استارلینک ؛ اینترنت آزاد برای آنان که پولش را دارند

در حالی که سرعت اینترنت بسیاری از مردم را کلافه کرده و در تلفن‌های همراه انواع و اقسام فیلترشکن‌های پولی و غیرپولی نصب شده‌اند، خبر آمد که نه تنها اینترنت ماهواره‌ای به ایران رسیده است بلکه بیش از ۱۰۰ هزار نفر از آن استفاده می‌کنند. آماری که پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه سیاست‌های جاری فیلترینگ، در آینده نزدیک به صورت تصاعدی افزایش پیدا کند.

واژه اینترنت طبقاتی در سال‌های گذشته در بحث‌های مختلفی مطرح شده است. منظور از آن اینترنتی بود که خدمات با کیفیت را در اختیار عده‌ای خاص آن هم بر اساس جایگاه شغلی و اجتماعی قرار می‌داد. در کشوری که بسیاری از اپلیکیشن‌های پر استفاده کاربران فیلتر است، این رانتی بود که قرار بود در اختیار عده‌ای خاص قرار بگیرد و هیچ‌گاه به صورت شفاف مشخص نشد که چه کسانی در ایران از اینترنت بدون فیلتر استفاده می‌کنند آن هم در شرایطی که فیلترینگ به صورت گسترده برای مردم اعمال می‌شود. برای مثال «عیسی زارع‌پور» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۳ اعلام کرد: «اینترنت بدون فیلتر به اساتید دانشگاه‌ها ارائه خواهد شد و این اقدام را مشابه اینترنت خبرنگاری دانست که وزارت ارتباطات به برخی خبرنگاران داده است.»، اما اینترنت و فیلتر کردن آن چنان در جامعه تبعیض ایجاد کرده است که ۱۰۰ هزار نفر از اینترنت پرسرعتی استفاده می‌کنند که اصلا با فیلترینگ ارتباطی ندارد.

صد هزار نفر در ایران به اینترنت ماهواره‌ای دسترسی دارند

بررسی‌های کارشناسان کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک تهران نشان می‌دهد که روند استفاده از اینترنت استارلینک در یک‌سال، ۲۰ برابر شده است. قیمت پایانه استارلینک در آمریکا ۲۵۰ دلار است، اما بر اساس برآورد‌ها این تجهیزات در بازار سیاه ایران بین ۷۰۰ تا دو هزار دلار فروخته می‌شود. همچنین هزینه اشتراک ماهانه این اینترنت حدود ۱۰۰ دلار است. «پویا پیرحسینلو» رئیس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک در نشست رونمایی از چهارمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران گفت: «طبق گزارش‌های قبلی، بیش از ۸۴ درصد از کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند. با این حال در گزارش این دوره باید بگوییم بر پایه ترافیک داخلی از ابتدای ٢٠٢۴ استفاده از اینترنت ماهواره‌ای در ایران رشد چشمگیری داشته و در حال حاضر بیش از ٣٠ هزار دستگاه استارلینک در ایران فعال هستند که طبق برآورد‌ها بیش از ١٠٠ هزار کاربر از این ٣٠ هزار دستگاه استفاده می‌کنند.»

امکان ردیابی کاربران استارلینک وجود دارد

استارلینک پروژه‌ای از شرکت اسپیس‌ایکس به رهبری ایلان ماسک است که با هدف ارائه اینترنت پرسرعت و با تأخیر کم به نقاط دورافتاده و کم‌دسترسی جهان توسعه یافته است. این شبکه شامل هزاران ماهواره کوچک در مدار پایین زمین است که با ایجاد یک صورت فلکی مصنوعی، امکان دسترسی به اینترنت را بدون نیاز به زیرساخت‌های زمینی فراهم می‌کند. استارلینک سرعت دانلودی بین ۵۰ تا ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه و تأخیری در حدود ۲۰ تا ۴۰ میلی‌ثانیه ارائه می‌دهد که با افزایش تعداد ماهواره‌ها و بهبود فناوری، این ارقام بهبود خواهند یافت. هدف استارلینک آن است که پوشش اینترنتی خود را به تمام نقاط ایران برساند. گفته می‌شد که هزینه تجهیزات اولیه (دیش و روتر) حدود ۳۰۰ دلار و اشتراک ماهیانه بین ۱۲۰ تا ۵۰۰ دلار است. برای استفاده از استارلینک، کاربران نیاز به یک دیش مخصوص و روتر دارند که باید در محلی با دید مستقیم به آسمان نصب شود. پس از نصب، دیش به‌طور خودکار به ماهواره‌های استارلینک متصل شده و اینترنت را فراهم می‌کند. تا آگوست ۲۰۲۴، حدود ۶۳۵۰ ماهواره استارلینک در مدار قرار گرفته‌اند که از این تعداد، ۶۲۹۰ ماهواره فعال هستند. همچنین، امکان ردیابی و شناسایی کاربران استارلینک توسط نهاد‌های نظارتی وجود دارد. این تمام چیزی بود که ما از اینترنت استارلینک می‌دانستیم و تصور نمی‌کردیم که به ایران برسد، زیرا استفاده از آن در ایران جز از مسیر غیررسمی و قاچاق تجهیزات ممکن نیست و همین موضوع به هزینه‌های استفاده از آن می‌افزاید.

