قرارداد ۳۰ ساله قطر با CNPC چین؛ شریک سابق، رقیب ایران شد

سینا جهانی

خبرگزاری رویترز، روز دوشنبه به نقل از ۳ منبع آگاه گزارش داد که شرکت ملی نفت چین (CNPC) به زودی یکی از بزرگترین قراردادهای خرید گاز طبیعی مایع را از شرکت انرژی قطر نهایی خواهد کرد. این قرارداد ۳۰ ساله، مربوط به پروژه عظیم توسعه میدان شمالی قطر و دومین معامله این کشور با چین در طول چند ماه گذشته خواهد بود.

در ماه نوامبر سال ۲۰۲۲، قطر با امضای قراردادی با شرکت «سینوپک»، متعهد شد که سالانه ۴ میلیون تن ال‌ان‌جی را به مدت ۲۷ سال تولید و عرضه کند. این، بلندمدت‌ترین قرارداد تامین گاز مایع است که تا کنون امضا شده است. مذاکرات شرکت CNPC حالا، پس از قرارداد پیشین، در جریان بوده و به نوشته رویترز، به نهایی شدن نزدیک است. شرکت «سی‌ان‌پی‌سی» تحت اختیار دولت و بزرگترین واردکننده گاز چین است که سال گذشته واردات گاز از روسیه را با خط لوله و تانکر افزایش داد.

ولع قطر برای قراردادهای بزرگ

شرکت «قطر انرژی» سال گذشته پنج قرارداد با شرکت‌های بزرگ توتال، کونوکو فیلیپس و شل، برای پروژه میدان شمالی امضا کرد؛ یک طرح توسعه دو مرحله‌ای که ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع قطر را از ۷۷ میلیون تن در سال، تا سال ۲۰۲۷ به حدود ۱۲۶میلیون تن در سال افزایش می‌دهد. این قرارداد همچنین شامل سرمایه‌گذاری تکنولوژی مایع‌سازی گاز طبیعی است.

بهره‌برداری‌های قطر از آنچه «میدان شمالی» می‌خوانند، در واقع بهره‌برداری از میدان گازی مشترک با ایران است. میدان پارس جنوبی در طول سال‌های گذشته، دستخوش فراز و نشیب‌های سیاست خارجی ایران بوده است. از جذب سرمایه فرانسوی توسط شرکت توتال، تا سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت ملی نفت چین، همه از دستاوردهایی بود که سال‌های بدون تحریم برای توسعه میدان پارس جنوبی به ارمغان آورد.

CNPC؛ از شراکت گازی تا ترک ایران

در ماه ژوئن سال ۲۰۰۹، خبرگزاری ایرنا اعلام کرد که تهران قراردادی به ارزش ۴.۷ میلیارد دلار با شرکت ملی نفت چین (CNPC) برای کمک به توسعه فاز یازده پارس جنوبی امضا کرد. در آگویت همان سال، خبرگزاری رویترز اعلام کرد که شرکت CNPC چین، در حال مذاکره با ایران برای معامله ۳.۶ میلیارد دلاری برای خرید گاز طبیعی مایع از فاز ۱۴ پارس جنوبی است. شرکت ملی نفت چین، همزمان در حال مذاکره برای اکتشاف و توسعه ذخایر انرژی در دریای خزر ایران بود.

ایران در سال ۲۰۰۹، پس از عربستان سعودی و آنگولا سومین تامین کننده بزرگ نفت چین بود. دیگر شرکت‌های نفتی دولتی بزرگ چین مثل شرکت ملی نفت فلات قاره چین و شرکت ملی پتروشیمی چین و همچنین شرکت‌های نفتی بیش از ۱۰ کشور دیگر از جمله بریتانیا، فرانسه و ژاپن نیز پروژه‌های نفتی و گازی در ایران داشتند. در سال ۲۰۱۰، در شرایطی که چین، تحریم‌های آمریکا علیه ایران را امضا کرده بود، مدیر اجرایی ارشد شرکت CNPC اعلام کرد که پروژه‌های نفت و گاز به ارزش میلیاردها دلار در ایران ادامه خواهند داشت و همچنان بر روابط اقتصادی قوی پکن با تهران تاکید می‌کرد. 

تا سال ۲۰۱۴، علی‌رغم تحریم‌های غرب و کشکمش‌های تجاری با شرکت‌های انرژی که گاه منجر به توقف موقت پروژه‌های نفتی می‌شد، حداقل هفت شرکت از چین، هند، کره جنوبی و آفریقای جنوبی همچنان برای سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز ایران در کشور حضور داشتند. تا اینکه در سال ۲۰۱۴، دفتر پاسخگویی دولت ایالات متحده اعلام کرد که دو شرکت در چین و دو شرکت دیگر در هند را که در یک دوره ۱۳ماهه با صنعت انرژی تهران مراوده داشته‌اند، شناسایی کرده‌است.

