چه چیزی واشنگتن و تهران را دوباره پای میز مذاکره آورد؟

همزمان با برگزاری دور دوم مذاکرات میان ایران و ایالات متحده در رم، مرور چهار دهه گفت‌وگوی پرتنش و پرفرازونشیب میان دو کشور بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. مصطفی نجفی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با فراز با نگاهی به تاریخچه این مذاکرات از دولت موقت بازرگان تا پرونده برجام و رایزنی‌های اخیر، تأکید می‌کند که مذاکره با آمریکا نه یک استثنا، بلکه یک روند مداوم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است. او می‌گوید که در اغلب این مذاکرات، بدعهدی از سوی آمریکا و مداخلات بازیگران منطقه‌ای—به‌ویژه اسرائیل—نقش کلیدی در بی‌نتیجه ماندن تلاش‌ها داشته‌اند. به گفته نجفی، غنی‌سازی اورانیوم اصلی‌ترین اهرم ایران در میز مذاکره است؛ توقف آن به‌معنای از دست دادن تنها ابزار فشار ایران تلقی می‌شود. او همچنین می‌افزاید که ایران راستی‌آزمایی توسط آمریکا را نمی‌پذیرد و تنها آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را مرجع راستی‌آزمایی می‌داند. اختلاف دیگر، بر سر نحوه نگهداری مواد غنی‌شده است؛ آمریکا خواهان انتقال آن به کشور ثالث است، اما ایران بر نگهداری آن در داخل کشور با نظارت شدید تأکید دارد، تا در صورت بدعهدی مجدد آمریکا، بتواند آن را به چرخه بازگرداند. از نگاه نجفی، بحث موشکی نیز از خطوط قرمز قطعی ایران در مذاکرات است و هشدار می‌دهد که در صورت شکست مذاکرات، اسرائیل ممکن است آمریکا را به سمت اقدام نظامی علیه ایران سوق دهد.

مصطفی نجفی:

مذاکرات بین ایران و آمریکا از دولت موقت آغاز شد/ در ۴۶ سال گذشته، مذاکرات مختلفی با آمریکا داشته‌ایم/ این گفت‌وگوها از روزهای اول انقلاب، در قالب دیپلماسی پنهان و آشکار و به صورت مذاکره مستقیم و غیرمستقیم وجود داشته‌اند/ اولین مذاکرات بین ایران و آمریکا بین دولت موقت و آمریکایی‌ها بود که در الجزایر انجام شد؛ این مذاکرات به تسخیر سفارت آمریکا انجامید/ پس از آن، مذاکراتی شکل گرفت که به صدور بیانیه الجزایر برای حل‌وفصل موضوع گروگان‌های آمریکایی منجر شد/ در این ۴۶ سال، ایران و آمریکا بر سر شش پرونده مختلف وارد مذاکره شدند/ آمریکایی‌ها به مفاد بیانیه الجزایر عمل نکردند و این مسئله آغاز بی‌اعتمادی بین دو کشور شد/ در بحبوحه جنگ ایران و عراق، ماجرای مک‌فارلین پیش آمد/ این مذاکرات حدود یک سال و نیم ادامه داشت، اما با مداخله و کارشکنی‌هایی در داخل ایران افشا شد، درحالی‌که می‌توانست بحران سیاسی ایران و آمریکا را حل‌وفصل کند/ سه پرونده مربوط به عادی‌سازی روابط—شامل مذاکرات دولت موقت، بیانیه الجزایر، و ماجرای مک‌فارلین—همگی در دهه نخست انقلاب اتفاق افتادند/ در زمان حمله آمریکا به افغانستان، شاهد همکاری بی‌سابقه امنیتی ایران با آمریکا در قالب دیپلماسی پنهان بودیم/ سفیر افغانستان معتقد بود که این همکاری می‌تواند فرصتی برای حل بحران ایران و آمریکا باشد/ اما تنها سه ماه بعد، جورج بوش ایران را «محور شرارت» نامید و این فرصت از دست رفت/ در پی حمله آمریکا به عراق، مذاکرات مستقیمی بین ایران و آمریکا شکل گرفت، ولی آمریکا میز مذاکره را ترک کرد/ مورد آخر، پرونده برجام بود که در دهه ۱۳۹۰ به اوج خود رسید/ در جریان مذاکرات برجام، هم گفت‌وگوهای مستقیم و هم غیرمستقیم بین مقامات ایرانی و آمریکایی انجام شد/ در این پرونده، کشورهای منطقه با توافق برجام مخالف بودند/ مذاکره با آمریکا استثنا نبوده و در تمام دولت‌های جمهوری اسلامی ادامه داشته و خواهد داشت/ از میان شش پرونده مورد مذاکره، آمریکا در پنج مورد بدعهدی کرده است/ اسرائیل و لابی‌های این رژیم نقش پررنگی در نرسیدن مذاکرات به نتیجه داشتند/ در ایران، اراده سیاسی برای حل مشکلات با آمریکا وجود داشته است/ مذاکرات ایران و آمریکا معمولاً از دل اضطرار شکل گرفته‌اند/ چانه‌زنی گروه‌های سیاسی داخلی باعث شد که «نه» به مذاکره، به «آری» تبدیل شود/ باید میان مواضع اعلانی و مواضع اعمالی در سیاست خارجی ایران تفاوت قائل شد/ یکی از عواملی که منجر به موافقت با مذاکره شد، نامه ترامپ بود/ کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز از افزایش تنش هراس داشتند، چراکه معتقد بودند این تنش‌ها می‌تواند به آن‌ها آسیب بزند/ تصمیم‌گیری درباره مذاکره یا عدم مذاکره با آمریکا، تصمیم شخصی دولت یا آقای عراقچی نیست/ وزارت خارجه، صرفاً مجری تصمیمات نظام است/ عراقچی از معدود دیپلمات‌هایی است که پس از انقلاب، اجماع نظری درباره‌اش وجود دارد/ سیاست خارجی ایران در چند دهه اخیر آسیب جدی دیده است؛ به‌گونه‌ای که در شرایط ثبات، دچار انفعال هستیم و ابتکار خاصی نداریم، ولی در شرایط اضطرار و بحران، سیاست خارجی ما پویاتر عمل می‌کند/ اگر غنی‌سازی را متوقف کنیم، دیگر چیزی در دست نداریم/ غنی‌سازی عامل اصلی است که آمریکا را به مذاکره با ایران وادار می‌کند/ برگ اصلی ما در مذاکرات، همان غنی‌سازی است/ ایران با راستی‌آزمایی توسط آمریکا مخالف است و آن را نمی‌پذیرد؛ راستی‌آزمایی باید توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شود/ آمریکا می‌خواهد مواد غنی‌شده ایران را به کشور ثالثی منتقل کند، اما ایران می‌خواهد این مواد تحت محافظت شدید در داخل کشور باقی بماند تا اگر آمریکا بدعهدی کرد، ایران بتواند مواد را دوباره وارد چرخه کند/ بحث موشکی نیز خط قرمز ایران در مذاکرات است/ اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، بازیگری به نام اسرائیل می‌تواند آمریکا را ترغیب کند تا به ایران حمله نظامی کند/ در ایران این دیدگاه وجود دارد که اگر مذاکرات به شکست بینجامد و تهدیدی جدی علیه کشور شکل بگیرد، ممکن است دکترین هسته‌ای ایران تغییر کند/ برخی معتقدند در چنین شرایطی، احتمال حرکت به‌سمت تولید سلاح هسته‌ای افزایش خواهد یافت.