از توقیف سووشون تا صعود عشق ابدی؛ سانسور در عصر انتخاب

سریال «سووشون» به کارگردانی نرگس آبیار، پس از پخش نخستین قسمت خود از پلتفرم نماوا با دستور قوه قضائیه توقیف شد. دلیل اصلی این اقدام، عدم دریافت مجوز‌های قانونی لازم برای پخش سریال و تمکین نکردن از مراجع ذی‌ربط اعلام شده است. نماوا، پلتفرم پخش‌کننده این سریال، در واکنش به این توقیف اعلام کرد که سریال «سووشون» به دلیل طولانی شدن روند اصلاحات ساترا (سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر) با تعلیق عرضه مواجه شده بود و پس از اعمال اصلاحات، تنها بر سر ۶۲ ثانیه از محتوا اختلاف نظر وجود داشت.» برخی منابع رسانه‌ای نیز اشاره کرده‌اند که صحنه‌هایی از جمله رقص بهنوش طباطبایی و سکانس‌هایی با مضمون عروسی به سبک فیلم «تایتانیک» در قسمت اول سریال، از جمله دلایل حساسیت‌برانگیز و توقیف آن بوده‌اند.

توقیف مصلحتی؟

برخی، این توقیف را ترفندی تبلیغاتی از سوی تهیه‌کنندگان سریال دانسته‌اند تا با ایجاد حواشی، توجه بیشتری به این اثر جلب شود. در حال حاضر، پخش سریال «سووشون» متوقف شده و سرنوشت ادامه نمایش آن نیز مشخص نیست. بر اساس اطلاعات موجود، هزینه تولید هر قسمت از یک سریال معمولی (غیرتاریخی) حدود ۳ میلیارد تومان برآورد می‌شود. برای سریال‌های تاریخی یا پرزرق‌وبرق، این رقم می‌تواند به ۸ تا ۱۰ میلیارد تومان در هر قسمت برسد. به‌عنوان مثال، سریال «سووشون» با بودجه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان تولید شده است که آن را به یکی از گران‌ترین سریال‌های تاریخ شبکه نمایش خانگی ایران تبدیل کرده است. همین هزینه ساخت بالا باعث شده تهیه کنندگان از روش‌های مختلف برای جذب مخاطب استفاده کنند. در سال‌های اخیر، توقیف برخی سریال‌های شبکه نمایش خانگی در ایران به ابزاری برای جلب توجه و افزایش مخاطب تبدیل شده است. توقیف‌های کوتاه‌مدت، به جای کاهش توجه، باعث افزایش کنجکاوی عمومی و تبلیغات غیررسمی شده‌اند. برخی می‌گویند که این توقیف‌ها گاه به‌عنوان روشی برای جبران ضعف‌های ساختاری و جذب مخاطب بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در کارنامه بسیاری از سریال‌های پرمخاطب این پلتفرم‌ها توقیف دیده می‌شود مانند: زخم کاری، می‌خواهم زنده بمانم، قورباغه، جیران، تاسیان و ....

۱۰۰ میلیون بازدید برنامه عشق ابدی

در شرایطی علت توقیف سریال سووشون مشخص نیست که برنامه «عشق ابدی» به تلفن‌های همراه بسیاری از ایرانیان راه یافته است. بر اساس اطلاعات موجود تا تاریخ امروز این برنامه، موفق به جذب بیش از ۱۰۰ میلیون بازدید در یوتیوب شده است. این میزان از مخاطب را نمی‌توان تنها با برچسب مبتذل و ابتذال نادیده گرفت. برنامه «عشق ابدی» یک ریالیتی‌شوی دوست‌یابی به زبان فارسی است که از اوایل اردیبهشت ۱۴۰۴ به صورت انحصاری در کانال یوتیوب خود منتشر می‌شود.
این برنامه در مدت کوتاهی به یکی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های ریالتی‌شو در میان فارسی‌زبانان تبدیل شد. بر اساس آمار‌های یوتیوب، تک‌تک قسمت‌های منتشرشده «عشق ابدی» بازدید‌های میلیونی دارند. مجموع بازدید ویدیو‌های این برنامه در عرض حدود یک ماه به ده‌ها میلیون (طبق برخی برآورد‌ها حدود ۱۰۰ میلیون بازدید) رسیده است. این ارقام در نوع خود برای یک برنامه فارسی‌زبان روی پلتفرم یوتیوب بی‌سابقه است. همچنین شمار دنبال‌کنندگان (Subscriber) کانال یوتیوب این برنامه در یک ماه به حدود ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. بر اساس گزارش‌ها، کانال یوتیوب «عشق ابدی» ظرف هفته‌های نخست بیش از ۱۶۳ هزار سابسکرایبر جذب کرد.

