یزدی‌ها در مورد افغانی‌ها چه می‌گویند؟!

بر اساس آخرین آمار منتشرشده از سوی استاندار یزد در ۳۰ مهر ۱۴۰۲، بیش از ۱۵۰ هزار تبعه افغانستان در استان حضور دارند. گزارش‌ها و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد اکثر این جمعیت در محله‌های بافت‌های تاریخی زندگی می‌کنند و تراکم جمعیت آن‌ها روز به روز افزایش می‌یابد. با افزایش حضور مهاجران غیرقانونی به ویژه در سه سال گذشته، صدای اعتراض مردم یزد از جمله مناطقی مثل اکرم‌آباد  در حاشیه شهر، بلند شده است.

یکی از شهروندان یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد در مورد تجربه همسایگی با اتباع می‌گوید: «من ۲۵ ساله کاسب بازارم و مغازه لبنیاتی دارم. تا چند سال پیش رفتار افغانستانی‌ها دوستانه‌تر بود. الان ۹۰ درصدشان خودشان صاحب‌خانه اند و جالب این که، غیر از ضایعاتی‌ها که دست گرفتند، الان بساز بفروش هم شدند. یعنی نانوایی ها که نگویم کلا در قرق آن‌هاست. چون من هر روز از نزدیک باهاشون در ارتباط هستم، می‌بینم چه وحدتی با هم دارند؛ مثلا من مغازه‌دار اگر یک ذره با یکی از آن‌ها بحث کنم، باور نمی‌کنید کاری می‌کنند که دیگر هیچ کدامشون به این مغازه نیایند. اگر این‌ها صد سال هم در ایران باشند، ولله ولله قسم ایرانی را دوست خود نمی‌دانند. فقط الان به خاطر این که مهاجرند یک ذره کوتاه می‌آیند. بعضی از آن‌ها که کارت دائم دارند فقط بیا و ببین فرزندانشان چه‌ها که نمی‌کنند؛ از دعوا و چاقو‌کشی بگیر تا موتور‌سواری‌های سه نفره و...»

یزدی‌ها نژادپرست‌اند یا ناراضی‌؟

«کاش یکبار یک مامور امنیتی یا نهادی می‌آمد با مستندات حرف‌هایم را اثبات می کردم تا فقط ببیند ایرانی و یزدی الان در اکرم‌آباد در اقلیت است.» این بخشی از پیام یک مغازه‌دار یزدی است که سال‌هاست در منطقه اکرم‌آباد با مهاجران زندگی می‌کند و می‌گوید تنها در طی پنج سال گذشته، همه مناسبات عوض شده و نارضایتی از رفتارهای آسیب‌زا مهاجران افزایش یافته است.

در سال‌های اخیر، انتشار تصاویری از فراخوان عدم اجاره مسکن به اتباع در سطح استان یزد، با واکنش‌ منفی برخی از مردم روبرو شده است. نژادپرستی و تنگ‌نظری نسبت به مهاجران تنها بخشی از عناوینی است که به مردم یزد نسبت داده می‌شود. با این همه، روایت‌های شخصی مردم یزد به خصوص کسانی که سال‌هاست در محلات مختلف این استان با مهاجران زندگی می‌کنند، از چالش‌های روزمره این همزیستی خبر می‌دهد. یکی از شهروندان یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد می‌گوید: «برای یه دونه نون، بلوار دشتی، نجف‌آباد، پاسداران و چهارراه امیرالمومنین رو زیر و رو کردم. سه تا نانوایی باز بود ولی هر کدام ۳۰ تا مشتری داشت که ۲۰ نفر آن‌ها افغانی بودند؛ ماشاالله به یکی دوتا هم راضی نیستن، هرکدام بالای ده تا نان می‌خواهند... ما نان گیرمان نمی‌آید، آن وقت افغانی‌ها دسته دسته نان می‌برند.» با افزایش جمعیت مهاجران در سال‌های اخیر و شدت گرفتن بحث ناترازی منابع در کشور، نارضایتی مردم از مصرف یارانه‌های پنهان دولت افزایش یافته است. آمارها نشان می‌دهد، مهاجران افغان سالانه ۱۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان تنها از یارانه نان استفاده می‌کنند.

