همه فرضیه‌ها درباره تعویق و آینده مذاکرات ایران و آمریکا

تعویق مذاکرات ایران و آمریکا موجی از شائبه‌ها و گمانه‌زنی‌ها را به راه انداخته است. ابهام اساسی بر سر دلیل برگزارنشدن دور چهارم گفتگو‌ها در هفته‌ای است که گذشت؛ در حالی که پیش از آن سه دور مذاکره سه هفته پیاپی برگزار شده بود. در این بین اظهارنظر‌های مسئولان ایرانی و آمریکایی نیز به گمانه‌زنی‌ها درباره ورود مذاکرات به بن‌بست دامن زد. سخنان استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در گفتگو با ایران، اما نقطه پایانی بر شائبه‌ها درباره قفل‌شدن مذاکرات بود. ویتکاف در گفتگو با سایت «آکسیوس» گفت که «ایالات متحده در تلاش است» دور چهارم گفتگو‌های هسته‌ای را برای این آخر هفته (میلادی) برنامه‌ریزی کند.

خبر ویتکاف البته فقط به یکی از شائبه‌ها، یعنی احتمال ادامه نیافتن مذاکرات پاسخ می‌دهد. پرسش‌های دیگر همچنان پابرجاست؛ چرا گفتگو‌ها به تعویق افتاد؟ آیا دو طرف به اختلاف نظر اساسی برخورده‌اند و در صورت صحت این فرضیه، این اختلاف نظر بر سر چیست؟

فرضیه نخست؛ تحولات درونی کاخ سفید

فرضیه نخست درباره تعویق مذاکرات، تحولات درونی کاخ سفید است. یازدهم اردیبهشت «فاکس نیوز» از اخراج «مایک والتز» مشاور امنیت ملی کاخ سفید و معاون او خبر داد. سپس روزنامه «واشنگتن پست» به نقل از منابع آگاه نوشت که علت این اخراج موضع والتز درباره ایران بوده است. به نوشته این روزنامه والتز از حامیان حمله نظامی به ایران در کاخ سفید بوده و «ترامپ از موضع والتز درباره ایران و هماهنگی او با نتانیاهو درباره گزینه‌های نظامی با هدف نابودی برنامه هسته‌ای این کشور، خشمگین است». البته اخراج والتز دلایلی دیگر نیز داشت که پرونده موسوم به «سیگنال گیت» یکی دیگر از آنها بود. اما پس از اخراج والتز، از استیو ویتکاف به عنوان یکی از چهره‌های مورد نظر ترامپ برای جایگزینی نام برده شد. هرچند که در نهایت ویتکاف به این سمت گمارده نشد و ترامپ از استیون میلر به عنوان گزینه اصلی مشاور امنیت ملی کاخ سفید نام برد؛ بنابراین تحولات در کاخ سفید ضرورتا بر روند مذاکرات با ایران و تصمیم‌گیری درباره آن نیز اثر گذاشت. اما بنظر می‌رسد حالا ویتکاف دوباره مشغول پیشبرد پرونده‌های اصلی خود خواهد شد.

بیشتر بخوانید:

ضد آتش‌بس و علیه مذاکره! چرا نتانیاهو با صلح در خاورمیانه مخالف است؟

فرضیه دوم؛ اسرائیل و هراس از توافق احتمالی

دلیل دیگری که در اخراج والتز اثر داشت، فرضیه دوم برای تعویق مذاکرات است. به نوشته «واشنگتن‌پست» والتز همکاری گسترده‌ای با اسرائیل و مقامات آن داشته است. بر این اساس «والتز قصد داشت تا برخلاف میل ترامپ که به دنبال راه حلی دیپلماتیک برای مساله اتمی ایران است سیاست‌های خارجی آمریکا را در مسیر دیگری دنبال کند.» این اطلاعات نشان می‌دهد که اسرائیل از هر ابزاری برای تحت‌الشعاع قراردادن مذاکرات ایران و آمریکا و برهم‌زدن آن استفاده می‌کند. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر این رژیم به صراحت به آمریکایی‌ها گفته که هرگونه توافق با ایران باید منجر به برچیده‌شدن غنی‌سازی هسته‌ای در ایران شود نه محدودسازی آن. موضعی که اگر کاخ سفید آن را در پیش بگیرد، می‌تواند منجر به توقف مذاکرات شود. از سوی دیگر برخی کارشناسان بهره‌برداری از تداوم حملات حوثی‌های یمن به اسرائیل و تلاش مقامات این رژیم برای نسبت دادن حوثی‌ها به ایران نیز در راستای ضربه‌زدن به مذاکرات قلمداد کرده‌اند. اسرائیلی‌ها از اصابت یکی از موشک‌های حوثی‌ها به نزدیکی جاده دسترسی به فرودگاه بن‌گوریون نیز نهایت بهره‌برداری سیاسی را کردند. پس از اصابت این موشک نتانیاهو مدعی شد که به حمله حوثی‌ها پاسخ می‌دهد و «در زمانی و مکانی که خودمان انتخاب کنیم» به «اربابان» حوثی‌ها که به ادعای او ایران است پاسخ خواهد داد. بهره‌برداری اسرائیلی‌ها از اصابت این موشک حتی باعث شد تا برخی کارشناسان احتمال عمدی‌بودن عدم رهگیری این موشک از سوی اسرائیل برای ضربه‌زدن به مذاکرات ایران و آمریکا را مطرح کنند.

