مذاکرات ایران و آمریکا چطور سرمایه‌گذاران خارجی را جذب کرد؟

سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه، به‌ مثابه دماسنجی حساس عمل می‌کند که نه‌تنها وضعیت اقتصاد داخلی را نشان می‌دهد، بلکه به‌سرعت نسبت به تحولات سیاسی، روابط بین‌المللی و فضای ریسک واکنش نشان می‌دهد. سبد سرمایه‌ گذاری خارجی در بورس تهران در سال‌های گذشته همواره زیر ذره‌بین تحلیل‌گران بوده است؛ چرا که تحولات آن گاهی از سرعت تغییرات بنیادی اقتصادی فراتر رفته و به شاخصی برای سنجش افق آینده بدل شده است.

جدیدترین گزارش سازمان بورس و اوراق بهادار، تصویری روشن از این واقعیت ارائه می‌دهد. ارزش سبد سرمایه‌ گذاری خارجی در پایان خرداد ۱۴۰۴ به رقم ۱۸ هزار و ۱۳۶ میلیارد تومان رسیده است که با در نظر گرفتن نرخ دلار روز ۸۶ هزار تومانی، معادل حدود ۲۱۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. این عدد در ظاهر شاید چشمگیر به نظر برسد، اما تنها زمانی معنای خود را آشکار می‌کند که در بستر تحولات سیاسی و مقایسه‌های منطقه‌ای بررسی شود.

جهش سرمایه‌ گذاری خارجی در سایه مذاکرات

روند تاریخی این شاخص نشان می‌دهد که تا پیش از زمستان ۱۴۰۳، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در بورس تهران در محدوده‌ای کم‌تحرک باقی مانده بود. در بازه‌ای حدود یک‌ساله، این عدد از مرز ۱۰ هزار میلیارد تومان فراتر نمی‌رفت و بازار در فضایی از رکود و انتظار به سر می‌برد. با این حال، از دی‌ماه ۱۴۰۳ و هم‌زمان با انتشار اخبار و سیگنال‌های جدیدی درباره مذاکرات احتمالی میان ایران و آمریکا، الگوی رفتاری سرمایه‌گذاران خارجی به‌ سرعت تغییر کرد.

در پایان اسفندماه، ارزش سبد سرمایه‌‌گذاری خارجی به بیش از ۱۷ هزار میلیارد تومان رسید و در اردیبهشت ۱۴۰۴ نیز با رشد قابل توجه، به ۱۹ هزار و ۲۱۶ میلیارد تومان نزدیک شد. این صعود تقریبا دو برابری در کمتر از ۶ ماه، به‌ روشنی نشان می‌دهد که اعتماد و امید به گشایش‌های سیاسی، حتی پیش از حصول نتیجه نهایی، می‌تواند اثرگذاری چشمگیری در رفتار سرمایه‌ گذاران خارجی داشته باشد. این واکنش سریع، از یک‌سو نشانگر ظرفیت بالقوه اقتصاد ایران برای جذب سرمایه در صورت گشایش دیپلماتیک است، و از سوی دیگر گواهی است بر شکنندگی این سرمایه‌گذاری‌ها در برابر نااطمینانی‌ها و ریسک‌های سیاسی.

بیشتر بخوانید:

تأثیر مخرب تنش‌های منطقه‌ای بر سرمایه‌گذاری خارجی

پس از اوج‌گیری این شاخص در بهار ۱۴۰۴، رخداد‌های ژئوپلیتیکی بار دیگر روند صعودی آن را تحت تأثیر قرار دادند. جنگ ۱۲ روزه میان ایران و رژیم صهیونی، که منجر به تعطیلی موقت بورس و توقف فعالیت بازار سهام در مقطعی از تیرماه شد، فضای انتظاری و تردید را به بازار بازگرداند. اگرچه هنوز آمار نهایی تیرماه منتشر نشده، اما بر اساس داده‌های مقدماتی و شواهد موجود، انتظار می‌رود که در این ماه ارزش سبد سرمایه‌گذاری خارجی با کاهش محسوسی مواجه شده باشد.

