گنگ علی ضیاء، رپ فارسی و حاشیه‌های شایع!

موسیقی رپ در ایران، از ابتدا با موانع بسیاری مواجه بود، برای همین از خوانندگان و نوازندگان در این سبک اغلب با عنوان گروه‌های موسیقی زیرزمینی یاد می‌شود. در سال‌های اخیر و البته بیشتر در قالب طنز آهنگ‌های رپ حتی از صدا وسیما نیز پخش شده، اما این سبک همواره از سوی نهاد‌های رسمی طرد شده است شاید چون به اسم موسیقی اعتراضی شناخنه می‌شود.

برخی برنامه «گنگ» را به عنوان پروژه‌ای برای دستوری کردن موسیقی رپ عنوان کرده‌اند و برخی آن را گامی مثبت در راستای قانونی شدن و امکان برگزاری کنسرت و آشنایی بیشتر مردم با این موسیقی دانستند.

اما در این میان شدت بدبینی‌ها به رسمی شدن این موسیقی پررنگ‌تر است چرا که به گمان بسیاری از طرفداران رپ، یکی از نمود‌های این موسیقی، زیرزمینی بودن آن است و درخواست مجوز با ذات اعتراضی این موسیقی در تضاد است.

منتقدان برنامه گنگ معتقدند مجوز برای موسیقی رپ، آن را از معنا و هویت تهی خواهد کرد، چون صدور مجوز منوط به تایید محتوایی از سوی نهاد‌های رسمی خواهد بود. مخاطبانِ معترض موسیقی رپ به تدریج بین دو جریان رسمی و زیرزمینی تقسیم می‌شوند و پیوند رپ با خیابان و جنبش‌های اعتراضی تضعیف می‌گردد و دیگر رپ موسیقی اعتراضی نخواهد بود و خودسانسوری در بین خوانندگان رپ به هنجار بدل خواهد شد.

موضوع دیگری در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است، ادبیات شعری در این موسیقی است که در بسیاری از موارد با توجه به استفاده از الفاظ رکیک اساسا امکان اعطای مجوز به آنها را پیشاپیش منتفی می‌کند.

واکنش کاربران به برنامه گنگ علی ضیاء و اظهارات شایع

در شبکه‌های اجتماعی نیز برنامه گنگ مورد بحث قرار گرفته است. کاربران ازدو جنبه یکی درباره موسیقی رپ و یکی درباره خود برنامه گنگ و علی ضیاء به اظهارنظر پرداخته‌اند.

برخی کاربران صدور مجوز ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی) برای پخش این برنامه را تامل برانگیز خوانده‌اند و در همین راستا این برنامه را در جهت کنترل بر فضای موسیقی رپ و طرفداران آن عنوان کرده‌اند.

برخی کاربران با انتشار تصاویر و اظهارات قدیمی علی ضیاء در تلویزیون مانند «اعلام آمادگی او برای اعزام به سوریه بعنوان مدافع حرم» را در کنار خوانندگان رپ مورد نقد قرار داده‌اند.

کاربری با نام «حافظه تاریخی» دو نقل قول از محمدرضا شایع، رپر که برنامه گنگ با حضور او برگزار شده، آورده است: «محمدرضا شایع: آبان ۱۴۰۴: آخه رپری که بره اجازه بگیره رپره؟ رپ مجاز؟ بعد رپی که من می‌خونم؟

آذر ۱۴۰۴، اجرا در برنامه مجاز «گنگ» علی ضیا در پلتفرم فیلیمو: اجازه بدن بخونیم، اگه اجازه بدن ما درستش می‌کنیم همه‌چی رو.»

کاربری نوشته: «خداروشکر انقدر شنونده موسیقی راک فارسی کمه که علی ضیا سمتش نمیاد».

کاربری نوشته است: «یکی از بهترین برنامه‌های چند وقت اخیر همین گنگ علی ضیا بود! میدونی چرا براندازا و سلطنت طلبا سوختن و فحش میدن؟! چون نگرانن با قانونی شدن رپ، پایگاه اجتماعیشون از این هم ضعیف‌تر بشه».

یکی هم با بیان نقل قول علی ضیا مبنی بر اینکه «این برنامه برای این است که مسئولان صدای ما را بشنوند» نوشته: تو با اجازه همان مسئولان برنامه را پخش کرده‌ای!

کاربری هم مخالف نظر کاربر بالا نوشته است: «پیام روشنه: علی ضیا دیگه اون مجری پسر خوبِ تلویزیون نیست. ایشون رسماً به اپوزیسیون پیوسته.»

واکنش رسانه‌ها

عصر ایران با تیتر «گنگ؛ نقطه‌ای روشن که بخش مهمی از جامعه را به رسمیت می‌شناسد» در این باره نوشته است: انتشار برنامه گنگ هم می‌تواند نقطه عطفی از لحاظ فرهنگی در ایران به شمار رود و این سبک موسیقی را به جای تهدید تبدیل به فرصتی برای رشد و بازنمایی متفاوت، اما درستی از فرهنگ ایرانی کند.

