وقتی سلاح هسته‌ای مانع از درگیری با سلاح متعارف نشد!

منازعه میان هند و پاکستان، پدیده‌ای تاریخی و ریشه‌دار است که در برخی مقاطع زمانی، به واسطه حوادث مختلف فعال می‌شود. نزاع هند و پاکستان همچون اتشفشانی است که هر چند سال یکبار فوران می‌کند ولی با وجود آتس بس پس از آن همچنان بعنوان یک گسل فعال باقی خواهد ماند. در بحران کنونی میان هند و پاکستان، علیرغم اقدامات تحریک‌آمیز و تلافی‌جویانه از سوی هر دو کشور، نشانه‌هایی از تمایل به جلوگیری از تشدید بیشتر بحران مشاهده می‌شود.  

در واقع همان‌طور که در گذشته نیز مشاهده شده است، درگیری‌های نظامی در این منطقه معمولاً به دلیل قدرت هسته‌ای که هر دو کشور دارند، به یک نقطه غیرقابل بازگشت می‌رسند و در نهایت منجر به یک بحران بزرگ می‌شوند که تبعات فاجعه‌آمیز برای منطقه و حتی جهان خواهد داشت. به همین دلیل است که سیاستمداران در هر دو کشور با وجود تمامی تحریکات و فشار‌های نظامی در نهایت به منطق دیپلماسی و گفتگو روی آورده‌اند تا از وقوع یک جنگ گسترده جلوگیری کنند. در نهایت این وضعیت نشان می‌دهند که علی‌رغم شرایط پرتنش، هنوز در هر دو کشور تمایلی برای حفظ ثبات و کاهش شدت بحران وجود دارد تا درگیری به یک بحران تمام‌عیار بدل نخواهد شد. البته این تحلیل خوش‌بینانه، همچنان در برابر تهدید عناصر افراطی در دو سوی مرز آسیب‌پذیر است. واقعیت آن است که نه منطقه و نه جامعه جهانی، تاب تحمل یک جنگ گسترده دیگر را ندارند؛ بویژه میان دو قدرت مجهز به تسلیحات هسته‌ای. در چنین شرایطی، تنها راه معقول، بازگشت به دیپلماسی و عقلانیت است.
از زمان استقلال دو کشور در ۱۹۴۷ تاکنون، این دشمنی مزمن منجر به سه جنگ تمام‌عیار، یک نبرد محدود در کارگیل و ده‌ها درگیری مرزی شده است. دکترین هسته‌ای پاکستان این بود که هرگونه حمله‌ای حتی محدود به خاک اصلی پاکستان، جنگی همه جانبه محسوب شده و ما از سلاح هسته‌ای استفاده خواهیم کرد واین موضوع را وزیر دفاع پاکستان قبل از حمله هند به ۹ هدف اعلام کرد. بدین جهت بود که هند پس از حمله اول اعلام کرد که مناطقی در خاک کشمیر تحت سلطه پاکستان حمله کرده و تاسیسات ارتش پاکستان و زیر ساخت‌های آن کشور را مورد هدف قرار نداده است. هند آن مناطق را اردوگاه‌های گروه‌های مبارز کشمیری اعلام کرد. درست مثل حمله‌ای که در سال ۲۰۱۹ برای اولین بار در یک درگیری محدود بالاکوت مقر مبارزان کشمیری را مورد هدف قرار داد و با عدم عکس العمل پاکستان روبرو شد و آتش بس برقرار شد.

اما این بار بر خلاف انتظار هندی‌ها، ارتش پاکستان عکس العمل شدیدی از خود نشان داد و مقر ارتش هند در جامو و چندین نقطه دیگر مربوط به ارتش هند را در خاک آن کشور مورد هدف پهباد و موشک قرار داد. هندی‌ها پس از آنکه در ابتدا اعلام کردند نوع حمله آنان به شکلی بوده که تنش را افزایش نداده و صرفا پاسخی محدود و حساب شده به حادثه انفجار اتوبوس حامل توریست‌ها در پلگام بوده است وقتی دیدند پاکستانی‌ها پاسخی فراتر از انتظار داده اند که تنش را گسترش می‌دهد پایگاه‌های نظامی و مقر اصلی نیروی هوایی پاکستان و حتی پادگان اصلی ارتش در ۱۰ کیلومتری اسلام آباد را مورد هدف موشک قرار دادند.

این اقدام پاکستان محدودیتی که ارتش هند برای خود در حمله به ارتش پاکستان در نظر گرفته بود برداشت و موجب حمله موشکی هند به مقر اصلی نیروی هوایی و همچنین نزدیکی پایگاه‌های پرتاب هسته‌ای در راولپندی پاکستان شد. پاکستان نیز متقابلا مراکز نظامی در چند ایالت پنجاب و راجستان را هدف قرار داد. مراکز مورد هدف دردو کشور رو به گسترش بود که دخالت و و تماس ۲۰ کشور از جمله امریکا و عربستان دو کشور را به آتش بس هدایت کرد.

