موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران زیر سیطره سیاست

اعتقادی به تخصص ندارید؟

در جلسه بررسی صلاحیت محمدمهدی اسماعیلی در مجلس، مخالفان از پرونده‌های مفتوح مالی او و بیگانه بودنش با بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد صحبت کردند، اما او وزیر شد و فعالیت خود را شروع کرد. دوم شهریور ۱۴۰۰، «علی‌اصغر خانی» نماینده شاهرود و میامی  در مخالفت با اسماعیلی گفت: «اگر به اهداف و وظایف این وزارتخانه نگاهی کنید، خواهید دید نیازمند چه افرادی است. در حالی که اسماعیلی، دانش‌آموخته علوم سیاسی است و شاید بتواند به‌سختی تنها یکی از وظایف را به صورت تخصصی اداره کند.»

به نظر می‌رسد این دانش‌آموخته علوم سیاسی، اعتقادی به تخصص و تحصیلات مرتبط با وظایف و مدیریت ندارد. چراکه الان نیز به عنوان یک دانش آموخته علوم سیاسی، ریاست مهم‌ترین موسسه تحقیقاتی در علوم اجتماعی را به عهده گرفته است. اگرچه نام او در سایت این موسسه به عنوان مدیرمسئول نشریه درج شده است، اما بررسی‌های فراز نشان می‌دهد که در غالب اوقات مدیر مسئول نشریه و رییس موسسه یک فرد است.

پاداش پایان وزارت، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی است؟

در جریان بررسی صلاحیت او در مجلس، سیدعلی یزدی‌خواه، نماینده مردم تهران در مخالفت با او گفت: «سوالم از ایشان که در کارنامه اجرایی‌شان، معاونت سیاسی‌امنیتی استانداری اصفهان دیده می‌شود، این است که چرا در استانداری اصفهان که از نظر بودجه خارج از شمول، رقمی در حد چند صد میلیون تومان را دربرمی‌گیرد شاهد عدم انضباط مالی در هنگام حضور ایشان بودیم؟ الان که وزارتخانه می‌آیند، وزارتخانه‌ای با بیش از ۸۵ درصد بودجه خارج از شمول چه خواهند کرد؟ اگر عملکرد ایشان شفاف بود و پرونده نداشت ما نگران نبودیم، اما الان که دو هزار و پانصد میلیون تومان با ۸۵ درصد خارج از شمول در اختیارشان قرار می‌گیرد، نگرانیم.»

اکنون بسیاری از دانش آموختگان و استادان علوم اجتماعی  نگران سرنوشت اولین موسسه تحقیقاتی علوم اجتماعی در ایران هستند. 

از احسان نراقی تا محمد مهدی اسماعیلی

مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، اولین و مهم‌ترین مؤسسه تحقیقاتی در حوزه علوم اجتماعی دانشگاه تهران است که در تاریخ ۲۵ فروردین سال ۱۳۳۷ با تصویب اساسنامه آن در شورای دانشگاه تهران به ریاست دکتر غلامحسین صدیقی و به مدیریت دکتر احسان نراقی آغاز به کار کرد. این موسسه ابتدا زیرمجموعه دانشکده ادبیات بود و در باغ نگارستان کار خود را شروع کرد. اما در سال ۱۳۵۱ با موسسه آموزش و تحقیقات تعاون ادغام شد و دانشکده علوم اجتماعی و تعاون شکل گرفت. آرشیو غنی این موسسه بیش از دو هزار و پانصد جلد کتاب داشت و دوره‌های نایاب بسیاری از نشریات نیز بخشی از این آرشیو بود که تعدادی از آنها به کتابخانه علوم اجتماعی دانشگاه تهران واگذار شد. ماهیت این موسسه از همان ابتدا انجام فعالیت‌های پژوهشی در حوز اجتماعی بود و خروجی آن به صورت کتاب منتشر می‌شد. مؤسسه تحقیقات اجتماعی دارای یک مجله علمی پژوهشی به نام «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران» است. جلال آل‌احمد، حسن حبیبی، ابوالحسن بنی‌صدر، حبیب‌الله پیمان، پرویز ورجاوند، جمشید بهنام، علی‌محمد کاردان، مرتضی کتبی، غلامعباس توسلی، فیروز توفیق، شاپور راسخ، احمد اشرف، باقر ساروخانی، داور شیخاوندی، نادر افشار نادری، جواد صفی‌نژاد، محمود روح‌الامینی و غلامحسین ساعدی، روزگاری از اعضای این موسسه بودند. حمید پارسانیا، احمد نادری، فیروز توفیق، نادر افشار نادری، عبدالحسین نیک گهر، مصطفی ازکیا، سید ضیاء هاشمی و حسین ایمانی جاجرمی از روسای این موسسه در دهه‌های اخیر بوده‌اند.