خبرگزاری ایسنا نیز با تیتر «شایع در «گنگ»؛ دیده شدن یا سانسور؟» نوشت: پخش نخستین قسمت از برنامه «گنگ» با اجرای علی ضیاء و حضور «شایع»، بار دیگر نسبت پرتنش رپ فارسی با رسانه رسمی را به صدر بحث‌های فرهنگی بازگرداند؛ حضوری که برای برخی نشانه‌ای از به رسمیت شناخته‌شدن این موسیقی بود و برای عده‌ای دیگر، گامی به‌سوی استحاله و سانسور.

واکنش «شایع» پس از انتشار گنگ

محمدرضا داداش‌پور با نام هنری «شایع»، رپر ایرانی، پس از انتقاد‌های رپر‌های دیگر و کاربران شبکه‌های اجتماعی به حضورش در برنامه «گنگ» علی ضیاء، یک ویدیو عذرخواهی در صفحه اینستاگرامش منتشر کرد.

او گفته: من فکر می‌کردم با این کار قدمی برای رپ برمی‌دارم.

شایع که این ویدیو را در اینستاگرام منتشر کرده بود، سپس آن را حذف کرد.

تاریخچه‌ای از رپ فارسی

رپ فارسی برگرفته از سبک رپ در آمریکا است هرچند همهٔ ویژگی‌های آن را ندارد و اصطلاحا بومی شده است.

موسیقی رپ در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی و از میان موسیقی سیاه پوستان فقیر در ایالات متحده متولد شد. رپ در واقع یک نوع موسیقی اعتراض‌آمیز خیابانی است. این موسیقی از پیش پا افتاده‌ترین، سهل‌ترین و خیابانی‌ترین کلمات استفاده می‌کند؛ بدون این که از حیث ادبی بتوان این نوع استفاده را نقد کرد. در نوشتن متن ترانه‌های رپ، هیچ الزامی برای رعایت قوانین ادبی وجود ندارد.

موسیقی رپ به موضوعاتی از جمله اختلافات طبقاتی، مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می‌پردازد. کلام آن اگرچه قافیه‌هایی ضعیف دارد و در نگاه بسیاری شعر ناب به حساب نمی‌آید، اما با همین سادگی و با زبان عامیانه سعی در انتقال معانی مورد نظر خود دارد.

موسیقی رپ در ایران در دههٔ ۱۹۹۰ میلادی متولد شد؛ که همزمان بود با آشنایی با برخی رشته‌های ورزشی مانند اسکیت‌بورد و هنر‌هایی مانند نقاشی گرافیتی و رقص هیپ‌هاپ. خواننده‌های رپ بیشتر به‌طور زیرزمینی و غیرمجاز در این سبک فعالند.

موسیقی رپ فارسی را به دو دسته تقسیم می‌کنند؛ دسته اول رپر‌های مین‌استریم که بیشتر از موضوع‌هایی مانند زندگی و افکار خود، خوشگذرانی، عشق و مسائل روزمره و عادی ترانه‌های خود را می‌نویسند. دسته دوم رپر‌های زیرزمینی که از نظر آرایه و قافیه‌ها پیچیده‌تر و معمولاً معترض‌تر از خوانندگان مین استریم هستند.

در مورد فعالیت گروه‌های زیرزمینی رپ فارسی در ایران و تاریخچه آن اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما گفته می‌شود؛ بنیان‌گذار رپ فارسی در ایران «شایان» است. او در سال ۱۳۷۵ در سبک‌های گنگستا رپ فارسی و آمریکایی آغاز به کار کرد. شایان، پرجمعیت‌ترین گروه رپ فارسی را تأسیس کرد که متشکل از پانزده نفر بود. این گروه واژخنیا نام داشت و تک‌تک اعضا، دست پرورده خود شایان بودند. واژخنیا در تهران و کالیفرنیا عضوگیری می‌کرد.

«یاس» یکی از خوانندگان مشهور رپ در مصاحبه‌ای گفته بود که برای اولین بار، ایده نوشتن رپ فارسی را از شایان گرفته است. «هیچ‌کس» هم در مصاحبه‌ای، شایان را اولین رپر ایرانی نامید. سال‌ها پیش، هیچ‌کس در یک تست رپ توسط شایان رد شده بود.

اولین آلبوم رپی که مجوز گرفت

متعاقباً در اواخر دهه ۱۳۷۰ خورشیدی موسیقی با این حال و هوا در یک برنامهٔ تلویزیونی به نام «اکسیژن» در ایران پخش شد. این قطعه توسط شهاب حسینی مجری برنامه خوانده شد و تا حدودی مورد توجه قرار گرفت. دو سال بعد از این نیز، اولین آلبوم رسمی رپ فارسی در ایران توسط شاهکار بینش‌پژوه با نام اسکناس منتشر شد. این آلبوم که در سبک رپ طنز بود، اولین آلبوم رپ فارسی بود که در ایران با مجوز رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد.

در اواخر دههٔ هفتاد خورشیدی رپ فارسی شکل جدی‌تری به خود گرفت، گروه زدبازی، گروه دونفرهٔ یاشار و شایان و سروش لشکری با نام مستعار «هیچ‌کس»، یاسر بختیاری با نام مستعار «یاس»، بهنام مهرخوان با نام مستعار «دیو سپید» در آمریکا از اولین خوانندگان و سپس بهرام نورایی، عرفان، حسین رحمتی، رضا ناصری آزاد، از اولین گروه‌ها یا اشخاصی هستند که به رپ فارسی پرداختند.