مخاطب امکان انتخاب دارد

قسمت اول این برنامه در حدود یک ماه بیش از شش میلیون بازدید داشته است و این آمار برای سایر قسمت‌ها به سه تا پنج میلیون می‌رسد. در ۲۴ سال اول معمولا قسمت‌های مختلف این برنامه بیش از یک میلیون بار دیده می‌شوند. یکی از شاخص‌های کلیدی محبوبیت یک برنامه در پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، نرخ تعامل کاربران است. تقریبا هر قسمت این برنامه ده‌ها هزار لایک و هزاران کامنت از سوی کاربران دریافت می‌کند که نسبت به تعداد بازدید، نرخ تعامل بسیار بالایی را نشان می‌دهد. برای نمونه، قسمت دهم ظرف حدود سه هفته ۴میلیون و ۳۰۰ هزار بازدید و نزدیک به ۳۰۰ هزار لایک کسب کرده است؛ که نشان‌دهنده درگیر بودن بالای مخاطبان با محتوا است. واکنش مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی نیز گواهی بر میزان مشارکت بالای آنهاست. هشتگ رسمی برنامه (#عشق_ابدی) ظرف چند هفته به ترندی داغ در فضای مجازی فارسی‌زبان بدل شد. بسیاری از بینندگان در بخش نظرات به تحلیل شخصیت شرکت‌کنندگان، طرفداری یا انتقاد از آنها و پیش‌بینی روند روابط می‌پردازند. به عبارتی، هر قسمت تبدیل به بحث روز در فضای مجازی شده و کاربران زیادی در گفتگو‌های آنلاین پیرامون اتفاقات برنامه مشارکت می‌کنند. این بستر به برنامه امکان داده تا به طیف وسیعی از مخاطبان فارسی‌زبان در سراسر دنیا دسترسی پیدا کند. بر اساس گزارش‌ها، میزان استقبال از نسخه فارسی حتی از نسخه‌های دیگر زبان‌ها بیشتر بوده است. میدان رقابت در رسانه‌های فارسی‌زبان دگرگون شده است؛ در شرایطی که تولیدات رسمی برای گرفتن مجوز و عبور از فیلتر‌های نظارتی گرفتارند، محتوای آزاد و بر بستر جهانی همچون یوتیوب، فارغ از ساختار‌های بوروکراتیک با زبان مخاطب و ریتم بازار هماهنگ است. در این فضا مخاطب دیگر منتظر نمی‌ماند، او انتخاب خود را می‌کند.

استقبال گسترده از برنامه‌هایی مانند «عشق ابدی» بر بسترهایی، چون یوتیوب، بیش از آن‌که صرفاً حاصل جذابیت‌های فرمی یا محتوایی باشد، بازتابی است از یک خلأ جدی در نظام رسانه‌ای رسمی ایران؛ خلأ در نشان دادن تجربه‌های زیسته، روابط انسانی، عواطف، زنانگی و روان جمعی. مخاطب امروزی دیگر منتظر تایید نهاد‌های نظارتی نمی‌ماند؛ او انتخاب خود را می‌کند و آن را در بستری دنبال می‌کند که با زبان و ریتم واقعیت جامعه دارد. در چنین شرایطی، سانسور و توقیف نه‌تن‌ها کارکرد بازدارنده ندارند بلکه به محرکی برای جلب توجه و حتی تبلیغ غیرمستقیم بدل می‌شوند. شاید وقت آن رسیده باشد که به‌جای کنترل محتوا، گفت‌وگویی واقعی درباره کارکرد رسانه در عصر دیجیتال آغاز شود؛ گفت‌وگویی که مخاطب را به‌عنوان سوژه فعال به رسمیت بشناسد، نه فقط ابژه‌ای برای مدیریت و نظارت.