این سریال‌ها را دیگر نخواهید دید!

پس از چند سال در نهایت منازعه چند ساله صدا و سیما و وزارت ارشاد بر سر نظارت بر شبکه نمایش خانگی به نفع رقیب شکست خورده رقم خورد و شبکه نمایش خانگی زیر تیغ صدا و سیما رفت. اتفاقی که هنرمندان آن را مترادف سونامی ممنوع‌الکاری هنرمندان و پایان سرگرمی‌های مردم تعریف کردند.
حال به نظر می‌رسد پیش‌بینی بسیاری از هنرمندان نیز درست از آب در آمده چراکه دقیقا پس از برقراری نظارت بر شبکه نمایش خانگی توسط سازمان صدا و سیما، رئیس این سازمان در یک بیانیه عجیب اظهار کرد که به دنبال آیین‌نامه‌ای برای مدیریت تخلفات هنرمندان هستیم!

خیز صدا و سیما علیه یک مدیوم پرطرفدار

در واقع، رئیس سازمان صدا و سیما با تغییر کلمه "نظارت" به "صیانت" و تاکید بر تنها برخورد با هنرمندان، معنای اصلی کلمه را تغییر داده و این را به طور علنی اعلام می‌کند. اگرچه باید شورای عالی انقلاب فرهنگی به او توضیح می‌داد که اولاً "نظارت" به معنای تنبیه و محدود کردن نیست و ثانیاً با داشتن قدرت "نظارت" بر شبکه‌های رادیو و تلویزیون، لازم نیست که شبکه نمایش خانگی را نیز نظارت کند؛ زیرا از امروز به بعد، پایان و خاتمه این شبکه قطعی است. اکنون تلویزیون از بین رفته و جمهوریت خود را از دست داده است و تنها سرگرمی مردم در داخل که شبکه نمایش خانگی بود، همچنین با "صیانت" سازمان صدا و سیما و تدوین آیین‌نامه تخلفات و احتمالاً موج جدیدی از ممنوعیت‌ها و توقیف‌ها، مردم را به سمت استفاده از دستگاه‌های ماهواره‌ای هدایت خواهد کرد.

شبکه نمایش خانگی پس از سال‌ها آزمون و خطا تازه داشت جان می‌گرفت. در شرایطی که کمتر ستاره و چهره شاخصی تن به بازی در سریال‌های تلویزیونی می‌داد و سینما هم در قرق عده‌ای خاص روی دور باطل می‌چرخید، شبکه نمایش خانگی با تولید و پخش سریال‌هایی چون «خاتون»، «رهایم کن» ، «پوست‌شیر» و ... به موفقیت ویژه‌ای رسیده بود. سریال‌هایی که علیرغم پرمخاطب بودن، چندان مورد پسند رسانه‌های جریان راست و همسو با خط و مشی تلویزیون ساخته نشده بودند.

خاتون و شبکه مخفی زنان: بستر روایی سریال «خاتون» که مربوط به زمانی بود که روس‌ها ایران را اشغال می‌کنند و گروهی وطن‌پرست نیز قصد مقابله با این اشغال را دارند، برخی اعتراضات را به همراه داشت و از لحاظ امنیتی نیز حساسیت ایجاد کرد. در نشستی با عنوان «حوزه صوت و تصویر فراگیر» که توسط «محمدحسن شانه‌ساز»، مدیرعامل نماوا، در روز دوم نمایشگاه «اینوتکس» برگزار شد، این موضوع مطرح شد. گویا به شانه‌ساز به این خاطر که در سریال «خاتون» اشاره‌ای به ورود روس‌ها از شمال ایران شده بود، انتقادی شده بود مبنی بر اینکه «باید می‌گفتید متفق‌ها!»

همچنین روزنامهٔ «کیهان» در سری مقالاتی با عنوان «بررسی سریال‌های شبکه نمایش خانگی» به بررسی جنبه‌های امنیتی این سریال‌ها پرداخت و چهار مورد را در این زمینه مورد بررسی قرار داد. از سریال «شبکه مخفی زنان» و ارتباط آن با اعتراضات سال ۱۴۰۱ تا مقاله‌ای با عنوان «نسبت سریال "خاتون" با آشوب های ۱۴۰۱» که در آن روزنامه «کیهان» ادعا کرده بود، سازندگان «خاتون» با استفاده از یک «نقطه‌زنی» دقیق، داستان را به گونه‌ای روایت کرده‌اند که به طور متفاوت از زمان قرارداد شده در سریال، به اتفاقات روز اشاره کند. جالب این است که «مشرق نیوز» نیز با عنوان «بررسی نقش پلتفرم‌ها در اغتشاشات اخیر» در حرکتی هماهنگ، اقدام به انتشار مقالاتی کرده است که گاهاً متن‌هایی بوده‌اند که پیشتر در روزنامه «کیهان» چاپ شده بودند.

