نادرشاه افشار بهعنوان یک نابغه نظامی در سرتاسر جهان شناختهشده است. زندگی پرفرازونشیب او، با بخشی از مهمترین و حیاتیترین لحظات تاریخ ایران گره خورده است. نادر ازنظری یکی از مهمترین ناجیان ایران بود و ازجهتی نیز با تصمیمات اشتباهش زمینهساز مشکلات زیادی شد. نادرشاه افشار در ۲ آذر سال ۱۰۶۷ شمسی متولد شد، خالی از لطف نخواهد بود اگر به مناسبت زادروز او، سفری داشته باشیم به دل تاریخ ایران زمین.
باد داغ تابستان ۱۳۴۷ روی آسفالت تازهریختهی جادهی تهران-کرج میدوید. راننده کامیونی که تازه از دروازه غربی تهران بیرون آمده بود، به تابلو سفید کنار جاده خیره شد: «باجراه – ۱۰ ریال». لبخند زد، چون حس میکرد پا به دنیای تازهای گذاشته است؛ دنیایی که ماشینها، سرعت، آسفالت صاف و تقاطعهای زیر یا بالاتر از سطح، همه نشانههای آن هستند.
بعضیها همیشه به آقای دکتر مصدق ایراد میگرفتند که آقا این سازمان امنیت در زمان آقای دکتر مصدق این قانونش تصویب شده. این یک اشتباه لفظی است. آن چیزی که در زمان آقای دکتر مصدق تصویب شد قانون امنیت اجتماعی بود نه سازمان امنیت.
ورقه را میخوانم و میفهمم مطالب چیست و میبینم مابین شصت و هفتاد نفر از یکصد و بیست نفر نماینده آن را امضا کردهاند. دیدن این ترتیب و عنوان غیرواقع احضار شدن از طرف سردار سپه طوری مرا منزجر ساخته است که هر پیشآمد ناگواری را بر این حال ترجیح میدهم.
چنانکه متونِ ادبی فارسی و پژوهشهای شاهنامهشناسان نشان میدهند، نامِ «کوروش» آنگونه که امروز انتظار میرود، در شاهنامه به صورتِ صریح و مستقل حضور ندارد یا جایگاهِ برجستهای نیافته است. فهمِ این پدیده برای مطالعاتِ تاریخی - ادبی حائز اهمیت است، چراکه نشاندهنده چگونگیِ شکلگیریِ حافظه تاریخی، عواملِ برجستهسازی یا حذف شخصیتها و تعامل میان اسطوره و تاریخ در متنهای حماسی است.
مظفرالدین شاه قاجار به مدت چهل سال ولیعهد ناصرالدینشاه بود. او در سال ۱۲۷۵ شمسی به سلطنت رسید و به مدت ده سال حکومت کرد. مهمترین واقعۀ دوران سلطنت او امضای فرمان مشروطیت بود که منجر به تشکیل اولین دورۀ مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ شد.
رضا کیانیان، بازیگر، با انتقاد از وضعیت دو قطبی در کشور گفت «سمت درست تاریخ را چه کسی تعیین میکند؟ چه کسی گفته که تاریخ سمت درست و غلط دارد؟ مگر تاریخ را ما تعیین میکنیم؟»
احسان یارشاطر میگوید کاری که کردیم اشتباه بوده و با تبدیل پرشیا به ایران، ارجاع تاریخی و عظمت ایران را از بین بردید و ایران را مانند بقیه دولتهای استعماری به کشوری تبدیل کردید که الان از استعمار جدا شده و کشور جدیدی شدهاند و اگر پرشیا مانده بود مثل مصر برای دنیا شناختهشده بود.
لزلی وارد، کاریکاتوریست و نقاش انگلیسی، بود که در طول چهار دهه فعالیت، بیش از هزار پرتره از شخصیتهای مختلف ازجمله ناصرالدینشاه و مظفرالدینشاه قاجار کشید. کاریکاتورهای او عموما در مجله «ونیتی فر» بریتانیا منتشر میشدند.
بازگشت ناصرالدین شاه از فرنگ همیشه برای اهالی پایتخت نشین پر از ماجراهای عجیب و غریب بود. ماجرای شکلگیری خیابان لالهزار هم سوغات اولین سفر او از فرنگستان بود. خیابان لالهزار قرار شد چیزی شبیه خیابان شانزهلیزه پاریس شود.
در تاریخ ایران ، دوران قاجار (۱۷۸۹–۱۹۲۵ میلادی) یکی از دورههای پرتلاطم و جذاب است که با تغییرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی همراه بود. یکی از جنبههای برجسته این دوران، نظام حرمسرای سلطنتی بود که نه تنها بخشی از زندگی خصوصی شاهان، بلکه عنصری کلیدی در سیاست، دیپلماسی و حتی اقتصاد دربار به شمار میرفت.
از امروز که روز بیستوپنج شهریورماه ۱۳۲۰ است، عموم ملت از کشوری و لشکری ولیعهد و جانشین قانونی مرا باید به سلطنت بشناسند و آنچه از پیروی مصالح کشور نسبت به من میکردند نسبت به ایشان منظور دارند.
باران تازه بند آمده، سنگهای تختجمشید هنوز خیساند و بوی خاک بارانخورده همهجا را پرکرده است. دخترک دستش را روی ستونهای نمناک میکشد و با چشمهایی پر از شگفتی به نقشها و سنگها خیره میشود: «کاش میشد نگهبان اینهمه شکوه باشم.»
شاه سلطان حسین، نهمین پادشاه سلسله صفویه، که از سال ۱۱۰۵ تا ۱۱۳۵ هجری قمری (۱۶۹۴ تا ۱۷۲۲ میلادی) بر ایران فرمانروایی کرد، شخصیتی بود که به دلیل سیاستهای نادرست و ضعفهای مدیریتی خود، نقش مهمی در انقراض و انحطاط صفویه ایفا کرد. او فرزند شاه سلیمان یکم بود و با حمایت خواجهسرایان و زنان دربار، به تخت سلطنت نشست.
در تار و پود تاریخ معاصر ایران، چهره ناصرالدین شاه قاجار همواره با ستارهای از رمز و راز و روایتهای گوناگون همراه بوده است. شاهی که عکاسی کرد، نقاشی آموخت، کتاب داستان برای کودکان نوشت و نخستین مجلس مشورتخانه را برپا داشت، اما در عین حال به مستبدی رنگارنگ مبدل گشت. در میان تمام آن افسانهها و اسطورهها، داستانی شنیده میشود که کمتر تکاندهنده و البته کمتر معتبر است: یوسف بخشی، مردی یهودی از تهران، بدل ناصرالدین شاه.
اتفاقاتی که مرداد ۳۲ افتاد و فرجام آن که شکست دولت ملی دکتر مصدق بود، از معدود اتفاقات تاریخ معاصر ماست که در ذهنیت و خاطره جمعی ایرانیان ماندگار شده است.