این آغازِ موج تازه‌ای از فشار جهانی بر کشورهای طرف قرارداد ایران در حوزه انرژی بود. شرکت‌های چینی اما، همچنان تا سال ۲۰۱۸ به تجارت و مشارکت نفتی و گازی با ایران ادامه دادند. حتی شرکت توتال نیز در سال ۲۰۱۷ و در روزهای اوج به ثمر نشستن توافق هسته‌ای، به دنبال قراردادی با سرمایه‌گذاری ۴میلیارد دلاری در پارس جنوبی بود. در صورت نهایی شدن این قرارداد، توتال پروژه را با ۵۰.۱ درصد، CNPC با ۳۰درصد و پتروپارس ایران با ۱۹.۹درصد سهام این مشارکت را در اختیار می‌گرفتند.

چینی‌ها، گوش به زنگ تحریم‌های آمریکا 

در سال ۲۰۱۸ اما با خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام و با افزایش تنش‌های بین ایران و غرب، کار برای شرکت‌های چینی نیز بسیار سخت شد. سرانجام سه مدیر نفتی دولتی چین اعلام کردند که شرکت ملی نفت چین (CNPC) سرمایه گذاری در پروژه پارس جنوبی ایران را در پاسخ به فشارهای آمریکا و برای به حداقل رساندن تنش‌ها در بحبوحه مذاکرات تجاری بین پکن و واشنگتن به حالت تعلیق درآورده‌اند. پس از خروج توتال از پروژه توسعه میدان گازی ایران در دسامبر ۲۰۱۸، شرکت ملی نفت چین تنها شریک بین‌المللی باقی مانده در پارس جنوبی بود که نهایتا در اکتبر سال ۲۰۱۹ به طور رسمی همکاری با ایران را کنار گذاشت.

حالا همین شرکت‌هایی که چند سال پیش، همکاری با ایران را در کارزار تحریم‌های غرب به کلی ترک کردند، در سال اخیر و به ویژه پس از بحران انرژی در اروپا، برای عقد قراردادهای گازی با قطر با یکدیگر رقابت می‌کنند. آن هم برای برداشت از همان میدان گازی مشترک با ایران.

شرکت ملی نفت چین، پس از قرارداد ۲۷ ساله سینوپک با شرکت انرژی قطر، در مسیر امضای نهایی قرارداد ۳۰ ساله با این کشور است. بهره‌برداری از میدان مشترک گازی با ایران در همکاری قطر، چین و آلمان شاید نوید این را می‌‌‌دهد که ایران به زودی از معادلات انرژی منطقه به کلی حذف خواهد شد. از دست دادن بازار تجاری در عراق و ترکیه نیز چراغ هشدار تضعیف ایران در حوزه ژئواکونومیک را روشن می‌کند.

سهم ایران در جیب قطر

مساله دیگر اما، شاید مهم‌تر باشد. با افزایش برداشت قطر از میدان مشترکش با ایران، مهاجرت سیال هیدروکربنی در مخازن گازی نیز افزایش می‌یابد. به این معنی که با افزایش پروژه‌های حفاری و بهره‌برداری در طرف قطری، سیالات گازی مخازن متعلق به ایران، به مرور زمان به سمت قطر سرازیر خواهد شد و حتی با فرض رفع تحریم‌ها و دستیابی ایران به فناوری مناسب برای بهره‌برداری از پارس جنوبی، میزان گاز طبیعی قابل استحصال هر سال نسبت به سال قبل، به مقدار قابل توجهی کاهش خواهد یافت.

تحریم‌های سال‌های اخیر و افزایش فشار همه‌جانبه بین‌المللی بر ایران، باعث شده که غول‌های انرژی- که تا همین چند سال نه‌چندان دور در ایران حضور داشتند- در امان ماندن از تحریم‌های آمریکا را به ادامه همکاری با ایران ترجیح می‌دهند و آن‌طور که پیدا است،  همسایگان ایران به ویژه قطر را به عنوان صادرکننده جایگزین انتخاب کرده‌اند. تعلل در آغاز دوباره مذاکرات و احیای برجام، ایران را ناگزیر به عقب‌ماندگی در بازار منطقه کرده و با توجه به شتاب قطر در توسعه میدان گازی مشترکش با ایران، چشم‌انداز روشنی نیز از سرنوشت حوزه انرژی کشور در منطقه و جهان وجود ندارد.