اولین گواهینامه فولاد مسئولانه در جهان: تحولی تاریخی در صنعت فولاد

ResponsibleSteel یک سازمان بین‌المللی غیرانتفاعی و چندذی‌نفعی است که در سال ۲۰۱۵ با حمایت شرکت‌های بزرگ فولادسازی، انجمن‌های زیست‌محیطی، سازمان‌های حقوق کارگری و نهادهای علمی تأسیس شد. هدف اصلی این سازمان، تدوین استانداردی جهانی برای تولید مسئولانه فولاد است که شامل ۱۳ اصل و بیش از ۵۰۰ معیار اجباری و اختیاری می‌شود. این اصول عبارت‌اند از: حاکمیت شرکتی و اخلاق تجاری؛ حقوق کار و شرایط کاری؛ سلامت و ایمنی شغلی؛ حقوق جوامع؛ تعامل با جوامع محلی؛ تنوع زیستی و حفاظت از زمین؛ مدیریت منابع آب؛ مدیریت آلودگی صوتی و گردوغبار؛ مدیریت انتشار گازهای گلخانه‌ای؛ مدیریت پسماند و اقتصاد چرخشی؛ بهره‌وری انرژی؛ شفافیت و گزارش‌دهی.

 این گواهینامه بین‌المللی تولید فولاد پوشش‌دهنده مسائل مختلف در حوزه‌هایی از قبیل زیست‌محیطی، اجتماعی، مقرراتی و حاکمیتی است که برای تولید مسئولانه فولاد توسط اعضای سازمان شناسایی و مورد توافق قرار گرفته‌اند. سعی و تلاش این سازمان همواره در این راستا بوده است که استاندارد ResponsibleSteel یکی از قابل‌اعتمادترین استانداردها برای تولید پایدار فولاد باشد و با توجه به این مهم، این سازمان می‌تواند به اعضای خود نقشه راه پایداری مخصوص به خود را ارائه کند که دربرگیرنده تمام بخش‌های درگیر از جمله مشتریان، جوامع مرتبط، سرمایه‌گذاران و کارکنان است. تا پیش از سال ۲۰۲۴، تنها گواهینامه سایت مسئولانه یا (ResponsibleSteel Site Certification) وجود داشت که صرفاً عملکرد یک کارخانه را ارزیابی می‌کرد؛ اما از سال ۲۰۲۴، استاندارد جدیدی به نام فولاد مسئولانه یا Certified Steel معرفی شد که علاوه بر سایت، دو مؤلفه کلیدی دیگر را نیز در برمی‌گیرد: سطح پیشرفت کربن‌زدایی از سطح 1 تا 4 و تأمین مسئولانه مواد اولیه (Responsible Sourcing) که هر دو از مهم‌ترین بخش‌های تولید مسئولانه محصولات فولادی است.

