حق با کشاورز اصفهانی است یا شهروند یزدی؟!

صالح جوکار، نماینده مردم یزد در مجلس، روز جمعه اعلام کرد که قطعی آب تا روز شنبه ادامه خواهد داشت و پس از آن، با ترمیم بخشی از خطوط، آب شرب به شبکه بازخواهد گشت. طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای یزد، جریان انتقال آب روز یکشنبه کامل می‌شود. 

پس از تخریب تاسیاست انتقال آب یه یزد، مردم برخی از مناطق استان یزد از قطعی کامل یا کمبود آب خبر دادند. سازمان آبفای یزد در بیانیه‌ای از تداوم کم‌آبی خبر داد و اعلام کرد که سطح ذخایر آب شرب در مخازن به پایین‌ترین حد ممکن رسیده است. در همین راستا، اخباری مبنی بر ارسال بطری‌های آب معدنی از استان‌های هم‌جوار از جمله اصفهان به یزد منتشر شد. همچنین تانکرهایی برای توزیع و تامین آب شرب در سطح شهر مستقر شده است. استانداری یزد نیز با هدف کاهش مصرف و مدیریت وضعیت اضطراری، روزهای شنبه و یکشنبه را در این استان تعطیل اعلام کرد.

تنش آبی میان اصفهان و یزد

شرکت آب منطقه‌ای استان یزد روز یکشنبه، نهم فروردین اعلام کرد عده‌ای به ایستگاه‌های پمپاژ سه و چهار خط لوله انتقال آب در محدوده شهرستان ورزنه در اصفهان تعرض کردند و این ایستگاه‌ها را به آتش کشیدند. جوکار، نماینده مردم یزد در مجلس، خسارت این تخریب را ۱۸۰ میلیارد تومان برآورد کرده است. او گفت: «بیش از ۵۰ بار این خط مورد تعرض قرار گرفته است.»

از زمان آغاز به کار پروژه انتقال آب به یزد، کشاورزان شرق اصفهان نسبت به موضوع اعتراض داشتند. این نارضایتی‌ها از اوایل دهه ۹۰، زمانی که بارندگی کاهش یافت و سطح آب سد زاینده‌رود پایین آمد، شدت گرفت. در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۱ اعتراضاتی در ورزنه و دیگر مناطق شرق اصفهان شکل گرفت که در برخی موارد به تخریب خطوط انتقال آب منجر شد. این موضوع، روند آبرسانی به مردم یزد را با مشکل مواجه کرد. مسئولان محلی در یزد می‌گویند چاه‌ها و مخازن و سایر منابع استان پاسخگوی نیاز نیست و هیچ منبع جایگزینی برای جبران آب شرب انتقالی وجود ندارد. به گفته آن‌ها، وابستگی آب آشامیدنی یزد به این لوله انتقال آب حدود ۵۰ درصد است و از ۱۲ شهرستان استان یزد، ۹ شهرستان از آب انتقالی استفاده می‌کنند.

با این حال، کشاورزان اصفهانی معتقدند انتقال آب از زاینده‌رود، سهم آن‌ها را از این رودخانه کاهش داده و موجب خشک‌سالی‌های پیاپی شده که معیشت کشاورزان را به خطر می‌اندازد. مردم اصفهان با دفاع از اقدام معترضان، بار دیگر خواستار تجدیدنظر در انتقال آب از زاینده‌رود به استان‌های دیگر هستند. آن‌ها تاکید می‌کنند ادعاهای موجود مبنی بر این که کشاورزان اصفهانی، با برداشت بی‌رویه آب از حوزه زاینده‌رود، روند فرونشست زمین و خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی را تشدید می‌کنند، بی‌پایه و اساس است. معترضان معتقدند که تخریب تاسیسات نتیجه سال‌ها بی‌توجهی به مطالبات کشاورزان و مدیریت نادرست منابع آبی است. همچنین، برخی بر این باورند که توسعه صنایع آب‌بر در اصفهان و یزد بدون در نظر گرفتن ظرفیت منابع آبی منطقه، بحران را تشدید کرده است. به‌عنوان مثال، تاسیس صنایع فولاد در فلات مرکزی ایران، که نیازمند آب فراوان است، مورد انتقاد قرار گرفته است.

