نوکیسگی در قطب جنوب، دبیری:‌ خطایی نکردم!

بیش از یک قرن طول کشید تا کاشفان قطب جنوب این قاره مرموز را بشناسند. سفر تفریحی به قطب جنوب از دهه ۱۹۵۰ آغاز شد، اما محبوبیت عمومی آن از دهه ۱۹۹۰ شکل گرفت. تا دهه ۱۹۶۰ تنها افراد ماجراجو یا ثروتمند با کشتی‌های علمی و نظامی به این منطقه سفر می‌کردند که بسیار نادر و پرهزینه بودند. قطب جنوب، شاید سردترین نقطه زمین باشد، اما امروز و در ایران به داغ‌ترین نماد نمایش تمایز و قدرت تبدیل شده است. چندی پیش خبری مبنی بر سفر «شهرام دبیری»، معاون پارلمانی دولت به قطب جنوب منتشر شد؛ سفری که به سرعت با موجی از واکنش‌های منفی در شبکه‌های اجتماعی همراه شد. هرچند روابط عمومی معاونت پارلمانی این خبر را تکذیب کرد و آن را «مستمسک و حاشیه‌سازی» خواند، اما فشار افکار عمومی به‌حدی بود که در نهایت منجر به برکناری این مقام دولتی از سمت خود شد.

او در متنی به برکناری خود واکنش نشان داد و در بخشی از آن نوشت: «اکنون که به صلاحدید رئیس‌جمهور و به‌رغم این‌که هیچ‌گونه خطای عملکردی نداشته‌ام و صرفاً به جهت سفر نوروزی از قبل برنامه‌ریزی‌شده، از ادامه این مسئولیت معاف شده‌ام، ضمن احترام به افکار عمومی و با اعلام حمایت از رئیس‌جمهور محترم، برای همه دولتمردان آرزوی موفقیت دارم.»

البته که بحث خطای عملکردی نیست؛ موضوع به رخ کشیدن ثروت و قدرتی است که بسیاری از مردم کشور از آن محروم هستند. اگرچه خطای عملکردی نیز زمانی اتفاق افتاد که در جایگاه یک مسئول به مردم دروغ گفتید و سفر قطب را تکذیب کردید. 

تور‌های لوکس با محدودیت بسیار

در سال ۱۹۶۶ نخستین سفر گردشگری رسمی را «لارس-اریک لیندبلاد» جهان‌گرد و کارآفرین سوئدی-آمریکایی، انجام داد؛ او با کشتی Lindblad Explorer مسافران را به شبه‌جزیره قطب جنوب برد. اما دهه ۱۹۹۰ بود که تعداد گردشگران به طور چشم‌گیری افزایش یافت و کشتی‌های اختصاصی با امکانات بهتر برای سفر به قطب جنوب ساخته شدند. اما در دوارن مدرن قطب جنوب مقصدی هیجان‌انگیز برای طبیعت‌گردان، عکاسان و ماجراجویان است. قایق‌سواری، پیاده‌روی، شب‌مانی در چادر و حتی پرواز با هواپیما‌های کوچک تا خود قطب جنوب از تور‌های لوکس و ماجراجویانه‌ای است. سفر به قطب جنوب به دلیل حساسیت محیطی، شرایط جغرافیایی خاص، و قوانین بین‌المللی، با محدودیت‌های زیادی همراه است. برای مثال فصل بازدید فقط بین نوامبر تا مارس (تابستان نیم‌کره جنوبی) امکان‌پذیر است، زیرا در سایر ماه‌ها قطب جنوب بسیار سرد، تاریک، و یخبندان است. همچنین مسافران به دلیل تغییرات ناگهانی آب و هوا باید آمادگی مواجهه با شرایط دشوار مانند سرما، یخ، طوفان را داشته باشند. از سوی دیگر سفر به خود قطب جنوب بسیار پرهزینه و محدود به تور‌های علمی یا فوق لوکس است که با پرواز‌های اختصاصی انجام می‌شوند و بیشتر تور‌ها فقط به شبه‌جزیره قطب جنوب می‌رسند نه خود قطب جغرافیایی. گردشگران نیز باید سلامت جسمانی قابل قبولی داشته باشند، چون امکانات پزشکی در منطقه بسیار محدود است و بیماران خاص اجازه سفر به این نقطه را ندارند.

نوکیسگی در ساحت قدرت

در دنیایی که نمایش ثروت و قدرت در فضای مجازی به یکی از مهم‌ترین ابزار‌های ساخت هویت اجتماعی تبدیل شده، سفر به قطب جنوب تنها یک تجربه سفر نیست، بلکه بیانیه‌ای است درباره جایگاه اجتماعی فرد. برخی از مردم سفر به مقاصدی، چون ترکیه، دبی یا ارمنستان را تجربه کرده‌اند، سفر به قطب جنوب، به دلیل هزینه‌های بسیار بالا، محدودیت‌های فنی و جغرافیایی، و نیاز به آمادگی جسمانی، به‌عنوان یکی از لوکس‌ترین و نایاب‌ترین تجارب گردشگری در جهان شناخته می‌شود؛ بنابراین کسانی که به آنجا سفر می‌کنند، به‌نوعی خود را در جایگاه متمایز از دیگران قرار می‌دهند. مصرف کالا‌ها و خدمات لوکس آن هم نه برای رفع نیاز واقعی بلکه صرفاً برای نمایش، نشانه‌ای از پدیده‌ای به نام «نوکیسگی» است. نوکیسگان، برخلاف ثروتمندان سنتی، مصرف نمی‌کنند تا زندگی کنند، بلکه مصرف می‌کنند تا دیده شوند. زمانی که یک مقام دولتی متهم به انجام چنین سفری می‌شود، افکار عمومی دیگر به درستی یا نادرستی خبر کاری ندارد. آنچه اهمیت دارد، نمادسازی از یک طبقه جدید و پرهیاهوست. طبقه‌ای که به باور مردم از رانت و قدرت برای نمایش ثروت بهره می‌برد. پس اگر بلاگری که به مالدیو می‌رود، نماینده نوکیسگی در فضای مجازی است، مقام مسئولی که به قطب جنوب می‌رود، نماینده نوکیسگی در ساحت قدرت است.

ترکیه، امارات متحده عربی، عراق، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و عمان از مقاصد جذاب گردشگران ایرانی است، اما در سال‌های اخیر عده‌ای به دنبال تجربه‌های لوکس و جدید هستند که می‌تواند تمایز آنها را از دیگری نشان دهد مانند سفر به مالدیو، کنیا، کاستا پالماس مکزیک و .... سفر به قطب جنوب آنقدر لوکس است که کمتر کسی در جهان می‌تواند به راحتی به آن فکر کند. برای مثال در فصل گردشگری قطب جنوب در سال گذشته که رکورد جدیدی ثبت شد، حدود ۱۲۲ هزار نفر توانستد به این قاره سفر کردند. سفر به قطب جنوب نه‌فقط تجربه‌ای لوکس، بلکه بخشی از روند مدرن مصرف نمایشی طبقه نوکیسه است.