اتباع بیگانه، یکی از دلایل اصلی افزایش نرخ اجاره در یزد

فروردین ماه ۱۴۰۲، «محمدرضا دشتی‌نژاد»، نائب‌رئیس اتحادیه مشاورین املاک یزد، در مصاحبه با رسانه یزدرسا گفت: «بر خلاف تمام پیش‌بینی‌ها نرخ اجاره‌بها از ابتدای سال جاری تاکنون در برخی مناطق شهر یزد تا ۵۰ درصد افزایش داشته است. مناطقی چون شهرک دانشگاه، صفائیه، بلوار شهید دشتی، اکرمیه و اکرم‌آباد بیشترین درصد افزایش اجاره‌بها را شاهد بوده‌اند. یکی از دلایل اصلی نرخ اجاره‌بها در مناطق حاشیه شهر، اتباع بیگانه‌ اند.»

بسیاری از مردم شهرستان‌های یزد، میبد و زارچ سال‌هاست نسبت به اجاره دادن منازل مسکونی به اتباع گله دارند. آن طور نائب‌رئیس اتحادیه مشاورین املاک یزد می‌گوید: «از آنجا که مهاجران به صورت گروهی در یک مکان اسکان پیدا می‌کنند، حاضر به پرداخت مبالغ بسیار بالا هستند و این موجب بالارفتن نرخ اجاره‌بها می‌شود.» شهروندان یزدی مقصر اصلی این وضعیت را بنگاه‌داران و تطمیع شدن صاحب‌خانه‌ها می‌دانند. یکی از شهروندان یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد می‌گوید: «پارسال یکی از هم‌محله‌ای‌های ما می‌خواست یک دفتر را با ماهی ۷۰۰ تومان اجاره کند، یک بنگاهی آمد و صاحب ملک را به طمع انداخت و داد به اتباع با ماهی ۳ میلیون اجاره.»

احساس ناامنی در هر لحظه و هر گوشه از شهر

شهروندان یزدی می‌گویند در سال‌های اخیر، جمعیت مهاجر در سراسر شهر افزایش یافته و حالا هیچ یک از فضاهای شهری دیگر امنیت سابق را ندارد. بر اساس آخرین آمار منتشرشده توسط استاندار یزد در مهرماه ۱۴۰۲، بیش از ۱۵ تا ۲۵ هزار تبعه افغانی غیرمجاز در استان حضور دارند که درصد قابل‌توجهی از جرائم را به خود اختصاص داده‌اند. یکی از شهروندان یزدی در مصاحبه با روزنامه اینترنتی فراز می‌گوید: «یزد یک زمانی به خاطر امنیت آن معروف بود ولی حالا من که خودم سال‌ها مسیر سرکار تا خانه را پیاده می‌رفتم، می‌ترسم از یک ساعتی به بعد تنها در خیابان قیام قدم بزنم. اطراف بافت تاریخی که بدتر است. فرق نمی‌کند روز باشد یا شب، ما زن‌ها عملا نمی‌توانیم در کوچه پس‌کوچه‌های اطراف مسجد جامع قدم بزنیم و نگران نباشیم مزاحمی یکهو جلوشان ظاهر شود.»

یکی دیگر از ساکنان محله بلوار جمهوری یزد در مرکز شهر، می‌گوید: «در یکی از کوچه‌های همین بلوار جمهوری، یک خانه مخروبه و خیلی بزرگ است که چند خانواده افغانستانی در آن ساکن هستند ... متاسفانه مردان افغانی ساکن در این محل، همه پیاده یا با موتور در کوچه جولان می‌دهند، حرف‌های رکیک می‌زنند، عربده می‌کشند و کوچه را می‌بندند. طوری رعب و وحشت ایجاد کرده‌اند که اهالی محله دیگر رغبتی به پیاده‌روی در آن اطراف را ندارند. هیچ کس جرات نمی‌کند زن و بچه خود را تنها بیرون بفرستد.»

