از بار فروش این دو کاروانسرای تاریخی و مهم است. 

نکته دیگر این است که بسیاری از فعالان معتقدند که فروش این دو کاروانسرا در راستای اجرای «طرح مولد سازی اموال مازاد دولت» بوده است.  طرحی که اجازه خرید و فروش میراث طبیعی و ملی را داده و طبق گفته‌ی فعالان میراث دارای ابهامات زیادی می‌باشد.

کمتیه تشکیل شده از اشخاص حقوقی این طرح می‌توانند در کمترین زمان ممکن اموال و املاک دولت را فروخته و پول آن را به حساب دولت واریز کنند. یکی از وظایفی که در این طرح مطرح شده، شناسایی کامل اموال غیرمنقول دولت و تعیین تکلیف آن‌ها ظرف مدت حداکثر یک سال با استفاده از روش‌های مختلف از جمله؛ واگذاری و فروش اموال مازاد و مولد سازی با مشارکت بخش خصوصی است. طبق این گفته‌ها اگر خرید و فروش آثاری که در فهرست جهانی و ملی به ثبت رسیده‌، گذاشته شود، امکان این‌که بدون فکر تمام آثار ملی به مالک شخصی فروخته شود وجود دارد و این اقدام‌ها چیزی به‌جز نابودی تمام آثار تاریخی را در بر نخواهد گرفت. 

فروش یک بنای تاریخی بدون هیچ معیاری...

برخی در فضای مجازی بر این باوراند که در ایران چند کاروانسرای دیگر وجود دارد و مشکلی در خصوص فروش آن‌ها نیست. اما با توجه به این‌که این آثار به صورت مجموعه‌ای از با‌غ، قنات و کاروانسرا ثبت شده‌اند، همچنان ارزشمند بوده و با توجه به قوانین و موضوع حفاظت از آثار ملی باید از آن‌ها محافظت شود.

این اولین‌ بار نیست که در این چند ماه اخیر شاهد واگذاری، فروش و یا تخریب بنا‌های تاریخی بوده‌ایم. پرسشی که پیش می‌آید این است که چرا با وجود صندوق احیا و واگذاری چندین ساله یک بنای تاریخی به یک سرمایه‌گذار، بدون تغییر کاربری آن و حفظ و مرمت بنا، به دنبال فروش این بنا‌های تاریخی آن هم با قیمتی غیرمعقول بوده در حالی که ارزش هیچ بنای تاریخی قابل قیمت گذاری نیست؟ و قیمت‌گذاری این دو کاروانسرای تاریخی بر اساس چه معیاری بوده است؟ بعد از این چه تضمینی وجود خواهد داشت که تمام بنا‌های تاریخی ما در مزایده و فروش با قیمت‌های ناچیز قرار نگیرد؟

تمام این‌ها پرسش‌هایی است که بارها توسط فعالان میراث و رسانه‌ها مطرح شده است، اما هر بار نه تنها پاسخی داده نمی‌شود بلکه با پدیده‌ی جدیدی در ارتباط با تخریب، واگذاری و این‌بار فروش و به مزایده گذاشتن آثار تاریخی کشورمان روبه‌رو شده‌ایم.