 بنابراین ساختار گواهینامه فولاد مسئولانه در سه بخش اصلی ارزیابی می‌شود: الف) گواهینامه سایت؛ ب) سطح پیشرفت کربن‌زدایی؛ ج) تأمین مسئولانه مواد اولیه. کارخانه Big River Steel پیش‌تر در سال ۲۰۲۲ گواهینامه مربوط به سایت را دریافت کرده بود. این بخش شامل ممیزی مستقل توسط شرکت‌های معتبر مانند SGS یا DNV است. ارزیابی سایت در این بخش چهار سطح دارد: سطح ۱: کاهش حداقل ۱۹ درصدی شدت انتشار دی‌اکسیدکربن نسبت به میانگین جهانی صنعت فولاد (1.85 تن دی‌اکسیدکربن به ازای هر تن فولاد خام مذاب)، سطح ۲: کاهش حداقل ۳۳ درصدی؛ سطح ۳: کاهش حداقل ۵۵ درصدی؛ سطح ۴: نزدیک به صفر (کمتر از 0.4 تن دی‌اکسیدکربن به ازای هر تن فولاد). کارخانه Big River Steel موفق به کسب سطح ۱ شد. شدت انتشار کربن به ازای هر تن فولاد در این کارخانه در حال حاضر تقریباً 27 درصد کمتر از میانگین جهانی است. این عدد عمدتاً به دلیل استفاده از کوره قوس الکتریکی (EAF) و شارژ ۷۰ درصد قراضه به‌عنوان مواد اولیه به دست آمده است. در بخش تأمین پایدار، تمام تأمین‌کنندگان اصلی آهن اسفنجی، قراضه، فروآلیاژها و مواد نسوز باید حداقل یکی از استانداردهای معتبر زیست‌محیطی و اجتماعی مانند IRMA یا خود ResponsibleSteel را داشته باشند. شرکت U. S. Steel اعلام کرد که بیش از ۹۵ درصد مواد اولیه ورودی به Big River Steel از تأمین‌کنندگانی تهیه می‌شود که گواهینامه‌های معتبر دارند. این کارخانه که در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی شد و از نظر ویژگی‌های فنی یکی از مدرن‌ترین واحدهای تولید فولاد در جهان به شمار می‌رود: ظرفیت سالانه: ۳٫۳ میلیون تن فولاد تخت؛ فناوری: کوره قوس الکتریکی دوقلو (Twin EAF) با ظرفیت ۱۹۰ تن؛ مصرف انرژی: حدود ۳۵۰ کیلووات‌ساعت به ازای هر تن فولاد مذاب کمتر از نصف کارخانه‌های سنتی مانند کوره بلند؛ مصرف آب: کمتر از ۰٫۳ مترمکعب به ازای هر تن (به لطف سیستم‌های مداربسته)؛ استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین برای بهینه‌سازی فرایندها؛ قابلیت تولید فولاد با کربن صفر در آینده با تزریق هیدروژن سبز یا استفاده از DRI با گاز طبیعی و سپس هیدروژن.

 به‌عنوان اهمیت جهانی این گواهینامه یکی از اثرات مهم، ایجاد بازار جدید برای فولاد سبز است. با این گواهینامه، مشتریان مهم به‌ویژه خودروسازان مطرح اروپایی و آمریکایی می‌توانند برای اولین بار فولاد دارای برچسب «ResponsibleSteel» خریداری کنند و ادعای کاهش ردپای کربن در زنجیره تأمین خود را با سند معتبر اثبات کنند. اخذ این گواهینامه همچنین باعث فشار بر سایر تولیدکنندگان و رقبای شرکت USSteel خواهد شد. شرکت‌های بزرگی مانند ArcelorMittal، Tata Steel، HBIS چین و POSCO کره جنوبی اعلام کرده‌اند که در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ برای همین گواهینامه اقدام خواهند کرد. این موضوع می‌تواند در آینده نزدیک، به مانع صادراتی جدی برای شرکت‌های بزرگ و مطرح که دارای بازارهای مهم جهانی هستند تبدیل شود؛ به‌ویژه برای صادرات به اتحادیه اروپا که از سال ۲۰۲۶ مکانیسم تعدیل کربن مرزی (CBAM) را نیز به‌طور کامل اجرا خواهد کرد.

 ResponsibleSteel به‌عنوان چشم‌انداز آینده اعلام کرده است که تا پایان سال ۲۰۲۷ حداقل ۱۰۰ میلیون تن فولاد در جهان باید تحت این استاندارد گواهینامه دریافت کنند. همچنین سطح ۴ کربن‌زدایی (نزدیک به صفر) تا سال ۲۰۳۰ عملیاتی خواهد شد. شرکت U. S. Steel برنامه‌ای ۳ میلیارد دلاری برای تبدیل کامل Big River Steel به تولیدکننده فولاد بدون کربن تا سال ۲۰۳۰ با استفاده از هیدروژن سبز و DRI در نظر گرفته است. دریافت اولین گواهینامه فولاد مسئولانه توسط کارخانه Big River Steel نه‌تنها یک دستاورد فنی، بلکه آغاز عصر جدیدی در صنعت فولاد جهان است؛ عصری که در آن «فولاد سبز» دیگر یک آرزو نیست، بلکه محصولی قابل‌خرید، قابل‌ردیابی و دارای گواهینامه بین‌المللی است. این تحول، معیارهای رقابت در بازار فولاد را برای همیشه تغییر خواهد داد و کشورهایی که در مسیر کربن‌زدایی و استانداردسازی زیست‌محیطی تأخیر کنند، به‌سرعت از بازارهای اصلی کنار گذاشته خواهند شد.