به گفته کارشناسان، وضعیت فعلی پذیرش مهاجران در یزد زمینه را برای شکل گیری اقتصاد زیرزمینی، قاچاق انسان و جرائم سازمان‌یافته فراهم می‌کند. برخی از این اتباع غیرمجاز، به دلیل فقر، بیکاری و نداشتن حمایت‌های قانونی، ممکن است به سمت فعالیت‌های مجرمانه سوق پیدا کنند. یکی از شهروندان یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد می‌گوید: «صبح‌ها میدان‌های یزد پر از افغانی‌هایی است که دنبال کار روزمزدند. کار گیر آمد که هیچ، نیامد بعضی‌هایشان می‌روند دنبال خلاف.»

برای افغانی‌ها کار هست، برای یزدی‌ها نه!

«می‌گم چطور برای افغانستانی‌ها کار پره ولی برای ایرانی‌ها نیست؟ پشت خونه‌هامون در اکرم‌آباد، ساختمون‌هایی هست که می‌گویند کارگاهه. در واقع یک مغازه بزرگ با یک در برقی هست که داخلش پر زن‌های افغانیه. آنجا پسته بسته‌بندی می‌کردن و درشت و ریزهاش رو جدا می‌کردن. پرسیدم اینجا کار چه جوریه؟ گفت خودمون با فامیل‌هامون کار می‌کنیم، برای غریبه نیست. جالبه افغانستانی ها کارشون گروهیه؛ حالا من که در به در دنبال کار خونگی یا کاری نزدیک خونه هستم، اصلا نیست.» این پیام یک دختر یزدی است که در محله‌ای مهاجرنشین نمی‌تواند کار پیدا کند.

بر اساس مشاهدات میدانی، بخش عمده‌ای از موقعیت‌های شغلی برای نیروی کار ساده در اختیار مهاجران افغان قرار دارد و انگیزه مهاجرت غیرقانونی افغان‌ها به ایران را افزایش می‌دهند. یک راننده اسنپ یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد می‌گوید: «دیروز عصر یه افغانی رو از مهریز می‌رسوندم شهرک صنعتی یزد. می‌گفت ایران خیلی خوبه. همه چی از نون و آب و برق ارزونه، کار هم زیاده. می‌گفت یه دونه نون تو کشورش ۲۵ هزار تومنه، بنزین لیتری ۷۰ ۸۰ تومن، لوله‌کشی آب و گاز که ندارن، برق هم فقط روزی چندساعت هست. کجا برن بهتر از این جا؟ فقط مجانی بیان ایران کار کنن، پول بفرستن کشورشون.»

شهروندان یزدی، مقصر اصلی این وضعیت را کارفرمایان می‌دانند که برای سود بیشتر، از نیروی کار ارزان‌قیمت استفاده می‌کنند. یکی از شهروندان یزدی در پیامی به کانال خبری توفان یزد می‌گوید: «خود مردم یزد مقصر این وضعیت هستند. از دامدار و باغدار گرفته تا استادبنا و پیمانکار، ترجیح می‌دهند با حقوق کمتر اتباع غیرمجاز را به کار بگیرند. حتی پیمانکار شهرداری هم برای کارهای عمرانی شهر از همین نیروی کار استفاده می‌کند. چند وقت پیش، در محدوده پارک بزرگ شهر لوله‌گذاری می‌کردند، از کارگران سوال کردم حتی یکی‌شان هم ایرانی نبود؛ همه افغانی بودند.»
 
تجربه مردم یزد از همزیستی با مهاجران بیگانه، نشان از نارضایتی دارد که انکارشدنی نیست. از همزیستی با مهاجران در استان یزد واقعیتی انکارناپذیر است؛ واقعیتی که نمی‌توان آن را صرفاً با برچسب نژادپرستی کنار زد یا نادیده گرفت. گلایه‌های مردم از گرانی مسکن، محدود شدن فرصت‌های شغلی، احساس ناامنی و تغییر بافت اجتماعی، بیانگر یک بحران اقتصادی و اجتماعی است که در غیاب سیاست‌گذاری‌های درست، تنها رو به وخامت می‌رود. این نارضایتی، هم ناشی از کم‌کاری‌ نهادهای تصمیم‌گیر در کنترل ورود و اسکان مهاجران است، هم نتیجه بی‌تفاوتی به دغدغه‌های مشروع مردم میزبان. راه برون‌رفت از این وضعیت، تنها ساماندهی وضعیت مهاجران و به رسمیت شناختن حقوق مردم میزبان است.