این وضعیت بار دیگر نشان می‌دهد که سرمایه خارجی نه‌تنها در پی شاخص‌های اقتصادی، چون نرخ رشد، سودآوری شرکت‌ها یا میزان نقدشوندگی حرکت می‌کند، بلکه پیش از آن در جست‌وجوی ثبات سیاسی و امنیت منطقه‌ای است. در غیاب آن، حتی بازدهی‌های بالا نیز نمی‌توانند این سرمایه‌ها را برای مدت طولانی در بازار نگه دارند.

ایران و شکاف بزرگ با رقبای منطقه‌ای

برای درک دقیق‌تر جایگاه ایران در جذب سرمایه خارجی در بازار سرمایه، مقایسه‌ای با کشور‌های منطقه گویای واقعیت تلخی است. در سال ۲۰۲۵، ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در بورس عربستان به حدود ۵۸ میلیارد دلار رسیده است. بورس ترکیه نیز با جذب حدود ۵۴ میلیارد دلار سرمایه خارجی، خود را به‌عنوان یکی از مقاصد جذاب در میان اقتصاد‌های نوظهور تثبیت کرده است. در امارات متحده عربی، این عدد حدود ۵ میلیارد دلار گزارش شده است.

در این میان، عدد ۲۱۰ میلیون دلاری ایران، در قیاس با کشور‌های هم‌جوار، بسیار کوچک به نظر می‌رسد و نشان می‌دهد که فاصله‌ای ساختاری میان جایگاه ایران و رقبای منطقه‌ای وجود دارد. تفاوت‌هایی در شفافیت اطلاعاتی، ساختار‌های حقوقی، سیاست‌ گذاری ارزی و روابط دیپلماتیک، از جمله عوامل اثرگذار بر این شکاف هستند. در حالی‌که عربستان و ترکیه با اصلاحات ساختاری و سیاست‌های هدفمند، موفق به جذب ده‌ها میلیارد دلار سرمایه خارجی در بازار‌های مالی خود شده‌اند، بازار سرمایه ایران همچنان از ورود سرمایه‌های بزرگ خارجی بی‌بهره مانده است.

بخوانید:

بازار سرمایه ایران، فرصت یا تهدید؟

اتفاقات اخیر در بورس تهران نشان می‌دهد که اقتصاد ایران همچنان واجد جذابیت‌هایی برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. بازدهی‌های نسبی بالا، قیمت‌های پایین‌تر سهام نسبت به ارزش ذاتی، و گستردگی بازار از جمله عواملی هستند که در صورت ایجاد شرایط مساعد سیاسی و حقوقی، می‌توانند منجر به افزایش قابل‌توجه سرمایه‌ گذاری خارجی شوند. با این حال، همان‌طور که در بهار و تابستان ۱۴۰۴ مشاهده شد، این ظرفیت به‌شدت تحت تأثیر فضای سیاسی و امنیتی است. در این شرایط، سرمایه‌ گذاران خارجی ترجیح می‌دهند با احتیاط بیشتری وارد بازار شوند و در غیاب ثبات پایدار، حتی از حضور موقت نیز چشم‌پوشی کنند.

تحولات ماه‌های اخیر یادآور این نکته کلیدی است که مسیر جذب سرمایه خارجی در بازار سرمایه ایران، نه از پیچ‌وخم‌های صرفاً اقتصادی، بلکه از مسیر اعتمادسازی و کاهش ریسک‌های ادراک‌شده می‌گذرد. سرمایه‌گذاری خارجی، بیش از هر چیز نیازمند افق روشن است؛ افقی که در سایه دیپلماسی فعال و پرهیز از تنش، می‌تواند به‌تدریج نمایان شود.