اینترنت ایران، کند، پراختلال و محدود است

بر اساس گزارش‌ها، همچنان کیفیت اینترنت ایران در وضعیت خطرناک است. از نظر کاربران ایرانی، اینترنت کند، پراختلال و محدود است؛ تنها اختلال اینترنت اوکراین و میانمار از ایران بیشتر است. در زمینه محدودیت، ایران بعد از چین در جایگاه ۹۹ از ۱۰۰ کشور قرار دارد. همچنین بر اساس گزارش Google Crux کیفیت اینترنت ایران در رتبه‌ی ۹۱ و طبق داده‌ی ooni در رتبه ۹۹ از ۱۰۰ کشور است. تجمیع این دو شاخص نشان می‌دهد، ایران در جایگاه ۹۵ از ۱۰۰ کشور ایستاده است. توییتر، فیس‌بوک، تلگرام، اینستاگرام و یوتیوب فیلتر است. بنا بر ادعای معاون وزیر ارتباطات، ۸۰ درصد از کاربران از فیلترشکن استفاده می‌کنند. او در این باره گفته است: «با فیلترینگ، فضایی به وجود آمد که گسترش ابزار فیلترشکن شکل گرفت و طبق آمار رسمی کاربران بیش از ۸۰ درصد از کاربران از این ابزار استفاده می‌کنند. این نشان می‌دهد علاوه بر دسترسی که صاحب پلتفرم ممکن است به اطلاعات کاربر داشته باشد، یک دسترسی جدید دیگر نیز از طریق فیلترشکن به اطلاعات کاربران ایجاد شده و مشخص نیست چه کسانی با چه اهدافی این ابزار را در اختیار کاربران ما قرار می‌دهند.»

بیست هزار میلیارد تومان هزینه فیلترشکن

هزاران میلیارد تومان پول از جیب همین مردم برای فیلترینگ، هزینه می‌شود. به تازگی یکی از نمایندگان مجلس در اشاره به عدد ۲۰ هزار میلیارد تومان پول برای استفاده از فیلترشکن‌ها، خواستار شفاف‌سازی پشت پرده فیلترشکن‌ها شده‌اند. «رضا تقی‌پور انوری» وزیر اسبق ارتباطات و نماینده مردم تهران در این باره گفته است: «حجم مالی بازار فیلترشکن‌ها را شخصاً نمی‌دانم ولی هم وزیر ارتباطات و هم رئیس‌جمهور این عدد را ۲۰ هزار میلیارد تومان را اعلام کرده‌اند. این رقم عدد کمی نیست که از جیب مردم می‌رود و یکی از عوامل نارضایتی مردم هم همین است.»

اینترنت ماهواره‌ای به ایران رسیده است و بیش از ۱۰۰ هزار نفر از آن استفاده می‌کنند. برای خرید تجهیزات این اینترنت حدود ۷۰۰ تا دو هزار دلار پول پرداخت کرده‌اند و ماهانه ۱۰۰ دلار نیز هزینه اشتراک می‌پردازند. اما عده‌ای به رفع فیلتر واتساپ معترض و روانه خیابان‌ها می‌شوند. حامیان فیلترینگ حامیان رانت، فساد و تبعیض بیشتر برای جامعه ایران هستند. ۳۰ هزار تجهیزات اینترنت استارلینک بین هزار و ۵۰۰ تا پنج هزار میلیارد تومان هزینه برده است و ماهانه نیز ۱۰ میلیون دلار برای اشتراک این اینترنت هزینه می‌شود.