بیشتر بخوانید:

انگشت اروپا روی ماشه‌ی برجام | رولت روسی یا مجازات قطعی؟!

فرضیه سوم؛ اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

فرضیه سوم به نقش‌آفرینی اروپایی‌ها ارتباط دارد. با آغاز مذاکرات ایران و آمریکا، برخی کارشناسان درباره نقش اروپایی‌ها در این بین هشدار دادند. براساس این تحلیل‌ها، اروپایی‌ها نمی‌خواهند که جامانده مذاکرات ایران و آمریکا باشند و از نتیجه آن منتفع نشوند. اتفاقی که دونالد ترامپ رییس‌جمهور آمریکا مدعی بود در برجام برای آمریکا رخ داده و این کشور از مزایای این توافق بهره‌مند نشده است. ابوالقاسم دلفی سفیر اسبق ایران در فرانسه در همین زمینه به فراز گفته بود: «این بار اروپایی‌ها تا زمان پایان برجام، تلاش می‌کنند تا جایی برای خود باز کنند. آمریکایی‌ها نیز نمی‌خواهند به آنها راه بدهند و قصد دارند که به تنهایی نقش‌آفرینی کنند. دیپلماسی ایران در این فاصله باید هنر این را داشته باشد که تندی‌ها و حساسیت‌هایی که ممکن است از جانب اروپا علیه ایران ایجاد شود را کم کند.» در همین راستا، برخی گمانه‌زنی‌ها می‌گوید که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تحت فشار سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلیس با ارائه اطلاعات جهت‌دار به آمریکایی‌ها باعث تشدید اختلال در مذاکرات دو کشور شده است. روندی که اگر صحت داشته باشد، در راستای نکته‌ای که دلفی به آن اشاره کرده بود، در آینده نیز می‌تواند منجر به اختلال در گفتگو‌ها شود. با این همه اروپایی‌ها در مجموع مخالف دیپلماسی و گفتگو‌های ایران و آمریکا به حساب نمی‌آیند.

بیشتر بخوانید:

مذاکرات امروز نتیجه دیدارها با ایلان ماسک در نیویورک است | ایران امتیاز بزرگی می‌دهد و باید بداند در ازای آن چه می‌خواهد

فرضیه چهارم؛ عدم اجماع در آمریکا

فرضیه چهارم، طولانی‌شدن تصمیم‌گیری آمریکایی‌ها درباره جزییات گفتگو‌های فنی و کارشناسی است. البته مشخص نیست که در نهایت تصمیم کاخ سفید درباره برچیدن‌شدن یا محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران چیست. استیو ویتکاف نماینده ترامپ به تازگی از حق غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی برای ایران صحبت کرد، اما یک روز بعد حرف خود را پس گرفت و گفت که ایران نباید حق غنی‌سازی اورانیوم داشته باشد. از سوی دیگر مارک روبیو وزیر خارجه نیز همین موضع را تکرار کرد و گفت که «ایران فقط باید بگوید که ما توافق می‌کنیم دیگر غنی‌سازی انجام ندهیم.» دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا نیز موضع دوگانه‌ای در آخرین مصاحبه خود با شبکه خبری ان‌بی‌سی مطرح کرد. او در پاسخ به این پرسش که هدف مذاکره محدودکردن برنامه هسته‌ای ایران است یا برچیدن آن گفت: «برچیدن کامل. این همه چیزی است که شما خواهید پذیرفت و این همه چیزی است که من می‌پذیرم. یک نظر جدید هم هست که به ج. ا اجازه دهیم انرژی غیرنظامی داشته باشد، یعنی برق تولید کند؛ اما من می‌گویم، آنها این همه نفت دارند، چه نیازی به آن دارند؟» هرچند پاسخ ترامپ به پرسش مجری سرراست و صریح بود، اما او درباره «نظر جدید» هم صحبت کرد که نشان می‌دهد هنوز اجماعی در این زمینه در کاخ سفید نیست. آن هم با توجه به اینکه ایران اعلام کرده که از حق غنی‌سازی خود کوتاه نخواهد آمد. وزارت خارجه نیز در آخرین بیانیه خود پس از اعمال تحریم‌های جدید آمریکا در همین رابطه نوشت: «طی سه دور گفتگوی صورت گرفته، مذاکره‌کنندگان جمهوری اسلامی ایران بر اساس چارچوبی مشخصی که مبتنی بر رویکرد‌های اصولی ایران وفق حقوق بین‌الملل در زمینه استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و خاتمه تحریم‌های ظالمانه است، مواضع و مطالبات بحق ملت ایران را تبیین و با جدیت برای نیل به تفاهمی عادلانه، معقول و پایدار تلاش کرده است.»

ببینید:

اجماع عمومی در مذاکرات ایران و آمریکا امتیاز مهمی برای تیم مذاکره‌کننده است

تاکنون وزارت خارجه ایران درباره خبر برگزاری دور چهارم مذاکرات واکنشی نشان نداده است. اما گفته‌شده که این مذاکرات روز یکشنبه در مسقط برگزار خواهد شد. در سه دور گذشته، سیدعباس عراقچی وزیر خارجه ایران گفته بود که به شکل محتاطانه‌ای به گفتگو‌ها خوشبین است. اما اکنون باید دید که پس از دور چهارم، او چنین موضعی اتخاذ می‌کند یا نه. به نظر می‌رسد که آمریکایی‌ها سرانجام باید درباره به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران مطابق معاهده NPT تصمیم بگیرند تا مذاکرات وارد جزییات فنی و کارشناسی شود.