تعلیق آزادی گروگان‌ها با دیدار رهبران حماس از تهران ارتباط دارد؟

کمتر از سه هفته پس از اجرای توافق آتش‌بس غزه، حالا زمزمه‌هایی مبنی بر شکست این توافق و آغاز دوباره جنگ شنیده می‌شود. «نصرت‌الله تاجیک»، دیپلمات پیشین و تحلیلگر سیاسی، معتقد است توقف روند آزادی گروگان‌ها ارتباطی با دیدار هیات حماس از تهران ندارد، بلکه نتیجه تعلل عامدانه اسرائیل در مذاکرات است. او معتقد است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، با توجه به وضعیت داخلی و فشارهای بین‌المللی، به دنبال تغییر قواعد بازی است و احتمال دارد با حمایت‌های غیرمستقیم دونالد ترامپ، مسیر جنگ را از سر گیرد.

به گفته تاجیک، اسرائیل توافق آتش‌بس را به‌طور کامل رعایت نکرده و حماس با ایجاد فشار بر میانجی‌ها، سعی دارد امتیازات بیشتری بگیرد و از موقعیت خود محافظت کند. در این میان، سیاست‌های ترامپ نیز نقش مهمی در آینده این درگیری دارد. طرح‌هایی مانند کوچاندن فلسطینیان به مصر و اردن، نشان می‌دهد که آمریکا در حال بازتعریف استراتژی خود در قبال مسئله فلسطین است اما ترامپ به تاریخ خاورمیانه توجه نمی‌کند. تاجیک هشدار می‌دهد که اگر سازمان‌های بین‌المللی و نخبگان منطقه‌ای در برابر این رویکرد منفعل بمانند، آشفتگی سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای منطقه را تهدید خواهد کرد.

نصرت‌الله تاجیک

آیا توقف فرایند آزادی گروگان‌ها با دیدار رهبران حماس و آیت‌الله خامنه‌ای مرتبط است؟

به عقیده من، حماس در این مورد حق دارد. در حقیقت، اسرائیلی‌ها مخصوصا نتانیاهو در ادامه مذاکرات تعلل کردند. وضعیت کنونی هیچ ارتباطی به ملاقات شورای رهبری حماس با رهبری و حضور این گروه در ایران ندارد. ممکن است برخی این گونه استدلال کنند، اما در واقعیت ما هنوز هیچ قرینه محکم و محکمه‌پسندی نداریم که این طور ارتباطی را تایید کند. افزون بر این، اصلا ملاقات حماس یا اصلا حضور آن در ایران، به دلیل دهه فجر صورت گرفت، یعنی نهایتا یک هفته پیش قرار بود مقامات حماس به ایران بیایند. با این حال، قرار بود هفته قبل مذاکرات دوحه ادامه پیدا کند و بعد از آن، از ۱۵ فوریه، دور دوم آزادی‌ گروگان‌ها صورت بگیرد ولی اسرائیلی‌ها در رفتن به دوحه تعلل کردند.

البته این تنها بخشی از وضعیت موجود را توضیح می‌دهد. از آن طرف، باید به تداوم حملات اسرائیل به کرانه باختری، شخم زدن اردوگاه جنین، اظهارات نتانیاهو مبنی بر سخت بودن مرحله دوم آزادی گروگان‌ها و ... توجه داشت. نتانیاهو پیش‌تر نیز اعلام کرده بود که تشکیل کشور فلسطینی نه تنها به نفع حماس بلکه به نفع ایران هم خواهد بود. به نظر می‌آید این مقدمات یا مثلا اقدامات اسرائیل در لبنان، منشا وضعیت فعلی است.

با توجه به این که نتانیاهو تشکیل جلسه امنیتی را جلو انداخته، چه پیش‌بینی از تصمیم اسرائیل می‌توان داشت؟

من فکر می‌کنم تصمیم اسرائیل مربوط به این لحظه نیست. به نظر می‌رسد تاخیر اسرائیل در شرکت در جلسه دوحه، بیشتر با این هدف صورت گرفت که نتانیاهو به آمریکا برود و احتمالا با ترامپ بر سر مواردی مثل آتش‌بس غزه یا حماس صحبت کند. هدف اصلی ترامپ در خاورمیانه، برتری دادن به اسرائیل است. او در این سفر اظهارنظرهایی داشت که سبب شد نتانیاهو با رضایت خاطر از سفر برگردد و علارغم مخالفت‌های داخلی، اعتماد به نفس بیشتری گرفت.

افزون بر این، ذهنیت نتانیاهو الان آشفته است چون فکر می‌کند در ماجرای توافق با حماس بازنده شده است. به عقیده من فکر درستی است. اسرائیلی‌ها فکر می‌کردند توان نظامی حماس را از بین برده‌اند. با این حال، نه تنها توان حماس نابود نشد، بلکه این گروه توانست نیروی سیاسی خود را هم نشان دهد. حماس با تحمیل خواسته‌هایش در نحوه آزادسازی گروگان‌ها و شروطی که در تفاهم آتش‌بس گذاشت، در حقیقت این احساس را به اسرائیل القا کرده که اسرائیل بازنده جنگ است. مخالفین نتانیاهو هم بر همین موضوع تاکید دارند. در دنیا نیز، همه پذیرفته‌اند که حماس در بازی روانی با اسرائیل، دست بالاتر را داشته است. در این شرایط، به نظر می‌آید نتانیاهو حضور ترامپ در آمریکا را یک اتفاق مثبت می‌داند و فکر می‌کند اگر این آتش‌بس به هم بخورد، امتیازات بیشتری به دست می‌آورد. بنابراین، به عقیده من نتانیاهو در صدد این است که بازی را به هم بزند. این موضوع با توجه به تهدیدات ترامپ، اعلام آمادگی ارتش و پاسخ حماس به ترامپ، احتمال شروع دوباره جنگ را تقویت می‌کند.

