الهه حسین نژاد؛ خانواده برای قصاص قاتل باید دیه بدهند؟!

پرونده قتل الهه حسین‌نژاد، دختر ۲۴ ساله‌ای که در مسیر بازگشت به خانه ناپدید شد و جسدش چند روز بعد در حوالی فرودگاه کشف شد، اکنون در مرحله رسیدگی قضایی قرار دارد. با شناسایی و دستگیری قاتل به نام «بهمن فرزانه» و اعتراف صریح او، این سؤال حقوقی مهم در افکار عمومی مطرح شده است: آیا خانواده الهه برای قصاص قاتل دخترشان باید مبلغی تحت عنوان دیه پرداخت کنند؟

در روز‌های اخیر حتی برخی از صفحات مجازی برای کمک در پرداخت دیه قاتل الهه حسین نژاد شکل گرفته است. در نظام حقوق کیفری ایران، قتل به سه دسته‌ی عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم می‌شود. معنای دو دسته اول قتل مشخص است، اما خطای محض به قتلی گفته می‌شود که قاتل نه قصد ضرب داشته و نه قصد قتل، اما به‌صورت تصادفی یا غیرعمد باعث مرگ دیگری شده است. در دو نوع دوم (شبه‌عمد و خطا)، قصاص اجرا نمی‌شود و تنها دیه پرداخت می‌گردد که توسط مرتکب یا خانواده‌اش پرداخت می‌شود. اما در قتل عمد که در پرونده الهه حسین‌نژاد از سوی پلیس و مراجع قضایی تأیید شده خانواده مقتول حق قصاص دارند.

قصاص در قتل زن و تکلیف خانواده برای پرداخت دیه

طبق ماده ۳۸۲ قانون مجازات اسلامی، اگر مردی عمداً زنی را به قتل برساند، اولیای دم زن برای اجرای حکم قصاص باید «نصف دیه کامل مرد» را به خانواده قاتل بپردازند. این قاعده قانونی به دلیل نابرابری دیه زن و مرد، موجب شده است که در مواردی مانند قتل الهه، اجرای قصاص مشروط به پرداخت این مبلغ از سوی بازماندگان قربانی شود.

آیا خانواده الهه واقعاً باید این پول را بپردازند؟

قانون‌گذار در سال‌های اخیر راه‌حلی برای این مشکل پیش‌بینی کرده است. بر اساس تبصره ماده ۵۵۱ قانون مجازات اسلامی، در قتل‌های عمدی، تفاوت دیه زن و مرد می‌تواند از طریق «صندوق تأمین خسارت‌های بدنی» پرداخت شود. علاوه بر آن، ماده ۴۲۸ همین قانون مقرر می‌کند که اگر اولیای دم توان پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند، و اگر جنایت ارتکابی احساسات عمومی را جریحه‌دار کرده یا مصلحت در اجرای قصاص باشد، این مبلغ می‌تواند با تشخیص رئیس قوه قضائیه، از بیت‌المال پرداخت شود. در مورد الهه حسین‌نژاد، با توجه به واکنش گسترده افکار عمومی، این قتل مشمول شرایط ماده ۴۲۸ خواهد شد و خانواده او برای اجرای قصاص نیازی به پرداخت شخصی نخواهند داشت.

از آنجا که قاتل الهه نه‌تن‌ها مرتکب قتل عمد شده، بلکه در جریان ارتکاب جرم دست به آدم‌ربایی نیز زده است، ممکن است حتی بدون درخواست قصاص از سوی خانواده مقتول، حکم اعدام از مجاری دیگر قضایی برای او صادر شود. بر اساس قوانین فعلی، در قتل عمدی یک زن، خانواده مقتول برای قصاص باید فاضل دیه (نصف دیه مرد) را بپردازند. اما در پرونده‌هایی مانند قتل الهه حسین‌نژاد که نه‌تن‌ها موجب رنج یک خانواده بلکه موجب جریحه‌دار شدن احساسات عمومی شده، امکان پرداخت این دیه از بیت‌المال یا صندوق جبران خسارت‌های بدنی وجود دارد.