چگونه اخراج مهاجران غیرقانونی مسکن را ارزان کرد؟

با شدت گرفتن روند اخراج مهاجران غیرقانونی افغان از ابتدای سال ۱۴۰۴، بازار اجاره مسکن در برخی مناطق تهران، به‌ویژه محله‌های مهاجرنشین، دگرگون شده است. مشاوران املاک در شوش، مولوی، شهرری و دولت‌آباد از کاهش نسبی قیمت در این مناطق خبر می‌دهند؛ بیشتر خانه‌های ویلایی که تا چند ماه پیش مشتریان پرشمار داشتند، حالا با نرخ سال گذشته هم اجاره نمی‌روند.

روز دوشنبه، سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرد که از اواسط خردادماه تاکنون ۲۳۳ هزار مهاجر از ایران به افغانستان بازگشته‌اند. به گزارش این سازمان، حدود ۹۰ هزار نفر از این مهاجران طی یک هفته اخیر به کشور خود فرستاده شدند. پس از شناسایی و دستگیری تعدادی از اتباع غیرمجاز که از ایران با موساد (سازمان اطلاعاتی اسرائیل) همکاری می‌کردند، موضوع خروج مهاجران غیرقانونی جدیت بیشتری گرفت. اوایل خردادماه یعنی پیش از آغاز جنگ ۱۲ روزه نیز، دولت چهاردهم با اعلام ضرب‌الاجل یک ماهه از اتباع غیرمجاز درخواست کرده بود تا ۱۵ تیرماه ایران را ترک کنند.

بازگشت نرخ اجاره‌خانه به قیمت پارسال

خانه‌های ویلایی در جنوب‌شرق و جنوب‌غرب تهران، در این سال‌ها از مهم‌ترین مناطق سکونت اتباع بود. یکی از مشاوران املاک در شهرری می‌گوید: «اتباع افغان به خصوص کسانی که غیرقانونی مهاجرت کرده بودند، متقاضی اصلی اجاره خانه‌های ویلایی دربست بودند و حاضر می‌شدند برای یک واحد ۴۰ متری تا صدها میلیون برای رهن پرداخت کنند.» به گفته نائب‌رئیس اتحادیه مشاورین املاک استان یزد، مهاجران به صورت گروهی در یک مکان اسکان پیدا می‌کنند و به همین دلیل با پرداخت مبالغ بسیار بالا مشکلی ندارند.

با این حال، داود بیگی‌نژاد، نایب رئیس اتحادیه مشاوران املاک، روز یکشنبه اعلام کرد که با تخلیه خانه‌ها از سوی مهاجران، فایل‌های بسیاری به‌ویژه خانه‌های کلنگی به بازار بازگشته‌ و همین افزایش عرضه، منجر به کاهش قیمت شده است. او می‌گوید: «برخی فایل‌ها قیمت پیشنهادی‌شان حتی از سال گذشته کمتر است. اگرچه نمی‌توانیم عدد دقیقی برای افت قیمت ارائه کنیم، اما کاهش در برخی مناطق مثل پایین محور آزادی کاملا محسوس است.»

یکی از مشاورین املاک در شوش با تایید تخلیه خانه‌ها از ابتدای سال جاری می‌گوید: «نرخ اجاره خانه‌های خالی در این محله از فروردین ماه نزدیک به ۳۵ تا ۴۰ درصد کاهش یافته است چون همزمان تقاضا برای این نوع خانه‌ها کمتر شده است.» مشاورین املاک در شهرری و مولوی می‌گویند تعداد خانه‌های ویلایی خالی در دو ماه گذشته به شدت افزایش یافته اما قیمت‌ها رشد یا کاهش نداشته است.

یکی از مشاورین املاک در محله دولت‌آباد تهران، در توضیح نرخ اجاره‌ها بعد از خروج اتباع می‌گوید: «مهاجران بیشتر متقاضی خانه‌های دربست بودند چون اجاره آپارتمان عملا برایشان ممکن نبود. در شرایط فعلی که این خانه‌ها مشتری همیشگی خود را از دست داده، مالک حاضرست با همان قیمت پارسال بدون افزایش قیمت خانه خود را اجاره بدهد. با این حال، الان بازار عملا خوابیده چون اتباع مجاز قرارداد خود را تمدید کرده‌اند و اتباع غیرمجاز ملک را تخلیه کرده‌اند.»

ساماندهی اتباع افغان با کنترل قرارداد خانه‌ها

نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، در خردادماه ۱۴۰۴ اعلام کرد که در مجموع حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار مهاجر افغان در ایران سکونت دارند. به گفته او، ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از این جمعیت بدون مجوز اقامت وارد کشور شده‌اند و حدود ۲ میلیون نفر دیگر با پایان اعتبار برگه سرشماری در اسفندماه ۱۴۰۳ به جمع مهاجران غیرقانونی پیوسته‌اند. مهاجران غیرمجاز که اسناد هویتی ندارند یا اعتبار مدارک اقامتی آن‌ها تمدید نشده، از نظر قانونی امکان اجاره خانه را ندارند. یکی از مشاورین املاک در مولوی می‌گوید: «تعدادی از اتباع که طی چهار ماه گذشته خانه‌های خود را تخلیه کرده‌اند، در واقع به صورت قانونی وارد ایران شده بودند اما اعتبار برگه سرشماری آن‌ها در سال جاری تمدید نشد.»

با این حال، نائب رئیس اتحادیه مشاورین املاک با اشاره به موارد اجاره خانه به اتباع غیرمجاز، می‌گوید: « نکته حایز اهمیت این هست که سامانه‌ها این امکان و اجازه را نداده‌اند که قرارداد رسمی برای اتباع ثبت کنیم. این‌که چه اشخاصی، یعنی کدام دفاتر بی‌جواز و با حمایت چه کسانی این ملک‌ها را در اختیار اتباع غیرمجاز قرار داده‌اند، نباید پوشیده بماند.»

تخلیه خانه‌ها از سوی اتباع به نفع مستاجر ایرانی؟

با گذشت تنها چند ماه از آغاز موج بازگشت مهاجران افغانستانی، هنوز نمی‌توان با قطعیت درباره آثار بلندمدت این تحول بر بازار مسکن ایران اظهارنظر کرد. اگرچه در برخی مناطق، کاهش نسبی قیمت اجاره قابل مشاهده است، اما این کاهش الزاما به معنای دسترسی بهتر مردم به خانه نیست؛ چرا که بازار همچنان در وضعیت نیمه‌راکد قرار دارد و تقاضای جایگزین نیز به‌سرعت شکل نگرفته است.

حالا باید دید آیا با ادامه روند اخراج و بازگشت مهاجران، فضای بازار اجاره دستخوش تغییراتی پایدار خواهد شد؟ آیا در نبود رقابت فشرده، با قیمت‌های تعدیل‌شده و در شرایطی غیررکودی، تقاضا برای اجاره خانه‌های ویلایی در محلات مهاجرنشین افزایش می‌یابد یا نه؟