از مهم‌ترین حوادث پیش از این،   درسال ۲۰۱۹ بود که گروه شبه نظامی  جیش محمد با حمله انتحاری در پولواما بین نظامیان هند ۴۶ نفر کشت ولی پاسخ هند متفاوت از گذشته بود، آن‌ها در  حمله به منطقه بالاکوت در کشمیر تحت سلطه پاکستان به مقر گروه جیش محمد حمله کردند، این نخستین بار پس از جنگ ۱۹۷۱ دوکشور بود که هواپیما‌های هندی از خط کنترل فرضی بین دوکشور عبور و به منطقه‌ای در داخل خاک کشمیرپاکستان حمله کردند. در جنگ هفته گذشته حملات دو کشور از مناطق کشمیر تحت سلطه فراتر رفت و به خاک اصلی دو کشور رسید همچنین از مقر مبارزین به پایگاه‌ها و مراکز فرماندهی نظامی ارتش گسترش یافت و حتی نزدیکی مراکز هسته‌ای نیز مورد هدف قرار گرفت.

هر دو کشور به منافعی که می‌خواستند در پی آتش بس رسیدند. پاکستانی‌ها نمی‌خواهند وضعیت کشمیر پس از سرکوبی‌های شدید چند ساله و لغو خومختاری کشمیرو دیگر قوانین کشمیر در قانون اساسی هند در سال ۱۴۰۲، در آنجا شکل عادی به خود بگیرد و دوم اینکه خواستار آن هستند که کشمیر همچنان به عنوان یک موضوع بین المللی در سطح جهانی نمود و وجود داشته باشد که با دخالت امریکا و ترامپ توافق آتش بس با هند برقرار شد.
سیاست پاکستان همواره این بوده که در بحران‌های جهانی و منطقه‌ای مثل بلوک بندی جهان آزاد و کمونیسم در گذشته و یا مبارزه با تروریسم در سطح منطقه‌ای نقش داشته باشد و از این نقش درآمد و آورده برای ارتش خودش درست کند و منافعی را کسب کند ولی اوضاع جهانی و منطقع‌ای پس از خروج نیرو‌های امریکا از افغانستان به صورتی است که این کشور منزوی و فراموش شده است و بالعکس هند کشوری مطرح در سطح جهانی و منطقه است که از سوی امریکا در برابر چین مرتب تقویت و حمایت می‌گردد.  
پیامد این اتفاقات این بود که تهدید پاکستان به پاسخ هسته‌ای کارایی خود را از دست داد و دو کشور می‌توانند جنگ‌های را با سلاح حتی متعارف داشته باشند بدون آنکه نگران استفاده از سلاح هسته‌ای باشند.

قبل از روی کار آمدن مودی نخست وزیر هندو گرای افراطی، پاسخ هند به اینگونه حوادث، شکایت از پاکستان نزد محافل بین المللی، فشار‌های سیاسی و اقتصادی و اقدامات نرم بود، اما با دولت مودی وی سیاست چشم در برابر چشم را عنوان کرد و ضمن عملیات تلافی جویانه نظامی بصورت موثر جدایی طلبان بلوچ را در ایالت بلوچستان پاکستان حمایت و تقویت نمود و دفاتری برای فعالیت علنی آنان در خاک هند فراهم ساخت.
در پی این سیاست بود که هند برای اولین بار پس از جنگ همه جانبه دهه ۷۰ اقدام به شلیک موشک به مقر‌های مبارزین کشمیری در منطقه کشمیر تحت سلطه پاکستان در سال ۲۰۱۹ نمود و این اقدام جسورانه در پیروزی مودی در انتخابات بعدی او موثر افتاد.

در سطح جهانی وضعیت هند هر سال نسبت به گذشته بهتر شده خصوصا در دوره ترامپ روابط نزدیک بین او و ترامپ سطح روابط را عمیق و گسترده‌تر کرد و به لایه‌های امنیتی و امور حساس رسانید و از نظر اقتصادی نیز حدود ۵۰ میلیارد دلارمازاد تجاری نسبت به امریکا دارد هند همزمان روابط نزدیک خود را با روسیه حفظ کرده و از فرصت درگیری امریکا و غرب با روس‌ها در اوکراین استفاده کرده و نفت ارزان تری از روس‌ها به مقدار زیادی خریداری نموده است.
ترامپ در برابر قیام مردم کشمیر در برابر ظلم ارتش هند واکنش مناسبی نشان نداد و از دولت هند حمایت‌های ضمنی داشته است. از طرفی روابط هند با اسراییل بیش از بیش گسترش یافت و از الگوی سرکوب اسراییل علیه فلسطینی‌ها در مورد کشمیری‌ها استفده کرده است.