رهایم کن: پس از پخش ۱۳ قسمت از سریال «رهایم کن» ساترا اعلام کرد که این سریال، فاقد مجوز تولید و انتشار از این نهاد است. همزمان برخی رسانه‌های اصولگرا همچون کیهان، فارس، تسنیم، رجانیوز و باشگاه خبرنگاران جوان بارها به آن انتقاد کرده‌اند.
از پویش مردمی که خبرگزاری فارس به دلیل «ترویج بی بند و باری و پخش گفتگوهای سخیف بین هنرپیشه‌ های هنجارشکن» برای بازنگری به پخش این سریال به راه‌ انداخت تا روزنامه کیهان که این سریال را مانند ننگ سریال‌های سخیف ترکیه‌ای تعبیر کرد. همچنین بسیاری از رسانه‌های جریان راست به پخش صدای خوانندگان زن قدیمی در این سریال انتقاد کردند. با این حال «رهایم کن» علیرغم فشارهای بسیار به پخش خود ادامه داد هرچند بسیاری از مخاطبان معتقدند که همین فشارهای بیرونی سریال را مجبور به پایان زودرس کردند.

پوست‌شیر: «سریال پوست شیر که توزیع آن همزمان با آشوب‌های اخیر (جنبش مهسا امینی) با موضوع قتل یک دخترجوان آغاز شد، از جنبه‌های مختلفی فراجا را یک نهاد منفعل تصویر می‌کند. با توجه به خوش‌رقصی‌های اخیر پلت‌فرم‌ها در ساخت مکرر آثار پلیسی انتظار می‌رود که مقامات فرهنگی ناجی هنر مرعوب فضای ساخته شده پلت‌فرم‌ها نشوند و اشتباه ساخت سریال پوست شیر در تاکید بر نمایش بی‌کفایتی دستگاه پلیسی تبدیل به رویه نشود»، این تنها یکی از گزارش‌های مشرق نیوز طی سلسه‌گزارس‌های رسانه‌های جریان راست علیه سریال «پوست شیر» است‌. حاشیه‌های این سریال به دلیل پخش ترانه مشهور پوست شیر از ابراهیم حامدی  تا حدی پیش رفت که پخش قسمت آخر منوط بر حذف این ترانه از تیتراژ سریال‌ شد. هرچند در نسخه ابتدایی این حذف صورت نگرفت اما نماوا به عنوان پلتفرم ارائه‌کننده این سریال احتمالا جریمه و بلافاصله ملزم به تذکر به سازندگان و حذف این صدا شدند.

تبعات اصلی چیست؟

اما در ردیابی تبعات این تصمیم همین بس که بگوییم صداوسیما با بودجه سالانه حدود ۸ هزار میلیارد تومان و این میزان کمبود بیننده و کاهش جذب مخاطب تنها کاری که برای شبکه نمایش خانگی انجام خواهد داد این است که آن را شبیه به خود کند و شبیه به صدا و سیما شدن برای شبکه نمایش خانگی به عنوان مدیومی که هم مورد اعتماد مخاطبان بود و هم هنرمندان و برنامه‌سازان، از آنچه تصور می‌کنیم بحرانی‌تر است. همزمان این تحریم‌ها و محدودیت‌ها موجب از دست دادن شبکه‌ای سنتی و محبوب که مردم به آن وفادار بودند خواهد شد. علاوه بر این، تنوع و آزادی در انتخاب محتوا نیز در خطر قرار می‌گیرد، زیرا سازمان صدا و سیما تلاش می‌کند تا با صیانت و کنترل بیشتر، محتواهای هنری را در راستای مرام‌نامه‌های خاص خود تنظیم کند.  اقداماتی که پروسه ضدیت این رسانه با  آزادی بیان و خلق آثار هنری متنوع که نتیجه آن، کاهش اعتماد عمومی به سازمان صدا و سیما و شبکه‌های تلویزیونی عمومی بود را تکمیل خواهد کرد!

از طرف دیگر، ممکن است بهانه‌هایی مانند حفظ اخلاق و ارزش‌های فرهنگی، حفظ امنیت ملی یا حفظ هویت فرهنگی به عنوان دلایلی برای این تغییرات و تدابیر مطرح شود. اما باید توجه داشت که ازدیاد کنترل و محدودیت‌ها به این دلایل، می‌تواند منجر به از بین رفتن چند رسانه‌محوری، اصالت فرهنگی و تنوع دیدگاه شود. در جامعه‌ای پویا و تنوع‌پذیر، اجازه دادن به آزادی بیان و تعدد صداها می‌تواند بهبود و پیشرفت را تضمین کند.

در نهایت، برای ایجاد یک محیط رسانه‌ای سالم و پویا، لازم است که سازمان‌های رسانه‌ای عمومی استقلال خود را حفظ کنند و به جای تنگناها و محدودیت‌ها، بر روی ایجاد فضایی برای بحث، تبادل اطلاعات و ترویج تنوع فرهنگی تمرکز کنند. همچنین، از اهمیت بالایی برخوردار است که تصمیمات و تدابیر مرتبط با رسانه‌ها با مشارکت عمومی و نظرات مختلف جامعه صورت گیرد تا به یک توازن مناسب بین نیازهای جامعه و آزادی رسانه‌ای دست یابیم.