حماس مدعی است اسرائیل به توافق پایبند نبوده اما اسرائیل این ادعا را رد می‌کند. نظر شما چیست؟

به عقیده من این تلقی حماس درست است و همان طور که اعلام شده، حماس عمدا آزادی گروگان‌ها را ۵ روز به تعویق انداخته تا در این فرصت، کشورهای میانجی‌ به اسرائیل فشار بیاورند. این موضوع نشان می‌دهد اسرائیل به شرایط توافق پایبند نبوده و آن را زیر پا گذاشته است. حماس هم برای اعمال قدرت و نشان دادن اقتدار خود در شرایط کنونی، بازی خوبی را شروع کرده است. به گمان من، برآورد حماس این است که با به راه انداختن یک بازی روانی و دخیل کردن میانجیگران از جمله قطر و مصر و سایرین، جنگ اتفاق نخواهد افتاد. تلقی حماس این است که آتش‌بس ادامه پیدا خواهد کرد و توافق انجام می‌شود. اما از طرفی دیگر، حماس نگران است تنها برگ برنده خود در مقابل اسرائیل یعنی همین زندانیان را به راحتی از دست بدهد. هرچند حماس به توافق پایبند است، نگران است در شرایط جدید و با روش‌های قلدرمآبانه ترامپ، سیگنال غلطی به نتانیاهو بدهد و او توافق را نقض کند. در حالی که از آن طرف، حماس زندانیانی را که در اختیار داشته، آزاد کرده باشد. بنابراین، حماس می‌خواهد مطمئن شود که توافق تا پایان ادامه خواهد یافت.

با توجه به این که ترامپ گفته وضعیت گروگان‌ها غیرقابل‌تحمل است، آیا آمریکا وارد عمل خواهد شد؟

من بعید می‌دانم آمریکا راسا وارد درگیری شود، یعنی اگر اتفاقی هم بیفتد، این خود اسرائیلی‌ها هستند که حملاتی را آغاز می‌کنند. شاید هم این اتفاق را بهانه کنند تا دوباره مردمی را که به خانه‌هایشان برگشته‌اند، به جنوب غزه و رفح کوچ بدهند.

به نظر من، پاسخ این سوال تا همین جا روشن است. اما به طور کلی در رابطه با نحوه مواجهه آمریکا با قضیه فلسطین، باید به تحولات عظیم‌تری توجه کرد که در پشت صحنه اتفاق می‌افتد. ترامپ دنبال کوچاندن دو میلیون مردم غزه به مصر و اردن است. از آن طرف، نتانیاهو در مقابل اصرار عربستان برای تشکیل فلسطین و عدم مهاجرت آن‌ها به مصر و اردن، به خود عربستان تشر زده و می‌گوید این مردم را در اراضی خالی خودتان اسکان بدهید. این بحث‌ها سابقه‌ای تاریخی دارد اما به عقیده من، افکار ترامپ چندان با وضعیت و حقایق و واقعیات منطقه همخوان نیست. مصر و اردن با توجه به مشکلات داخلی اصلا نمی‌توانند پذیرای فلسطینی‌ها باشند. با این همه، تمام فکر و ذکر ترامپ معطوف به انجام کاری است این است که غزه از این حالت خارج شود و دیگر تهدیدی برای اسرائیل نباشد. ترامپ به جای توجه به واقعیت و تاکید بر بحث اشغال، صورت مسئله را پاک می‌کند. او دائم روی این ایده مانور می‌دهد که اسرائیل سرزمین و فضای کافی ندارد.

به عقیده من، این مسئله به تلاش دیپلماتیک و رسانه‌ای نیاز دارد و اعراب و نخبگان جهان اسلام باید با این مسئله قوی‌تر برخورد کنند. همان‌طور که حتی در آمریکا، این مخالفت‌ها شدت یافته و یک نظرسنجی اخیر سی‌بی‌اس نشان می‌دهد، ۴۷ درصد از مردم آمریکا با اظهارنظر اخیر ترامپ در مورد غزه، مخالف هستند. خود کرانه باختری هم اهمیت زیادی دارد، چون در داخل اسرائیل، تندروها از اشغال کرانه باختری صحبت می‌کنند. تمامی این مسائل نشان می‌دهد صورت مسئله فلسطین در حال پاک شدن است. باید به این موضوع توجه کرد که پیش از این، زمانی که همین موضع نسبت به فلسطین مطرح شده بود، هفت اکتبر اتفاق افتاد. حالا دوباره قصد اصلی پاک کردن صورت مسئله فلسطین است و طبیعتا وضعیت دوباره آشفته می‌شود. به عقیده من، بهم‌ریختگی اوضاع منطقه یک آشفتگی سیاسی اجتماعی به وجود خواهد آورد. به همین دلیل، من باور دارم سازمان‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها، نخبگان و سازمان‌های منطقه‌ای بین‌المللی باید حساسیت بیشتری از خود نشان دهند و اجازه ندهند اندیشه‌های ترامپ و نتانیاهو منطقه را بهم بریزد.