ممنوعیت واردات آیفون؛ پافشاری بر یک تجربه شکست‌خورده

واردات آیفون ممنوع شد!

ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، با اشاره به رجیستری گوشی‌های آیفون گفت: «در تلاش هستیم با کمک وزارت صمت راه‌حلی برای این موضوع پیدا کنیم.»، اما چرا واردات آیفون به ایران ممنوع شد؟ از ابتدای پاییز ۱۴۰۱، واردات آیفون ۱۴ به بالا به‌صورت تجاری و مسافری به کشور ممنوع شد. این تصمیم باعث شد قیمت آیفون ۱۳ به دلیل داشتن رجیستری و گارانتی از آیفون ۱۴ و ۱۵ قاچاق گران‌تر شود. شرایط مذکور برای افرادی که قبل از این تاریخ گوشی‌های آیفون ۱۴ را به‌صورت مسافری وارد ایران کرده بودند، نیز مشکلاتی به همراه داشت؛ این افراد نیز نتوانستند تلفن‌های همراه خود را رجیستر کنند. بر اساس اظهارنظر‌های مختلف، ترکیبی از مشکلات ارزی، تحریم‌های بین‌المللی، سیاست‌های دولتی و تلاش برای کنترل بازار، منجر به این ممنوعیت شد. این در حالی است که تلفن‌های همراه از برند‌های دیگر با قیمتی مشابه به آیفون، به‌صورت قانونی وارد ایران می‌شوند.

مردم چگونه از آیفون ۱۴ و ۱۵ در ایران استفاده می‌کنند؟

همه افراد، از جمله گردشگران خارجی، تنها در صورتی می‌توانند بیش از یک ماه از سیم‌کارت‌های داخلی در ایران استفاده کنند که دستگاه خود را ثبت یا به اصطلاح رجیستر کرده باشند. با اعمال این ممنوعیت، دارندگان آیفون ۱۴ و ۱۵ به سراغ راه‌حل‌های دیگری برای اتصال به شبکه رفتند. رجیستر نشدن این گوشی‌ها تنها دسترسی کاربران به تلفن و پیامک را محدود می‌سازد، و اغلب دارندگان آیفون‌های ۱۴ و ۱۵ با وصل شدن به اینترنت، به راحتی از تلفن‌های همراه خود استفاده می‌کنند. قیمت پایین گوشی‌های رجیستر نشده در ایران باعث شد عده‌ای ترجیح دهند با پول کمتر از آخرین تکنولوژی موجود استفاده کنند و در کنار آن، با استفاده از یک موبایل ارزان‌قیمت، سیم‌کارت خود را فعال کنند و با جدیدترین مدل آیفون به اینترنت وصل شوند. بنابراین، ممنوعیت واردات نتوانست باعث عدم خرید و فروش آیفون ۱۴ و ۱۵ در ایران شود. از سوی دیگر، این محدودیت‌ها به گسترش بازار‌های زیرزمینی دامن زد و زمینه را برای سودجویی برخی شرکت‌ها از جمله «کوروش کمپانی» فراهم کرد.

تعداد کاربران آیفون در ایران و تسلط گوشی‌های چینی

تعداد کاربران آیفون در سراسر جهان حدود ۱.۲ میلیارد نفر تخمین زده می‌شود. این رقم نشان‌دهنده سهم بازار قابل‌توجهی برای اپل در صنعت تلفن‌های هوشمند است و این شرکت را در میان بزرگترین تولیدکنندگان گوشی‌های هوشمند در جهان قرار می‌دهد. تخمین دقیق تعداد کاربران آیفون در ایران دشوار است، اما بر اساس سهم جهانی اپل و تعداد کاربران آیفون، سهم ایران از این آمار به‌طور تقریبی ممکن است در حدود ۱ تا ۲ درصد از کل کاربران جهانی باشد. این به معنای حدود ۱۰ تا ۲۰ میلیون کاربر آیفون در ایران خواهد بود. ممنوعیت واردات آیفون به ایران تأثیراتی بر بازار گوشی همراه داشته است.

این ممنوعیت باعث افزایش شدید قیمت آیفون‌های کارکرده شد و قیمت برخی از این دستگاه‌ها به حدود ۱۰۰ میلیون تومان رسید. به دنبال ممنوعیت، بسیاری از فروشندگان ترجیح دادند که موجودی خود را نگه دارند تا از نوسانات بیشتر نرخ ارز استفاده کنند، که این امر موجب کمبود گوشی در بازار شد. در عین حال، این ممنوعیت منجر به تسلط بیشتر برند‌های چینی مانند شیائومی بر بازار ایران شد. این تغییرات نگرانی‌هایی در مورد ایجاد انحصار برای واردکنندگان خاص و کاهش کیفیت خدمات پس از فروش به همراه داشت. به عنوان مثال، سهم برند شیائومی از بازار گوشی‌های هوشمند در ایران به بیش از ۳۰ درصد رسید، در حالی که سهم برند‌های دیگر مانند اپل به دلیل ممنوعیت واردات به طور قابل توجهی کاهش یافت. در خصوص گردش مالی بازار آیفون در ایران آمار قابل استنادی در دسترس نیست. اما در سال ۲۰۲۱، آیفون‌ها بیش از ۱۰ درصد از بازار گوشی‌های هوشمند ایران را تشکیل می‌دادند.

تجربه‌های شکست خورده

در خصوص چنین محدودیت‌هایی بد نیست نگاهی به تجارب جهانی داشته باشیم. برای مثال، دولت چین کنترل‌های شدیدی بر روی فناوری‌های خارجی دارد و به شرکت‌های خارجی مانند اپل فشار می‌آورد تا به قوانین محلی پایبند باشند. اپل به دلیل فعالیت در چین مجبور شده برخی از خدمات و اپلیکیشن‌های خود را محدود کند و داده‌های کاربران چینی را در سرور‌های محلی ذخیره کند. همچنین، گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی نهاد‌های دولتی و شرکت‌های وابسته به دولت در چین به کارکنان خود توصیه کرده‌اند که از استفاده از آیفون خودداری کنند و به محصولات داخلی مانند گوشی‌های هوشمند هواوی روی بیاورند. این امر بخشی از سیاست کلی دولت چین برای کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی است. آمار‌های سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که برند اپل در چین رتبه اول را کسب کرده است.

ممنوعیت واردات آیفون به ایران، با توجیه کنترل بازار و کاهش خروج ارز اعمال شد اما نه تنها با تقویت بازار گوشی‌های چینی کمکی به کاش خروج ارز نکرد، بلکه تاثیری بر کنترل بازار داخلی نیز نداشت. این ممنوعیت منجر به افزایش قیمت گوشی‌های دست‌دوم، رشد بازار‌های زیرزمینی و تقویت جایگاه برند‌های چینی شد. با وجود این محدودیت‌ها، کاربران ایرانی همچنان راه‌هایی برای دسترسی به آیفون‌های جدید پیدا کرده‌اند و این ممنوعیت نتوانسته تقاضا برای محصولات اپل را به‌طور کامل مهار کند. باید منتظر ماند و دید وزیر ارتباطات دولت چهاردهم برای این مشکل چه راه حلی پیش بینی می‌کند.