اصلاحات جدید قیمت و سهمیه در حوزه بنزین؛ پاسخ به ۵ سؤال مهم

به گزارش روزنامه اینترنتی فراز؛ روزنامه ایران نوشت: در این میان، ابهام‌های زیادی در میان مردم درباره نحوه اجرای مصوبه جدید دولت به وجود آمده که تلاش می‌کنیم در اینجا به 5 سؤال مهم و پرتکرار جامعه پاسخ دهیم. این سؤالات، در جریان نظرسنجی روزنامه «ایران» از ذی‌نفعان حوزه بنزین طرح شده و جزو مهم‌ترین دغدغه‌های مردم محسوب می‌شود. همچنین این سؤالات به مراجع ذی‌ربط و مسئولان دولتی نیز ارجاع داده شده و پیگیر پاسخ‌های آنها هستیم. در نهایت نظر کارشناسان مختلف انرژی را نیز درباره تصمیم جدید بنزینی دولت پرسیده‌ایم که در این صفحه از نظر می‌گذرد.
 
سؤال اول: فرآیند تصمیم‌گیری برای این مصوبه چگونه بود؟

در پاسخ به این سؤال باید به چند نکته اشاره کرد: ابتدا اینکه دولت دست به یک تصمیم ناگهانی نزده است. مصوبه تغییرات در قیمت و سهمیه‌ها روز سه‌شنبه گذشته (چهارم آذرماه) روی خط خبری وایرال شد در حالی که فقط یک روز پیش از آن، به تصویب هیأت وزیران رسیده بود. دولت بدون پنهانکاری یا محرمانگی خاصی، این مصوبه را در اختیار افکار عمومی قرار داد و تقریباً در یک هفته گذشته، رسانه‌های مختلف به ابعاد مختلف آن پرداختند و اقتصاددان‌ها و کارشناسان مختلف نیز نظرات خود را درباره این تصمیم ارائه کردند. نکته دوم درباره چگونگی این تصمیم‌گیری است که قطعاً از کانال کارشناسی و بررسی طرح‌ها و پژوهش‌های مختلف گذشته است. 

رئیس جمهوری در مبارزات انتخاباتی خود به دو نکته در حوزه بنزین اشاره کرد: اول اینکه موضوع بنزین باید به صورت کارشناسی بررسی و برای آن راهکاری پیدا شود و دوم آنکه بدون توضیح به مردم و بررسی عواقب هر نوع تصمیم‌گیری برای معیشت عامه، تصمیمی اجرا نمی‌شود. عمده دلیل این تصمیم‌گیری برمبنای عدالت توزیعی یارانه‌ها بوده و دولت نیز به دنبال مکانیزمی برای تحقق این هدف است.
 
سؤال دوم: آیا دولت از میزان رضایت مردم از افزایش قیمت آگاه است؟

برای پاسخ به این سؤال باید به شاخصی به نام «نسبت بهره‌مندی یارانه» اشاره کرد.  مصرف بنزین مختص آنهایی است که خودروی شخصی دارند و از یارانه‌ای بهره می‌برند که ممکن است به بخش دیگر جامعه که مالک خودرو نیستند نرسد.

 از دیگر سو، سهمیه‌های بلااستفاده‌ای است که در کارت‌های سوخت باقی می‌ماند و در عوض آن، استفاده از کارت سوخت جایگاه‌ها شدت گرفته است. چنان که مسئولان می‌گویند میزان استفاده از کارت سوخت جایگاه‌ها، تا 40 درصد بالا رفته است. در واقع یک رانت برای مالکان خودرو به وجود آمده و حالا این رانت مصرف در مصوبه دولت حذف شده. اگر مالک خودرویی، بیش از سهمیه خود نیاز داشت، می‌تواند با کارت سوخت جایگاه سوختگیری کند. اما این بار، با نرخی متفاوت که در نهایت به کاهش استفاده غیرضروری از خودرو شخصی و عدالت در مصرف منجر می‌شود.  بررسی تراکنش‌های جایگاه‌های بنزین نیز نشان می‌دهد دهک دهم (پر برخوردار) 6 برابر دهک‌های کم‌درآمد کشور اقدام به سوختگیری کرده و این تصمیم به دنبال شفاف‌سازی در توزیع و عادلانه‌کردن مصرف است. تصمیم جدید دولت برای اصلاح قیمت‌گذاری بنزین، صرفاً یک تغییر عددی در قیمت سوخت نیست، بلکه تلاشی برای بازتعریف عادلانه‌تر توزیع یارانه و مدیریت مصرف در شرایطی است که رشد بی‌رویه مصرف، فشار مالی قابل توجهی به اقتصاد کشور وارد کرده است. این طرح اگرچه در کوتاه‌مدت می‌تواند با دغدغه‌هایی برای برخی خانوارها همراه باشد، اما با هدف نهایی هدایت منابع به سمت دهک‌های نیازمند و ایجاد توازن در مصرف طراحی  شده است.
 