احمد نادری، یار قدیمی مهدی اسماعیلی

باز شدن پای اسماعیلی به این موسسه به شهریور ۱۳۹۸ باز می‌گردد. در آن زمان «احمد نادری»، رئیس موسسه، طی حکمی «محمدمهدی اسماعیلی» را به مدت دو سال به سمت «مدیر گروه جامعه شناسی سیاسی» منصوب کرد. احمد نادری نماینده مجلس، دانشیار مردم‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، همان کسی است که در آذر سال ۱۳۹۹، «طالبان را جنبش اصیل منطقه خواند.» همچنین یک هفته مانده به یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به ریاست احمد نادری نتایج نظرسنجی‌ای را منتشر کرد که در آن از شهروندان تهرانی درباره انتخابات مجلس، عملکرد دولت، شهرداری و شورای اسلامی شهر پرسش شده‌است. در این نظرسنجی ادعا شد که بیش از ۹۳ درصد از مردم تهران از عملکرد مدیریت دولت ناراضی هستند.

غلامرضا جمشیدیها مسئول مستقیم انتخاب اسماعیلی

محمد مهدی اسماعیلی در سکوت کامل رسانه‌ای پست جدید خود را در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی گرفت. پیگیری‌های فراز نشان می‌دهد که «محمد مقیمی» رییس سابق دانشگاه تهران در روز‌های آخر فعالیت خود در این انتخاب دخالت داشته است. اگرچه بر اساس ماده ۱۰ اساسنامه جدید این موسسه، رییس بر اساس پیشنهاد رییس دانشکده علوم اجتماعی مشخص می‌شود. رییس دانشکده علوم اجتماعی تهران «غلامرضا جمشیدیها» است همان رییسی که ویدئوی منتشر شده از حمله و فحاشی او به دانشجویان، بازتاب زیادی در شبکه‌های اجتماعی در آبان سال گذشته داشت. ایشان مسئول مستقیم تعیین رییس موسسه است و باید پاسخ دهد که چرا فردی را خارج از هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی به رییس سابق دانشگاه تهران معرفی کرده است.

مصیبت و تحقیر علوم اجتماعی

از زمان تاسیس موسسه حتی زمانی که وابسته به دانشکده ادبیات بود، رییس از هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشکده ادبیات انتخاب می‌شد. همواره رییس موسسه و مدیر مسئول نشریه آن یک نفر بوده است. یک منبع آگاه در این باره به فراز می‌گوید: «این برای اولین بار در تاریخ بیش از ۶۰ ساله موسسه است که این مصیبت و این تحقیر علوم اجتماعی رقم می‌خورد. به نظر من این افراد دنبال تحقیقات اجتماعی نیستند بلکه این موسسه به یک برند با ارزش بدل شده است. عده‌ای می‌خواهند از فضای این موسسه استفاده کنند حتی اگر از حوزه اجتماعی نیامده باشند. این یک امتیازی است که به آقای اسماعیلی داده شده است. انگار هر زمان دوره وزارت یک وزیر تمام می‌شود، پاداشی باید به او داده شود. در حال حاضر پاداش محمد مهدی اسماعیلی نیز ریاست این موسسه است.»

این موسسه نقش مطالعاتی، آموزشی، مشاوره و رایزنی دارد و قدیمی‌ترین اتاق فکر علوم اجتماعی در ایران است و حتی در خاورمیانه نیز سابقه بی‌نظیری دارد. افراد برجسته زیادی در این موسسه فعالیت داشتند واین فضا یک ثروت ملی است، اما حالا نام محمد مهدی اسماعیلی در کنار افرادی، چون احسان نراقی و علی محمد کاردان قرار گرفته است. تمام افرادی که بی سر و صدا در انتخاب او به عنوان رییس این موسسه نقش داشته‌اند باید پاسخگوی این انتخاب باشند. اعتبار این موسسه قدیمی با چنین انتخابات و انتصاباتی به حراج گذاشته شده است و امروز می‌توانیم از مرگ موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی صحبت کنیم.