ابهام‌ها و شائبه‌های یک خبر؛ ۲۱۱ اثر تاریخی ایران چطور به چین رفت و برگشت؟

در دولت سیزدهم، به پیشنهاد وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و تصویب هیات وزیران، ۲۱۱ اثر از دوره‌های مختلف تاریخ ایران برای نمایش به چین فرستاده شد. قرار بود این آثار در نمایشگاهی با عنوان «شکوه ایران باستان» برای بازدید عموم به نمایش درآید. از جمله این آثار نفیس تاریخی-تمدنی ایران می‌توان به شیر زرین دوره هخامنشی، جام مارلیک دوره آهن ۲، کاسه شیشه‌ای دوره ساسانی از دیلمان گیلان و دو بشقاب نقره‌ای ساسانی، یکی ساده و دیگری پایه‌دار با نقش سوارکار، نیم تنه انسانی گچی حاجی‌آباد فارس و بسیاری آثار دیگر از دوره‌های مختلف تاریخ ایران از هخامنشی تا صفوی را در برمی‌گرفت.

همچنین سرستون گاو کاخ آپادانای تخت جمشید، نسخه اویغوری از مجموعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، یک برگ نگارگری از خمسه نظامی و یک ورق نگارگری از سده ۱۶ و ۱۷ میلادی، به همراه مجسمه داریوش، پنج شی‌ای هستند که بازآفرینی شده و مولاژ آنها به نمایش گذاشته شد.

نخستین پرسش درباره رویکرد دولت سیزدهم نسبت به میراث تاریخی ایران است. عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دولت سیزدهم تلاش بسیاری داشت تا حریم آثار تاریخی را محدود کند و تا جای ممکن از میان ببرد. او حتی در مصاحبه‌ای در دی ماه ۱۴۰۲ علیه حریم مقبره کوروش در پاسارگاد صحبت کرده بود و گفته بود مثلا یک کشاورز به دلیل نزدیکی به حریم این منطقه تاریخی نمی‌تواند اتاقی در کنار طویله‌اش بسازد. حال چگونه این دولت با چنین نگاهی به میراث تاریخی-تمدنی ایران، ناگهان مدعی ارسال آثار تاریخی ایران در قالب سفیری فرهنگی به چین شد؟ شاید به همین دلایل بود که ارسال این آثار از همان ابتدا نگرانی برخی باستان‌شناسان و فعالان این حوزه را برانگیخت.

شرایط غیرشفاف و تمدید شش ماهه به کام چینی‌ها

جزییات بسیار کمی از شرایط ارسال این آثار منتشر شده، اما خبرگزاری «ایسنا» در همان اوان نوشته بود که طرف چینی ۱۱۴ میلیون و ۲۰۵ هزار یورو بیمه برای این آثار در نظر گرفته است. قرار بوده این آثار تا ۶ ماه در چین نمایش داده شود و سپس به ایران برگردد. هیات دولت سیزدهم در خرداد ۱۴۰۳، یعنی بعد از حادثه سقوط هلی‌کوپتر سیدابراهیم رییسی ۶ ماه دیگر این مدت را تمدید کرد.

ارسال ۱۵۱ اثر دیگر در دولت چهاردهم

به این ترتیب، آثار ایران باید در بهمن ۱۴۰۳، به کشور بازمی گشت. اما آنچه در ایران تاریخ خبری شد، تصویب ارسال ۱۵۱ اثر تاریخی دیگر به چین در هیات وزیران دولت چهاردهم بود. براساس خبر‌ها قرار است این آثار در موزه دانشگاهی شهر سیچوان نمایش داده شوند. درباره ارسال این دسته از آثار نیز جزییات روشنی وجود ندارد. اما موعد بازگشت آنها نیز شش ماه بود که ماه آینده به پایان می‌رسد. اما هنوز خبری از بازگشت آنها به ایران نیست.

درآمد بالایچین از نمایش آثار تاریخ ایران

طبق بررسی‌ها، ۲۱۱ اثر تاریخی ایران در موزه ملی چین در پکن و چند شهر دیگر نمایش داده شده و آنقدر استقبال از این آثار زیاد بوده که بلیط‌های نمایش پیش‌فروش می‌شده. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه دولت چهاردهم گفته بود که آثار تاریخی ایران در سومین مقصد در چین، پس از استقبال فراوان، در پکن و شانگهای، در اورومچی، مرکز منطقه خودمختار سین‌کیانگ چین، به نمایش درآمده‌اند و میلیون‌ها نفر در فضای مجازی نیز مجذوب این آثار شدند؛ بنابراین مشخص است که چینی‌ها توانستند با آثار تاریخی-تمدنی ایران درآمد زیادی از طریق ایجاد جذابیت گردشگری به دست آورند.

ایران چه به دست آورد؟

اما آنچه مشخص نیست آورده ایران از ارسال این حجم از آثار تاریخی نفیس به چین برای مدت بیش از ۱۵ ماه است. گرچه این آثار در وهله نخست می‌توانند سفیر فرهنگی-تمدنی برای ایران باشند، اما وقتی پای ۲۱۱ اثر از دوره آهن تا صفوی در میان است، باید نفع بسیار بیشتری حاصل ایران شود. اما مشخص نیست که چه سودی از ۱۵ نمایشگاه برگزار شده با آثار گران‌بهای ایران نسیب ایران شده و چه امتیازی از چینی‌ها بابت ارسال این آثار گرفته شده است؟

تاجایی که بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ازای ارسال آثار گران بهای ایران، چینی‌ها ۸۰ قلم شیء متعلق به قرون ۱۷ تا ۲۰ به ایران فرستادند. آثاری در حد پارچه ابریشم یا ظروف تزیینی که با آنها نمایشگاهی کم‌رقم در سال ۱۴۰۲ در سعدآباد برگزار شد. نمایشگاهی که به هیچ وجه در مقیاس نمایشگاه آثار ایران در چین نبود و طبق گزارش‌ها استقبالی هم از آن صورت نگرفت. این یعنی حتی تبادل آثار نیز به هیچ وجه در سطح برابری نبود و در حالی که ایران برخی از ارزشمندترین آثار تاریخ خود را به چین فرستاد، چینی‌ها اقدام متقابلی انجام ندادند.

نکته دیگر اینجاست که ایران به رویه خود ادامه داده و ۱۵۱ اثر دیگر را هم در دولت چهاردهم به چین فرستاده است. باز هم بدون آنکه نفع مشخصی از این رویه عاید ایران شود.