سؤال سوم: صرفه‌جویی ارزی دولت از این طرح چقدر خواهد بود؟

برای پاسخ روشن و با اعداد و ارقام مشخص منتظر واکنش مسئولان وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه می‌مانیم. اما به طور کلی توجه شما را به این ارقام جلب می‌کنیم که میانگین مصرف بنزین در دو ساله 1400 و 1401 چیزی بالغ بر 88 تا 90 میلیون لیتر بوده؛ اما در دو سال گذشته با یک جهش بزرگ   به 140 میلیون لیتر هم  رسیده است.

تولید بنزین در ایران تا سطح 110 میلیون لیتر انجام می‌شود اما مابقی باید با مکانیزم واردات تأمین می‌شود و به گفته دولت، روزانه 6 میلیون دلار برای این کار صرف می‌شود. عددی که اگر با نرخ 100 هزار تومانی تسعیر شود به روزانه 600 میلیارد تومان می‌رسد. این پولی است که فقط صرف واردات می‌شود و ممکن است عددها بزرگ‌تر از این باشد. اما به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، منابع به دست آمده از افزایش نرخ سوم بنزین، برای طرح کالابرگ الکترونیکی استفاده خواهد شد و به نوعی یک هزینه جبرانی برای بهبود معیشت دهک‌های کم برخوردار خواهد بود.
 
سؤال چهارم: آیا این طرح بخشی از اصلاحات بزرگ‌تر یارانه انرژی است؟

بدون شک این نخستین گام برای کار بزرگی به نام اصلاح ناترازی‌های انرژی و بخشی از راه‌حل جامع مدیریت مصرف انرژی محسوب می‌شود. این مصوبه یارانه بنزین را هدفمند می‌سازد و از بهره‌برداری غیرمنطقی خودروهای افراد دارا از منابع عمومی جلوگیری می‌کند. اما نیازمند همراهی مردم، نظارت دقیق و اجرای شفاف است تا همزمان با مدیریت بحران مصرف، بار اضافی بر دوش اقشار آسیب‌پذیر جامعه قرار نگیرد. در نهایت، این اصلاح اگر با تدبیر و همراهی اجتماعی پیش رود، می‌تواند زمینه‌ساز مدیریت منطقی‌تر منابع انرژی و حرکت به سمت عدالت توزیعی بیشتر باشد؛ مسیری که شفافیت و اعتماد عمومی، سنگ بنای اصلی آن  خواهد بود.
 
سؤال پنجم: معمولاً در این مواقع برای تاکسی‌ها سهمیه‌ای بیشتر در نظر گرفته می‌شود، رانندگان می‌خواهند بدانند که سازوکاری برای نظارت بر این سهمیه درنظر گرفته شده تا عدالت رعایت شود و سوءاستفاده رخ ندهد؟

آن گونه که سخنگوی دولت اعلام کرده، سهمیه‌هایی برای تاکسی‌ها در نظر گرفته خواهد شد. با این حال، جزئیات نحوه نظارت و جلوگیری از سوءاستفاده از این سهمیه‌ها هنوز به صورت عمومی اعلام نشده و انتظار می‌رود در روزهای آینده  اطلاعات  بیشتری در این زمینه  ارائه شود.