تنش آبی می‌تواند به بحران اجتماعی بدل شود

طرح انتقال آب از اصفهان به یزد نخستین‌بار در دهه ۶۰ شمسی مطرح شد و در نهایت، در سال ۱۳۷۸ به بهره‌برداری رسید. هدف از اجرای این طرح، تامین آب شرب استان یزد بود که با محدودیت منابع آبی سطحی و زیرزمینی روبه‌روست. خط انتقال آب، از تونل کوهرنگ و سد زاینده‌رود آغاز می‌شود و پس از عبور از مناطق شرقی اصفهان و طی مسیری ۳۰۰ کیلومتری، به یزد می‌رسد.

با این حال، سال‌هاست که کارشناسان محیط زیست نسبت به پروژه‌های انتقال آب بدون توجه به ظرفیت‌های منطقه‌ای هشدار می‌دهند. «کاوه مدنی»، رئیس موسسه آب و محیط زیست و سلامت دانشگاه سازمان ملل متحد، می‌گوید بر اساس مطالعات منطقه‌ای او، انتقال آب به زاینده‌رود این حوزه را تشنه‌تر می‌کند چون عملا آب بیشتر عامل توسعه بیشتر در منطقه می‌شود. با وجود کم‌آبی تاریخی شهرهای اصفهان و یزد، کارخانه‌ها و صنایع آب‌بر از جمله فولاد و کاشی‌سازی در این استان‌ها متمرکز شده است.

در جدال اخیر میان مردم اصفهان و یزد، دو طرف به مصرف بی‌رویه منابع آبی متهم می‌شوند. از یک سو، مردم اصفهان می‌گویند آب انتقالی از زاینده‌رود برای توسعه صنایع فولاد و کاشی استان یزد مورد استفاده قرار می‌گیرد. آن‌ها معتقدند آب شرب تنها بهانه‌ای است که معیشت کشاورزان اصفهانی قربانی صنایع یزد شود. از سویی دیگر، مردم یزد با تاکید بر کم‌آبی استان، کشاورزان اصفهانی را متهم می‌کنند که برای کشت محصولاتی مثل برنج و هندوانه و استفاده غیرقانونی از منابع آبی، نیاز مردم یزد به آب شرب را نادیده می‌گیرند. تنش بر سر حق استفاده از منابع آبی موجود در حالی بار دیگر شدت گرفته است که بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند توسعه ناهماهنگ صنایع و مدیریت نادرست منابع آبی، عامل شکاف میان مردم دو استان است.

برای حل تنش‌ها، به بحث از ناترازی منابع آبی بپردازید

کاوه مدنی که در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی، معاونت سازمان محیط زیست را برعهده داشت، بارها نسبت به خطرات و خسارات انتقال آب به زاینده‌رود و از زاینده‌رود به یزد، هشدار داده بود. کارشناسان محیط زیست معتقدند که با اجرای نخستین پروژه‌های انتقال آب از حوزه کارون به زاینده‌رود، جمعیت محدوده این رودخانه، کشاورزی و صنایع در اطراف این رودخانه گسترش یافت. تاسیس و گسترش صنایع در استان‌های کویری یزد و اصفهان امروز به نقطه‌ای رسیده که از این استان‌ها با عنوان قطب صنعتی کشور یاد می‌شود.

هرچند بحران کم‌آبی در سال‌های اخیر تمام استان‌های کشور را تحت تاثیر قرار داده است، گسترش طرح‌های صنعتی و تداوم فعالیت‌های کشاورزی در فلات مرکزی ایران، وضعیت آبی اصفهان و یزد را وخیم‌تر کرده است. فعالان محیط زیست معتقدند دولت باید فورا بر روی کاهش مصارف و تغییر مدل توسعه تمرکز کند و از استقراض بیشتر آب خودداری کند. به طور مثال، انتقال صنایع به جنوب کشور و حمایت از کشاورزان استان‌های مرکزی برای تغییر شیوه معاش، می‌تواند در بلندمدت بحران آبی را کنترل کند. در شرایطی که تنش‌ها میان دو استان همجوار یزد و اصفهان به اوج خود رسیده، دولت باید هر چه زودتر برای مدیریت این بحران و کنترل تنش‌ها وارد عمل شود.