خشکسالی ایران

در دوره‌های بحران آب و خشکسالی، جامعه معمولاً به‌دنبال توضیح‌های ساده و فوری برای پدیده‌های پیچیده اقلیمی می‌گردد. همین امر باعث می‌شود باورهایی شکل بگیرند که از نظر علمی پایه‌ای ندارند اما در ذهن مردم جا می‌افتند.

 دو ماه از آغاز سال آبی (ابتدای مهر۱۴۰۴ تا آخر شهریورماه ۱۴۰۵) درحالی سپری شد که میزان بارش‌ها در این مدت نسبت به دوره بلندمدت ۸۱ درصد کاهش داشته و در عین حال تعداد استان های بدون بارش به ۹ استان رسیده است.

یک کارشناس مدیریت منابع آب ضمن تشریح ابعاد پیدا و پنهان کم‌آبی تهران، می‌گوید برداشت عمومی از «تخلیه تهران» دقیق نیست و این واژه فقط به معنای تخلیه موقت و موضعی در شرایط اضطراری است؛ اما باید توجه داشت که ادامه بارگذاری‌ها و توسعه بی‌ضابطه می‌تواند تأمین آب برای بخش بزرگی از جمعیت پایتخت را در آینده ناممکن کند.

یک استاد دانشگاه می‌گوید: خشکسالی‌های اخیر و طولانی‌مدت در سراسر ایران، به ویژه در منطقه البرز، عامل اصلی تسریع ذوب و عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی دماوند هستند. خشکسالی‌ها اساساً ناشی از تغییرات در الگوهای جریانهای جوی هستند که میزان رطوبت بارش برف و باران رسیده به کوه‌های البرز را کاهش می‌دهند.

آخرین گزارش وزارت نیرو از وضعیت پرشدگی سدهای مهم کشور نشان می‌دهد که ۱۹ سد کشور، کمتر از ۵ درصد آب دارند.

رئیس‌جمهور اخیرا هشدار داد که در صورت نبود بارش تا آذرماه، ناچار به جیره‌بندی یا حتی تخلیه تهران خواهیم بود.این هشدار که بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی داشته، نشانه‌ای از وخامت شرایط آبی پایتخت و ضرورت تصمیم‌های فوری در سطح ملی است.

وزیر نیرو گفت: ممکن است مجبور شویم بعضی از شب‌ها که مردم عزیزمان کمتر آب مصرف می‌کنند، فشار آب را تا حد صفر کاهش دهیم. این اقدام به ما کمک می‌کند تا هدر رفت آب را به حداقل برسانیم. 

 نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی با انتقاد از اظهارات اخیر رئیس‌جمهور درباره کمبود آب و احتمال تخلیه تهران، گفت: ظاهرا آقای پزشکیان گله کرده است که اگر تا آذر بارندگی نداشته باشیم چه خواهد شد؛ از خود آقای پزشکیان سوال می‌کنیم چرا بارندگی‌ها کم شده است؟ چرا نزولات جوی کم شده است؟ چرا برکات خداوند در این مورد کم شده است؟ فکر نمی‌کنید یک مقدار مسبب این قضیه خود جنابعالی باشید؟

با کاهش ۳۹ ‌درصدی ورودی و افت ۲۵ ‌درصدی ذخایر سدها، بیش از دوسوم ظرفیت سدهای ایران خالی است و اغلب استان‌ها در تنش آبی به‌سر می‌برند.

 وضعیت سدهای مهم و بزرگ کشور در هفته های پایانی سال آبی جاری نشان از آن دارد که ۱۹ سد با پرشدگی کمتر از ۱۵ درصد انتظار ورود به سال آبی جدید را می‌کشند.

چرا کشور به این مرحله رسیده است؟ آیا تغییرات اقلیمی تنها عامل بحران هستند یا باید به دلایل عمیق‌تری در عرصهٔ سیاست‌گذاری و ساختار توسعه نیز توجه کرد؟ این مقاله تلاشی است برای تحلیل دقیق این بحران پیچیده در پنج لایهٔ اصلی.

