امارات جای عمان را گرفت!

دونالد ترامپ اخیرا در مصاحبه با فاکس‌بیزنس اعلام کرد در نامه ارسالی به ایران تاکید کرده است می‌خواهد بر سر برنامه هسته ای این کشور به توافق برسد.

عصر روز چهارشنبه، انور قرقاش در دیدار با سیدعباس عراقچی، نامه ترامپ را به ایران تحویل داد. پیشتر، «مجید تخت‌‌روانچی»، معاون سیاسی وزارت امور خارجه، در سفر اخیرش به ابوظبی با انور قرقاش دیدار کرده بود. با توجه به عدم ارتباط مستقیم میان ایران و آمریکا، حالا این بار امارات میانجی مذاکرات خواهد بود. عمان که به صورت سنتی در سال‌های اخیر به ویژه مذاکرات منتهی به توافق برجام، نقش میانجی را بازی می‌کرد، حالا جای خود را به امارات داده است. کشوری که برخلاف عمان با ایران روابطی ضدونقیض داشته و هر از چند گاهی حتی در مقابل ایران ایستاده است. این که امروز ترامپ نامه خود را از طریق انور قرقاش، نماینده امارات و شخصیتی امنیتی، به ایران می‌فرستد، می‌تواند بیانگر عبور آمریکا از سنت‌های منطقه و دیپلماسی رایج در منطقه باشد. موضوعی که شاید بر روند و نتیجه آینده رابطه یمان ایران و آمریکا اثر بگذارد.

میانجی‌گیری عمان: از آزادی گروگان‌های آمریکایی تا امضای برجام

پس از آن که عراقچی اعلام کرد فرستاده‌ای از یکی از کشورهای عربی، نامه ترامپ را به تهران تحویل می‌دهد، بسیاری گمان می‌کردند به زودی هیئتی از عمان روانه ایران خواهد شد. عمان در کنار همسایگانش یعنی قطر و کویت و همچنین سوئیس که حفاظ منافع ایالات متحده در ایران است، تاکنون بارها نقش مهمی در دیپلماسی غیررسمی میان دو کشور ایفا کرده است.
پس از سقوط بالگردهای آمریکایی در طبس و شکست عملیات نجات گروگان‌های سفارت آمریکا، برخی منابع اشاره کرده‌اند که عمان در انتقال دیپلماتیک اطلاعات میان تهران و واشنگتن نقش داشته و بعدها در تعاملات غیرمستقیم دو کشور درباره بحران گروگان‌گیری سفارت آمریکا نیز به‌عنوان یک واسطه بی‌طرف عمل کرده است. بعدها در جریان جنگ ایران و عراق نیز با شدت گرفتن بحران‌های منطقه‌ای، ماجرای حملات به نفتکش‌ها در خلیج فارس و درگیری‌های یمن، عمان میانجی مهمی به شمار می‌رفت.

بعد از انتخابات سال ۱۳۸۸، سلطان قابوس به عنوان رئیس دولت عمان به ایران آمد تا بتواند از بسته شدن سفارت انگلیس  جلوگیری کند. عمان در دهه‌های اخیر همچنین نقشی کلیدی در میانجی‌گری میان ایران و آمریکا ایفا کرده است. این کشور در مذاکرات محرمانه‌ای که به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) منتهی شد، نقش اساسی داشت و در سال‌های بعد نیز تلاش کرد زمینه مذاکرات جدید را فراهم کند. این کشور در اوایل دهه ۹۰  هجری شمسی  با واسطه شدن بین دولت ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران و برگزاری اولین دور مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران، زمینه ساز توافق هسته‌ای برجام شد؛ عمان از جمله کشورهای حاشیه خلیج فارس بود که از همان ابتدا از انجام این توافق ابراز خرسندی کرد و این توافق را عاملی برای کاهش تنش در منطقه دانست.

