شنبه تعطیل باشد بهتر است یا پنج‌شنبه؟

همه چیز هم از لایحه پیشنهادی دولت آغاز شده که پیشنهاد می‌کند ساعات کاری اداره‌ها از ۴۴ به ۴۰ ساعت کاهش پیدا کند و تعطیلات آخر هفته نیز به دو روز افزایش پیدا کند. با توجه به تعطیلی جمعه به عنوان تنها روز تعطیل رسمی، دولت روز دوم تعطیل را در لایحه خود مشخص نکرده و تعیین آن در کمیسیون اجتماعی مجلس به بحث‌های بی‌پایانی دامن زده است. کمیسیون اجتماعی پیشنهاد داده که روز دوم تعطیلات شنبه باشد، اما این پیشنهاد مورد اجماع نمایندگان مجلس نیست و آنقدر اختلاف‌نظر‌های زیاد است که جلسه دیروز برای بررسی این لایحه به نتیجه نرسید و به سه‌شنبه موکول شد. با این همه به سوالات که در ابتدا به آن‌ها اشاره کردیم هنوز پاسخ روشنی داده نشده است. اما پاسخ این پرسش‌ها چیست؟

آمریکا و اروپا از چه زمانی شنبه و یکشنبه تعطیل شدند؟

تعطیلات آخر هفته در همه جهان دلایل فرهنگی و اقتصادی داشته و این دو عامل در پیوند با یکدیگر منجر به تعیین روز‌های تعطیل آخر هفته و رسمی شده است. عامل فرهنگی تعطیلات دین است. در دین مسیحیت یکشنبه «روز خدا» است و برای عبادت و استراحت در نظر گرفته شده است. در فرهنگ یهودی شنبه روز عبادت است که «سبت» نامیده می‌شود. در اسلام و فرهنگ اسلامی نیز جمعه روز عبادت است و در این روز نماز جمعه برگزار می‌شود. اما اینکه تعطیلات هفته به دو روز برسد و چه روز دوم تعطیلات چه روزی باشد در قرن بیستم پدید آمده است.  در سال ۱۹۰۸ برای نخستین بار پنج روز کاری در ایالات متحده توسط کارخانه نخ‌ریسی نیوانگلند ایجاد شد تا به کارگران یهودی امکان شرکت در مراسم سبت داده شود. در سال ۱۹۲۶ هنری فورد کارخانه‌های خودروسازی خود را در کل روز‌های شنبه و یکشنبه تعطیل کرد.

در سال ۱۹۲۹ اتحادیه کارگری کارکنان صنعت پوشاک ایالات متحده اولین اتحادیه کارگری بود که درخواست پنج روز کاری را ارائه کرد و با درخواست آن موافقت شد. پس از آن به تدریج پنج روز کاری در دیگر صنایع ایالات متحده پذیرفته شد، اما به‌طور رسمی در سال ۱۹۴۰ بود که تعطیلات آخر هفته دو روزه در سراسر آمریکا به اجرا درآمد. در آن سال بر اساس «قانون استاندارد‌های منصفانه کار» حداکثر ۴۰ ساعت کار هفتگی به اجرا درآمد و دو روز تعطیل اعلام شد. در دهه‌های بعد، به ویژه در دهه‌های ۱۹۴۰، ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ کشور‌های بیشتری به منظور هماهنگی با بازار‌های بین‌المللی تعطیلات دو روزه جمعه-شنبه یا شنبه-یکشنبه را به اجرا گذاشتند. امروز کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی تقریبا تعطیلات رسمی و غیررسمی یکسانی دارند و در مجموع ۱۲۴ روز از سال را تعطیل هستند. در این کشور‌ها تعطیلات آخر هفته روز شنبه و یکشنبه است. البته در روز شنبه نیز در برخی از کشور‌ها خدماتی، چون پست به شکل نیمه وقت فعالیت می‌کنند.

تغییر تعطیلات کشورهای عربی و اسلامی برای هماهنگی بیشتر با غرب

اما تعطیلات در کشور‌های عربی و اسلامی چگونه است. در این کشور‌ها در اواسط تا اواخر دهه ۲۰۰۰ و اوایل دهه ۲۰۱۰ اصلاحاتی در روز‌های کاری جهان عرب صورت گرفت تا این کشور‌ها به لحاظ ساعات کار، مدت روز‌های کاری و روز‌های آخر هفته با اکثریت کشور‌های جهان هماهنگ شوند. ایران و جیبوتی و افغانستان آخرین کشور‌های مسلمانی بودند که در آن فقط روز جمعه تعطیل بود و پنج‌شنبه نیز به شکل نصف روز کاری محسوب می‌شد. اما افغانستان نیز با تعطیل کردن شنبه به جای پنج‌شنبه به جمع دیگر کشور‌های مسلمان پیوست و به نظر می‌رسد حالا فقط ایران و جیبوتی همچنان یک روز تعطیل رسمی جمعه را در تقویم خود دارند. در حالی که در بسیاری از کشور‌های اسلامی مثل الجزایر، افغانستان، بحرین، بنگلادش، مصر، عراق، اردن، کویت، لیبی، مالزی (برخی ایالت‌ها)، مالدیو، عمان، قطر، عربستان سعودی، سودان، سوریه و یمن از جمعه تا شنبه است.