تهران در پنجمین سال خشکسالی پیاپی‌اش نفس می‌کشد. سطح سدها پایین آمده است، سفره‌های زیرزمینی تهی‌تر از همیشه‌اند، فشار آب در بسیاری از مناطق افت کرده‌اند و پروژه‌های ناتمام، مثل زخمی قدیمی، مدام سر باز می‌کنند.

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفت: پیش‌بینی می‌شود پاییز سال جاری به علت تقویت مونسون، دیرتر آغاز شود و به علت تداوم لانینای ضعیف با گرایش به شرایط خنثی انتطار می‌رود بارش‌های کمتر از نرمال در ایران و سایر نقاط خاورمیانه رخ دهد.

سدهای تهران خالی شده‌اند! در روزهای اخیر ویدئوها و عکس‌هایی از وضعیت آب سدهای تهران مانند سد لتیان و سد امیرکبیر منتشر شده است که نشان می‌دهد حجم آب پشت این سدها بسیار پایین آمده و حتی به رسوب‌های کف سد رسیده است.

 مدیرعامل آبفای استان تهران گفت: شهروندان استان تهران به طور متوسط روزانه ۲۵۰لیتر آب مصرف می کنند.

آمارهای جدید مرکز ملی پایش نشان می‌دهد سال آبی (مهر ۱۴۰۰ تا انتهای شهریور ۱۴۰۱) سال کم‌بارشی بود و نتیجه‌ی آن استمرار سال‌های خشک در کشور شده است.

میادین میوه و تره‌بار ایران را کانتینربر‌های هندوانه‌کش ترکیه محاصره کردند! این، بزرگ‌ترین فاجعه صادرات آب از سرزمین خشک و نیمه‌خشک ایران به سرزمین پر آب ترکیه است که در سال‌های آینده با سد‌هایی که ترکیه روی دجله می‌زند و ایران و عراق را خشک‌تر از گذشته می‌کند، فاجعه‌بارتر نیز می‌شود. ایجاد گرد و خاک‌های کنونی در استان خوزستان و کشور نیز یکی از مصادیق این فاجعه است. ترکیه با ساخت سدهای عظیم بر سرچشمه رودهای دجله و فرات، بین ۵۰ تا ۷۰ درصد آب این ۲ رودخانه را پشت بتن‌های سخت محصور کرده تا سرزمین‌های خشک در پایین دست، نمناک نشوند. منظور اجرای طرح «گاپ» است که با جلوگیری از ورود آب به کشورهای درگیر جنگ و فقر، چون سوریه و عراق، حالا آن‌ها را نیز با مشکلات جدی‌تر در حوزه معیشت و آب و هوای پاک مواجه می‌کند. هم‌اکنون وسعت مناطق غبارخیز داخلی ایران ۳۵ میلیون هکتار است که در ۲۳ استان پراکنده شده و هر سال ۴ میلیون‌ و ۲۳۰ هزار تن گردوغبار از آن بر می‌خیزد. از سویی کانون گردوغبارها با منشاخارجی عددی در حدود ۲۷۹ میلیون هکتار است که ۷ برابر کانون‌های داخلی است و میزان غبارخیزی آن ها ۱۸۰ میلیون تن در هر سال است. این رقم در پی آغاز بهره‌برداری سد ایلیسوی ترکیه طی ۶ ماه اخیر، به‌زودی افزایش بیشتری خواهد یافت و مناطق بیشتری از بستر دجله و فرات خشک خواهد شد. حال و در شرایط بحرانی جنوب کشور که بخش بزرگی از آن متاثر از سدسازی در ترکیه است، خبر صدورِ روزانه ۷۰۰ کانتینر هندوانه به ترکیه و عراق که در مناطق خشک ایران کشت می‌شود، دیگر نور علی نور است!

وزارت نیرو با انتشار گزارشی با موضوع "تغییر اقلیم" و با اشاره به برگزاری اجلاس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد (کوپ ۲۶) نوشت: "با توجه به روند افزایش دما و تغییرات اقلیم چاره‌ای جز ایجاد سازگاری با منابع موجود و کم‌آبی نداریم."

در حالی سایر کشورها در تلاش هستند که ذخایر آبی خود را حفظ کنند ایران در هدر دادن آب رکورد جدیدی به ثبت رسانده است که با این شرایط در چند سال آینده وارد بحران بی‌آبی مطلق خواهیم شد.