تلاش عمان برای کنترل تنش‌های منطقه‌ای

عمان در طول یک سال اخیر با توجه به افزایش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل، نقش میانجی‌گری خود را حفظ کرد. در طول دوره افزایش تنش‌ها از زمان حمله ۷ اکتبر، عمان پیام‌هایی را بین مقام‌های ایرانی و آمریکایی رد و بدل کرده است. در ژانویه ۲۰۲۴ مقام‌های عمانی میزبان هیئت های عالی رتبه ای از هر دو کشور بودند و بین نمایندگان دو طرف که در اتاق هایی جداگانه مستقر بودند به تبادل پیام پرداختند. پیش از حمله پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل در فروردین‌ماه، تهران به واشنگتن اطلاع داده بود که در پاسخ به حمله هوایی به ساختمان سفارتش در دمشق از افزایش قابل توجه تنش اجتناب خواهد کرد. این پیام توسط عمان منتقل شده بود.

آن طور که گفته می‌شود ظاهرا تنها باری که عمان تمایلی به ایفای این نقش نداشت، زمانی بود که پس از ترور ژنرال سلیمانی در ژانویه ۲۰۲۰ تنش ها به اوج خود رسیده بود، زیرا سلطان قابوس، پادشاه عمان در آن مقطع به شدت بیمار بود. در غیاب عمان، سوئیس مدیریت این کانال پشت پرده را بر عهده گرفت.

میانجی‌گری برای برد دو طرف

دولت عمان در دو دهه اخیر به تلاش‌های میانجی‌گرایانه خود در خصوص بحث آزادی و تبادل زندانیان  بین ایران و برخی از کشورهای غربی نیز ادامه داده است؛ وساطت مسقط در ماجرای آزادی  ملوانان بریتانیایی از ایران در سال ۱۳۸۶، آزادی سه  آمریکایی متهم به جاسوسی از زندان اوین در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰، آزادی نازنین زاغری و انوشه آشوری دو شهروند ایرانی-بریتانیایی از زندان‌  و بازگشت حدود نیم میلیارد دلار طلب ایران از بریتانیا که اسفند ۱۴۰۰ رخ داد، آزادی محمد باقر نمازی در ۱۳ مهرماه سال ۱۴۰۱  از جمله اقدامات عمان در این حوزه بوده است. در واقع، رویکرد بی‌طرفانه عمان و روابط حسنه‌اش با هر دو کشور ایران و آمریکا، آن را در مقایسه با دیگر کشورهای عربی به یکی از معدود بازیگران قابل اعتماد برای دیپلماسی پشت پرده تبدیل کرده بود.

از عمان به امارات: تغییر میانجی‌ تغییر نتیجه بازی؟!

امارات متحده عربی در سال‌های گذشته روابط پیچیده‌ای با ایران داشته است؛ از یک‌سو، دو کشور روابط اقتصادی گسترده‌ای دارند و دبی همواره یکی از مراکز اصلی تجارت ایران بوده است، اما از سوی دیگر، امارات در سیاست‌های منطقه‌ای اغلب در مقابل ایران قرار گرفته و از سیاست‌های ضدایرانی آمریکا و عربستان حمایت کرده است. این کشور در بحران یمن، تحریم‌های آمریکا علیه ایران و عادی‌سازی روابط با اسرائیل، در مسیری متفاوت از تهران حرکت کرده است.  
 
با این حال، امارات در سال‌های اخیر تلاش کرده است نقش یک میانجی را هم ایفا کند. انور قرقاش که قرار است روز چهارشنبه نامه ترامپ را به مقامات ایرانی تحویل دهد، پیش از این نیز در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ در مسیر بازسازی روابط ایران و آمریکا تلاش‌هایی انجام داد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن بود که او در پشت پرده به دنبال کاهش تنش‌ها بین دو کشور و ارائه پیشنهادهایی برای یک توافق جدید بود. در شرایط کنونی، امارات احتمالا همچنان سعی خواهد کرد به‌عنوان یک واسطه در برخی مذاکرات عمل کند، اما برخلاف عمان که به دلیل سیاست‌های بی‌طرفانه‌اش مورد اعتماد هر دو طرف است، امارات همچنان با چالش‌هایی در جلب اعتماد ایران مواجه است. این واقعیت تا آن جا اهمیت دارد که شاید حتی بر نتیجه و روند روباط دیپلماتیک میان ایران و آمریکا اثر بگذارد.