در مقابل آن پاکستان در سطح جهانی منزوی و تحریم‌های جدیدی از سوی امریکا علیه پاکستان اعلام شد و بسیاری از کمک‌های امریکا به پاکستان و ارتش آن قطع شد ضمن اینکه مناقشات داخلی و کنار زدن عمران خان از نخست وزیری پیش از اتمام دوره قانونی پیامد منفی نزد کشور‌های خارجی داشته است. از جهت اقتصادی این کشور ورشکسته بود و بانک جهانی و صندوق بین المللی پول حاضر به اعطای وام به آن کشور نشد در نهایت سه کشور عربستان قطر و امارات طی نامه‌ای مشترک به بانک جهانی وام این کشوررا تضمین کردند لذا وضع اقتصادی نابسامان هست وتهدید‌های امنیتی بی سابقه‌ای از سوی افغانستان و طالبان پاکستان ارتش این کشور را عاجز کرده است.

اما این درگیری توانست انسجام بی نظیری بین اقشار مختلف مردم پاکستان ایجاد کند و مردم را به حمایت از ارتش بیاورد موضوعی که چندین سال است ارتش در این کشوربشدت از آن رنج می‌برد. در واقع این درگیری نظامی موجب شد چهره ارتش نزد طبقه شهری که پس از عزل عمران خان بشدت تخریب شده بود بازسازی شود و منافع مهم کوتاه مدتی برای ارتش داشته است چنانچه یکی از امرای ارتش پاکستان به همبستگی مردم و ارتش در این جنگ اذعان نمود ولی در هر صورتی پاکستان توان اقتصادی که بتواند جنگی  طول بکشد را ندارد.

 در سمت هند نیز مودی نخست وزیر از حزب هندوگرای بی جی پی که در انتخابات جولای ۲۰۲۴ برای بار دوم موفق به کسب قدرت شد گزارش‌ها از کاهش پشتیبانی اجتماعی از او است. در دور گذشته انتخابات (۲۰۱۹) هند با شلیک موشک به کشمیر پاکستان احساسات هندو‌ها را علیه پاکستان تهییج و توانست تاثیر مهمی در پیروزی مودی درانتخابات بگذارد.  

پیامد‌های یک درگیری هسته‌ای بین هند و پاکستان

سیاست فعلی ایران برقرای نوعی توازن بین هند و پاکستان و داشتن روابط حسنه با هردو طرف است. در جنگ‌های گذشته در زمان شاه که رخ داد ایران غیرعلنی از پاکستان حمایت‌های موثری انجام داد و سرزمین ایران عمق استراتژیک پاکستان در برابر هند شده بود. پاکستان همسایه ایران است و بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد از طرفی هند تا جنگ جهانی دوم همسایه بلافصل ایران بوده و الان نیز دو کشور یکدیگر را همسایه تلقی می‌کنند.

ایران با هند و پاکستان مشترکات فرهنگی، اجتماعی، زبانی و تمدنی فراوان دارد و در واقع بخشی از فلات تمدنی ایران به حساب می‌آید، ما صلح و ثبات را در این فلات را به نفع خود می‌دانیم. مسلمانان ۲۵۰ میلیون از جمعیت هند را تشکیل می‌دهند که جمعیت بزرگ مسلمان جهان است.
- جنگ دو کشور هند و پاکستان در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی به نحوی ایران را نیز بصورت غیر مستقیم درگیر کرد و مجبور به موضعگیری نمود.
- هند و پاکستان دارای سلاح هسته‌ای هستند و هرگونه جنگ هسته‌ای آثار مستقیمی بر روی آب و خاک ایران و حیات طبیعی بدلیل پخش مواد اورانیوم دارد.
- درگیری هسته‌ای آثار و پیامد‌های زیادی بر منطقه و جهان خواهد داشت و بسیاری از کشور‌ها متاثر از آن خواهند شد و آثار بلند مدتی بر سیاست‌های جهانی و منطقه‌ای خواهد گذاشت.
-  جمعیت پاکستان بیس از ۳ برابر جمعیت ایران هست که هرگونه بی ثباتی اقتصادی ناشی از جنگ و یا قطع آب و خشکسالی خطراتی را متوجه ایران به دلیل مهاجرت‌های احتمالی گسترده به سمت ایران می‌کند. در حالی که ایران از نظر اقتصادی و دمگرافی ظرفیت پذیرش مهاجرین جدیدی را ندارد.
- مردم پاکستان و هند نیاز به صلح و ثبات برای رشد و توسعه اقتصادی دارند هر جنگی تاثیرات منفی بر این رشد و توسعه خواهد گذاشت و کشور‌ها دیگر را نیز متاثر خواهد کرد. نمی‌توان همسایه در آتش باشد و بقیه همسایگان نگران دود ناشی از آن آتش سوزی نباشند.