چرا هوای تهران همیشه آلوده است؟

آلودگی هوای تهران در سال‌های اخیر از پدیده‌ای فصلی به شاخصه آب‌وهوایی تهران تبدیل شده است. بر اساس آخرین آمار، شاخص آلودگی هوای تهران در ۲۴ ساعت گذشته از مرز ۳۰۰ عبور کرده و در محدوده بنفش قرار دارد. برخلاف تصور عمومی که آلودگی هوا را بیشتر مختص فصول سرد می‌داند، حالا هوای تهران در تابستان هم آلوده است. به گفته اسماعیل کهرم، کارشناس محیط‌ زیست، شاید آلودگی هوا در زمستان با پدیده‌های اقلیمی مرتبط باشد اما تصمیم‌های اشتباه در حوزه شهرسازی و تخریب زیست‌بوم تهران هوای تابستان را هم آلوده کرده است.

پدیده وارونگی دما یا یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید آلودگی هوا در فصل زمستان است. کهرم در تشریح این وضعیت می‌گوید: «اگر هوای زمستان آلوده است، می‌شود آن را به گونه‌ای توجیه کرد. ملاحظه می‌فرمایید که سه میلیون اتومبیل و در همین حد موتورسیکلت و کارخانه‌های مختلف که در مسیر تهران به کرج هستند، آلایندگی ایجاد می‌کنند. یعنی انواع سوخت‌ها مثل گازوئیل، بنزین یا گاز را می‌سوزانند. هوای خنک‌تر از هوای معمولی به سمت بالا فرار می‌کند، و وقتی که بالا می‌رود، حدود سه تا پنج کیلومتر، یک لایه هوای سرد در زمستان مثل دمکنی روی این هوا را می‌گیرد. این هوای آلوده که رفته بالا، برمی‌گردد پایین؛ به این پدیده می‌گویند وارونگی.»

تداوم آلودگی در تابستان به دلیل کاهش بارندگی

هرچند در تابستان خبری از پدیده وارونگی نیست، اما آلودگی هوا همچنان ادامه دارد. نبود جریان هوا و کاهش بارندگی، در کنار تداوم تولید آلاینده‌های ثابت، موجب پایداری هوای ناسالم در کلان‌شهرهایی مانند تهران می‌شود. کهرم با تأکید بر این نکته می‌گوید: «در تابستان ما این پدیده را نداریم، یعنی الان که هنوز هم داریم همان گازها و دودها را می‌سوزانیم و این‌ها بالا می‌روند، حالت وارونگی اتفاق نمی‌افتد. ولی می‌بینیم که هنوز هم همان سه میلیون اتومبیل دارد گاز می‌سوزاند و همین‌طور آلاینده‌های دیگر از کارخانه‌ها باعث آلودگی هوا می‌شود. اگر هوا ایستا باشد، یعنی باد و بارانی وجود نداشته باشد، همین موضوع باعث غبارآلود شدن شهرهای بزرگ مثل تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و غیره خواهد شد.»

محمد درویش، فعال محیط زیست، نیز درباره علت گرد و خاک در تهران می‌گوید: «به دلیل خشکسالی، حق‌آبه‌های ورودی به تالاب‌های مرکزی کشور در منطقه دریاچه قم از دست داده و هیچ قطره آبی از رودخانه جاجرود، نهروان، کرج و قم رود وارد این تالاب و دشت مسیله قم نمی‌شود؛ این امر چشمه‌های گرد و خاک را در حاشیه جنوبی تهران افزایش داده و به این ترتیب در اصفهان گاو خونی و در شیراز بختگلان نیز دچار همین مشکل هستند.»

ساخت‌وساز در ارتفاعات یعنی آسیب‌پذیری در مقابل آلودگی هوا

یکی از علل اصلی تشدید آلودگی هوا از نگاه کارشناسان، تخریب پوشش گیاهی طبیعی در ارتفاعات اطراف تهران است. ارتفاعاتی که می‌توانستند مانع ورود ذرات معلق از غرب کشور شوند، اکنون با ساخت‌وسازهای گسترده و غیراصولی جای خود را به بتن و آسفالت داده‌اند. کهرم با انتقاد از این روند می‌گوید: «آن کسانی که تصمیم‌گیر هستند می‌آیند بررسی می‌کنند و می‌گویند که بالای مثلا ۱۸۰۰ متر ارتفاع، ساختمان‌سازی نکنید... بعد می‌بینید یک تأسیسات مهمی مانند دانشگاه آزاد اسلامی برخلاف قانون می‌آید و مرکز تحقیقات را در ارتفاع بالای ۱۸۰۰ متر می‌سازد، خب چه می‌شود؟»

اهمیت پوشش گیاهی در ارتفاعات غربی کشور زمانی بیشتر نمایان می‌شود که بدانیم ذرات آلوده و ریزگردها از مناطق غربی و کشورهای همسایه وارد مرزهای ایران می‌شوند. در چنین شرایطی، جنگل‌کاری می‌تواند به‌عنوان نخستین سد دفاعی عمل کند. کهرم در این‌باره می‌افزاید: «وقتی در کشورهای منطقه غربی از شرق آفریقا گرفته تا ترکیه، آلایندگی ایجاد شود، اگر ما در مرزهای غربی‌مان در ارتفاعات جنگل‌کاری داشته باشیم، این‌ها می‌توانند ذرات ریز و آلوده‌کننده تا حد قابل‌توجهی جذب کنند. با این حال، با افزایش فرایند بیابان‌زایی، که هم به دلیل کاهش سطح بارش و هم به دلیل ساخت‌وسازهای شهری گسترش یافته، مناطق مسکونی دیگر عملا سد دفاعی در مقابل این آلاینده‌ها ندارند.»

هرچند برخی از کارشناسان آلودگی هوا در مناطق غربی کشور در فصل گرما را به تغییرات اقلیمی در سطح منطقه‌ای و جهانی مرتبط می‌دانند، حفظ پوشش گیاهی در مناطق شهری و جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیراصولی در توسعه شهری می‌توانست از شدت این پدیده بکاهد. امروز اما تبعات سیاست‌گذاری شهری نادرست در مرگ هزاران شهروند و افت کیفیت زندگی ملیون‌ها نفر مشهودست.

لینک کپی شد