البته کشور‌های ملسمان یا با اکثریت جمعیت مسلمان نیز در جهان وجود دارند که تعطیلات خود را به شنبه و یکشنبه تغییر داده‌اند. اندونزی از جمله همین کشورهاست که با اکثریت جمعیت مسلمان جمعه در آن روز کاری است، اما روز‌های جمعه زمان نهار به ۲ ساعت یا بیشتر افزایش می‌یابد. در لبنان، روز‌های کاری از دوشنبه تا جمعه است و ساعات کار ۸ ساعت در روز یا ۴۰ ساعت در هفته است. پاکستان از استاندارد بین‌المللی ۴۰ ساعت کار در هفته و روز‌های کاری دوشنبه تا جمعه پیروی می‌کند و شنبه و یکشنبه در این کشور تعطیل است، اما در بسیاری از مدارس و شرکت‌های خصوصی جمعه‌ها معمولا نصف روز کاری محسوب می‌شود.

تنها کشوری که تعطیلات بسیار متفاوتی دارد برونئی است که در آن روز‌های تعطیل غیرمتوالی و جمعه و یکشنبه است. یعنی از دوشنبه تا پنج‌شنبه به اضافه شنبه در این کشور روز کاری است.

موافقان و مخالفان تعطیلی شنبه چه می‌گویند؟

با توجه به عدم تعیین روز دوم تعطیل در لایحه دولت موضع دولتی‌ها در این زمینه مشخص نیست. اما نمایندگان مجلس به دو طیف موافق و مخالف تبدیل شده‌اند. موافقان اعتقاد دارند که تعطیلی شنبه به هماهنگی بیشتر با کشور‌های جهان برای افزایش مبادلات اقتصادی و مالی منجر می‌شود و در راستای رشد تولید است. آن‌ها به تغییر تعطیلات در کشور‌های مسلمان نیز اشاره می‌کنند. مخالفان، اما از یک سو به عدم نیاز برای هماهنگی با جهان اعتقاد دارند و می‌گویند که شنبه روز تعطیل در دین یهودی است و ایران نباید در این روز تعطیل باشد. آن‌ها همچنین معتقد هستند که با توجه به اختلاف ساعت شرق و غرب هماهنگی در روز‌های تعطیل عملا ناممکن است. البته نکته اینجاست که در این موضوع بحث بر سر ایده‌آل‌ترین گزینه برای تعطیلات آخر هفته نیست بلکه باید بهترین گزینه در میان ممکن‌های را برگزید. البته آرمان خالقی عضو هیات مدیره خانه «صمت» گفته که یکی دیگر از استدلال‌های موافقان تعطیلی پنج‌شنبه به جای شنبه شرایط بهتر برای فرزندآوری و رشد موالید است. به نظر می‌رسد که این نظر ریشه در باور‌های مذهبی دارد.

ایران با جیبوتی تنها می‌ماند؟

به طور کلی ایران در بین ۳۰ کشوری است که بیشترین میزان ساعت کار در هفته را دارد و با ۷۸ روز تعطیلی یکی از کمترین روز‌های تعطیل در جهان را دارد. تعطیلات در کشور‌های اروپایی و آمریکای شمالی بین ۱۱۵ تا ۱۲۰ روز است. در کشور‌های آسیایی مثل ژاپن و چین نیز تعطیلا بیش از ۱۲۰ روز است و در عربستان ۱۲۶ روز تعطیلی وجود دارد؛ بنابراین به نظر می‌رسد که ایران از یک سو تعطیلات هماهنگی با دیگر کشور‌های جهان ندارد و از سوی دیگر روز‌های تعطیل نیز بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است. پیشنهاد دولت تصویب تعطیل دو روزه است، اما باید دید که بین پنج‌شنبه و شنبه کدام در نهایت به عنوان روز تعطیل در نظر گرفته می‌شود. اگر پنج‌شنبه به عنوان روز تعطیل رسمی انتخاب شود ایران یکی از تعصطیلات آخر هفته استثنایی در جهان را خواهد داشت. چراکه بسیاری از کشور‌های اسلامی جمعه و شنبه و بخش دیگری از کشور‌های آسیایی، اروپایی و آمریکای شمالی شنبه و یکشنبه را تعطیل هستند.