نعیمه عطامنش
جنگ و صلح همواره بخش مهمی از تاریخ زندگی بشر تشکیل میدهد. اگر چه جنگ اغلب به دلایل عملی، وجود شرایط نامساعد، مسائل ایدئوژیک، فرصت طلبی، قدرت طلبی رخ میدهد؛ اما تلاش فیلسوفان بیشتر بر این بوده که این موضوع در فلسفه اخلاق یا فلسفهی سیاست بررسی کنند.
البته فیلسوفان هیچ گاه در این موضوع که «آیا امکان وجود صلح بین انسانها در سراسر عالم وجود دارد؟» هم نظر نبودند.
کانت یکی از فیلسوفان مشهور مدرنیته بود که حدود دو قرن پیش به وجود «صلح پایدار» بین انسانها معتقد بود و اثری فاخر تحت همین عنوان خلق کرد که بعدها در حوزهی سیاست بینالملل استفاده شد.
در تمام آثار کانت، ارتباط منسجمی بین اخلاق، عقل نظری و سیاست وجود دارد؛ همین امر در مورد رسالهی «صلح پایدار» نیز صادق است. کانت این اثر را پیش فرض فلسفی نگاشته که عقل نظری بر پایهی تجربه نمیتواند تمام حوزههای معرفت و شناخت آدمی را پوشش داد، بلکه نیاز به اصول و اساس عقل عملی و اخلاق دارد که مستقل از تجربه باشد. او در عین حال شرور بودن انسان را به رسمیت میشناسد، اما معتقد است با کمک اخلاق و عقل عملی نهفته در ذات بشر، میتوان از این نزاعها دوری جست و به این درگیریها خاتمه داد.
به اعتقاد کانت، تکثر گستردهیاندیشهها همیشه و دائماً باعث نزاع بوده و هر چه اخلاق گستردهتر شود، این نزاعها و جدالها کمتر میشود، که البته نباید از نقش نظام سیاسی غافل شد.
گذر از جنگ طبیعی دائمی از نظر کانت، علاوه بر پختهتر شدن اخلاق و عقل عملی، به صلح پایدار نیاز دارد که برقراری آن مستلزم شش شرط است:
• برای صیانت از صلح واقعی هیچ یمان صلحی که در آن به طور ضمنی دستاویز برای جنگ در آینده باشد، معتبر نخواهد بود.
• هیچ کشوری نباید از طریق «وراثت» و مانند آن تحت مالکیت کشور دیگری درآید، و استقلال آن نابود شود.
• ارتشهای ثابت و نیروهای مسلح تحت پرچم باید به تدریج نابود شود.
• مقروض شدن یک دولت به دولت دیگر به دلیل ثروتمند بودن ممنوع است.
• هیچ کشوری حق دخالت خشونتآمیز در سایر کشورها ندارد.
• هنگام جنگ، دست زدن به اقداماتی همانند شکستن پیمان و تحریک اتباع که صلح را دشوار و ناممکن کنند، ممنوع است.
رسالهی صلح پایدار برقراری وضعیت صلح میان ملتها را تحت سه ماده بنیادین مطرح کرده است:
ماده اول: قانون اساسی هر ملتی باید جمهوری باشد.
ماده دوم: حق ملتها باید مبتنی بر فدراسیونی از کشورهای آزاد باشد.
ماده سوم: حق جهان وطنی باید به شرایط مهمان نوازی جهان شمول محدود شود. تمام افراد بشر باید بتوانند در کنار هم زیستن را تجربه کنند.
با این کهاندیشههای کانت در باب «صلح پایدار» میان ملتها و و دولتها آسان به نظر نمیرسد، اما هنوز میتواند انگیزهساز پیشرفت نوع بشر در آینده باشد. ایدهی کانت امری است البته مشروط به آموزش و فرهنگسازی در تمام جهان، در غیر این صورت بیشک از هم میپاشد؛ و بیتردید یکی از راههای مهم نیل به هدف تعامل از رهگذر گفتوگو و همکاری دسته جمعی ژرف پیوسته و استوار است.
ویدیو:
گزینش همچنان قربانی می گیرد
مرز حریم خصوصی و عرصه عمومی کجاست؟
اینفوگرافیک